Theo hãng tin Reuters ngày 8/10, trong năm nay, Tổng thống Trump đã theo đuổi mạnh mẽ các biện pháp cắt giảm bộ máy chính phủ liên bang và nhiều lần đề cập đến khả năng sa thải vĩnh viễn nhân viên trong thời gian chính phủ đóng cửa. Tuy nhiên, chính quyền ông vẫn chưa thực hiện điều đó.

Các chuyên gia cho rằng nguyên nhân có thể là do tòa án liên bang và cơ quan giám sát nhân viên liên bang vẫn chưa xác định liệu các cơ quan liên bang có thể cắt giảm nhân sự vĩnh viễn trong thời gian chính phủ đóng cửa hay không.

Ông Nick Bednar, Giáo sư Đại học Minnesota và là chuyên gia luật hành chính, bình luận: “Chúng ta đang ở trong tình huống chưa từng có tiền lệ”.

Từ năm 1981, Mỹ đã trải qua 15 lần chính phủ liên bang đóng cửa, khiến hàng trăm nghìn nhân viên bị tạm nghỉ việc. Tuy nhiên, chưa có tổng thống nào từng tìm cách sử dụng tình huống này làm cơ sở để sa thải quy mô lớn.

Khả năng tòa án ủng hộ lập luận của ông Trump phụ thuộc vào cách họ diễn giải Đạo luật Chống thâm hụt ngân sách năm 1884. Đây là đạo luật yêu cầu chính phủ phải đóng cửa khi quốc hội chưa thông qua ngân sách và đây là quyền hạn vốn thuộc về cơ quan lập pháp theo Hiến pháp.

Khi nhậm chức, ông Trump đã cam kết tái cấu trúc và cắt giảm mạnh chính phủ liên bang. Chính quyền của ông đã buộc khoảng 300.000 nhân viên nghỉ việc trong năm nay.

Trong thời gian đóng cửa, chính phủ Mỹ đã đưa ra các thông tin mâu thuẫn về kế hoạch cắt giảm nhân sự. Ngày 5/10, Tổng thống Trump nói rằng quá trình sa thải đang diễn ra “ngay bây giờ”. Tuy nhiên, ngày hôm sau, Thư ký Báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt lại nói Tổng thống chỉ nhắc đến những nhân viên bị tạm nghỉ không lương kể từ ngày 1/10 do ngân sách hết hạn. Hơn nữa, đây là giai đoạn nghỉ việc tạm thời, không phải mất việc vĩnh viễn và chính quyền vẫn đang xem xét các đợt cắt giảm dài hạn.

Thượng nghị sĩ Gary Peters và là lãnh đạo phe Dân chủ tại Ủy ban Thượng viện phụ trách các vấn đề chính phủ nói: “Vẫn còn một số câu hỏi pháp lý chưa được giải quyết”.

Thượng nghị sĩ Mike Rounds, thành viên đảng Cộng hòa, nói: “Tôi nghĩ tòa án sẽ đưa ra phán quyết. Tổng thống sẽ làm mọi điều ông cho là cần thiết để vượt qua bế tắc này”.

Rủi ro pháp lý tiềm ẩn

Hai công đoàn lớn đại diện cho nhân viên liên bang là AFGE và AFSCME đã đệ đơn kiện nhằm ngăn chính quyền sa thải nhân viên trong thời gian đóng cửa. Họ lập luận rằng luật năm 1884 không cho phép sa thải nhân viên trong lúc chính phủ đóng cửa, vì việc sa thải cần làm nhiều thủ tục hành chính mà những việc đó không thuộc nhóm hoạt động khẩn cấp được phép tiếp tục khi ngân sách chưa được phê duyệt.

Trong khi đó, Nhà Trắng đã đưa ra một loạt lý do để sa thải. Bà Leavitt nói rằng mục tiêu của kế hoạch này là cắt giảm chi tiêu để tiết kiệm tiền một cách có trách nhiệm, tôn trọng đồng tiền của người nộp thuế Mỹ, đặc biệt trong thời điểm tài chính khó khăn hiện nay.

Giáo sư Bednar cho biết tiền lệ pháp lý cho phép các cơ quan liên bang có quyền tự do trong sa thải hàng loạt, được gọi là “cắt giảm biên chế”, khi thiếu ngân sách và các tòa án liên bang có thể mở rộng quyền này cho trường hợp đóng cửa chính phủ.

Tuy nhiên, Giáo sư Matthew Lawrence thuộc Đại học Emory, chuyên nghiên cứu luật ngân sách, nói rằng bất kỳ quan chức nào phê duyệt sa thải hàng loạt ngoài giới hạn pháp lý của Đạo luật Chống thâm hụt ngân sách có thể đối mặt với trách nhiệm hình sự. Ông cho rằng có lẽ lúc này, các quan chức trong chính phủ đang lo ngại việc sa thải nhân viên trong lúc chính phủ đóng cửa có thể là hành vi vi phạm luật và đang hỏi Văn phòng Quản lý và Ngân sách để xem có căn cứ pháp lý nào không.

Ông cho biết thêm rằng chưa quan chức nào từng bị truy tố theo đạo luật này, nhưng hành vi vi phạm vẫn nằm trong thời hiệu 5 năm.

Khả năng kháng cáo

Nếu chính quyền Tổng thống Trump thực sự sa thải nhân viên liên bang trong thời gian đóng cửa, những người bị sa thải có thể kháng cáo.

Một cách kháng cáo là thông qua Hội đồng Bảo vệ Hệ thống Công vụ. Đây là cơ quan xem xét kháng cáo của các nhân viên liên bang cho rằng họ bị sa thải vì lý do chính trị hoặc các nguyên nhân khác được quy định trong luật.

Tuy nhiên, ông Matthew Biