Giản dị, đẹp và đầy tình trong khối - đó là tuyên ngôn nghệ thuật của họa sỹ, nhà điêu khắc Trần Minh Châu, thành phố Vinh (Nghệ An). Và trong sâu thẳm, thiêng liêng nhất của tâm hồn mình, ông luôn dành sự ngưỡng vọng tới Bác Hồ. Tấm gương sáng của Bác là nguồn sống, là hành trang nghệ thuật suốt cuộc đời của ông. Chính bởi thế, ông đã có những thành công trong sáng tạo về đề tài Bác Hồ, được bạn bè, đồng nghiệp trong giới Mỹ thuật đánh giá cao.  

Họa sỹ - nhà điêu khắc Trần Minh Châu cho biết, trong đời ông có 3 lần được gặp Bác, gần Bác, ấy là điều may mắn và quý giá nhất, không dễ ai cũng có được. Lần đầu tiên, khi ông đang là sinh viên Trường Mỹ nghệ Hà Nội (nay là Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội), ông có vinh dự được gặp Bác khi Người tới thăm trường năm 1957. Lần thứ hai, trong đoàn học sinh, sinh viên của Trường Mỹ nghệ  tới sân bay chào mừng vị nguyên thủ quốc gia một nước châu Phi, ông và các bạn nhìn thấy Bác đón khách quý tại sân bay. Lần thứ ba, ông cùng với trên 30 sinh viên khác được chọn đến trang trí cho lễ tang Bác Hồ, trang trí nơi Bác yên nghỉ... 

Ấn tượng của ông về Bác là một hình mẫu đẹp, từ vóc dáng, nụ cười, ánh mắt, chòm râu đến thần thái và cả sự vĩ đại của Người. Chính vì thế, trong cuộc đời làm nghệ thuật của mình, mảng đề tài ông dành nhiều công sức để thể hiện chính là hình tượng Bác Hồ. Từ bức ký họa màu nước “Nhà quê nội Bác Hồ”, bức vẽ bột màu “Bác về thăm nhà”, bức phù điêu gò nhôm “Lời Đất Việt”, “Kể chuyện cổ tích”; bức tranh “Bác Hồ căn dặn thầy thuốc”, “Vui bên Bác”; đến những bức tượng, nhóm tượng bằng nhiều chất liệu như thạch cao, đất nung, xi măng… được đặt trong các bảo tàng, một số công trình tượng đài như tượng Bác trước khuôn viên Bệnh viện Hương Khê (Hà Tĩnh), Bác Hồ về thăm nông trường (đặt trước Nhà bảo tàng Nông trường 19/5, Nghĩa Đàn), nhóm tượng “Bác Hồ với tuổi trẻ” đặt tại Công viên Nguyễn Tất Thành (Vinh)…, người xem đều cảm nhận được tâm huyết và tình cảm lớn của ông gửi vào từng đường nét.

Dù là tranh vẽ hay bức phù điêu, trong các tác phẩm của ông, không gian và khối tích đầy sáng tạo, chứa đầy cảm xúc bắt nguồn từ những hình ảnh giản dị của Bác Hồ. Khối tích nhân vật được ông tạo nên dáng vẻ nhẹ bỗng, thanh thoát hầu như phi trọng lượng, không còn bị sức hút từ trọng lực nữa.

Nhớ lại những tác phẩm về Bác của mình, ông trầm ngâm: “Chưa có bức tượng nào tôi nặn, chưa có bức vẽ nào tôi vẽ Bác một cách dễ dàng cả. Mặc dù nhắm mắt lại, tôi vẫn hình dung ra Người, từ mái tóc, chòm râu, ánh mắt, bàn tay… dù đã lâu tôi không cần nhìn ảnh mẫu để vẽ”. 

Trong gian nhà nhỏ của mình, ông dành hẳn hai phòng để trưng bày những tác phẩm về Bác. Trong hàng chục tác phẩm về Bác, ông vẫn có kỷ niệm sâu sắc nhất với tác phẩm bột màu “Cậu bé Nguyễn Sinh Cung nghe các thân sỹ yêu nước đàm đạo” ở ngay gian nhà cụ Nguyễn Sinh Sắc.

Với bức vẽ này ông cho biết: “Chưa phải hoàn chỉnh và với khuôn khổ nhỏ vừa ấy, tôi chưa tả hết được cái chất lồng lộng, cái viên ngọc quý óng ánh bên trong tâm hồn cậu bé Cung. Song, tôi đã dành cho gian nhà tranh ấm áp ấy một khoảng không thỏa đáng, ưu việt của buổi sáng đẹp trời, ánh sáng từ phương đông như một luồng gió, một con đường mới dọi vào ngực cậu bé. Nhìn gương mặt cậu bé ấy có thể thấy đang lắng đọng một khát vọng lớn: Mai sau tìm đường cứu nước”. Trong không gian mở ấy, gối trên đầu cậu bé Cung, Trần Minh Châu đã vẽ bàn thờ tổ tiên khói hương đang tỏa, như ngầm ý linh hồn tiên tổ, đất nước đang nhắc nhở, phù trợ và mong mỏi ở cậu bé chí lớn này.  

Hay như tác phẩm phù điêu bằng gò nhôm “Lời đất Việt” giàu tính sử thi và tinh thần thời đại. Với bố cục giản dị, độ cao thấp hài hòa, tạo được một không gian thực mà ảo, rộng lớn. Những hình ảnh thân thuộc như sao vàng năm cánh, cành trúc, chiếc ghế làm nền để tỏa lên nhân vật. Gương mặt Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa đăm chiêu, vừa kiên nghị, như vừa trải qua nhiều dằn vặt, đắn đo. Một cách khai thác và biểu hiện độc đáo nhưng rất chân thực và sinh động, tạo ấn tượng khó phai. Điểm sáng thẩm mỹ được ông cài đặt là bàn tay phải cầm bút đầy chất thơ của Người đang sắp sửa đặt vào trang viết. Toàn thể bức tranh tạo cho người xem cảm giác thiêng liêng, cảm phục về những giây phút trọng đại của một vị lãnh tụ trước vận mệnh của dân tộc.

Với bức gò nhôm “Vui bên Bác” có kích cỡ khá lớn, tập hợp nhiều chi tiết nổi chìm chứng tỏ sự tỉ mẩn gọt dũa. Trung tâm bức ảnh là hình ảnh Bác Hồ tươi cười, âu yếm cùng các cháu thiếu nhi nắm tay nhau nhảy múa chung quanh. Gây cảm giác vui tươi hân hoan là những chi tiết chim, hoa, cây, mây, lá được xen vào các khoảng trống, vừa làm nền vừa làm cầu nối gắn kết các chủ thể.  

Còn bức “Lụa tặng già”, với chất liệu tổng hợp và phong cách tranh dân gian miêu tả đôi tay Người cẩn trọng nâng tấm áo lụa tặng một bà cụ lưng còng... đã gợi niềm xúc động lớn lao khi thể hiện một Chủ tịch Hồ Chí Minh gần gũi, mộc mạc, đầy tình thương yêu. 

Là một trong những họa sỹ thành công trong sáng tạo về đề tài Bác Hồ, Trần Minh Châu còn được bạn bè đồng nghiệp, giới mỹ thuật ghi nhận ở nhiều mảng đề tài khác: Chiến tranh, góc nhìn tuổi thơ, con người trong lao động sản xuất, chiến đấu. Ông cũng là tác giả của nhóm tượng “Truông Bồn chiến thắng” và những tác phẩm tiêu biểu được các giải thưởng như: “Chúng nó lại đến” (khắc gỗ), “Qua suối” (gò nhôm), “Huyền thoại những cô gái mở đường” (gò nhôm), “Hương đầu” (đất nung), “Nước về” (sơn khắc), “Tần tảo” (đất nung), “Kêu cứu” (đất nung)...

Đồng nghiệp nhận xét tác phẩm của ông giàu tính sáng tạo trong ý tưởng, hài hòa về bố cục và đậm đà, sâu lắng chất nhân văn của con người xứ Nghệ. “Bao nhiêu năm làm nghệ thuật, người ta luôn thấy một Trần Minh Châu tần tảo, kiên trì theo đuổi lối vẽ hiện thực, chân phương, giản dị để phản ánh nhiều mặt hoạt động của đời sống xã hội và những nhân vật gắn bó với sự phát triển của lịch sử” (nhà điêu khắc Trần Tuy); “Ông có tình yêu sáng tạo thật sự khi có rung cảm trong tim và có niềm tin khi lao động nghệ thuật” (nhà điêu khắc Trịnh Hoàng Tân).  

Dù đã có gần 50 tác phẩm tranh và điêu khắc về Bác, có những tác phẩm từng đoạt giải cao tại các cuộc thi mỹ thuật toàn quốc hay khu vực, nhiều tác phẩm được trưng bày tại các bảo tàng lớn như Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Quân sự Việt Nam, Bảo tàng  Hồ Chí Minh... nhưng hàng chục năm nay, họa sĩ, nhà điêu khắc Trần Minh Châu vẫn luôn trăn trở, tự nhận thấy mình chưa thật sự thành công khi vẽ hay tạc tượng Bác Hồ.

“Bác Hồ đẹp lắm, đẹp cả ngoại hình lẫn tâm hồn. Không những thế ở Bác còn toát lên sự nhanh nhẹn, thông minh rất khó diễn tả. Dù có vẽ bao nhiêu bức tranh hay tạc bao nhiêu bức tượng thì tôi vẫn chưa thể nói hết được cái hồn và thần thái ấy của Người”, họa sỹ, nhà điêu khắc Trần Minh Châu chia sẻ.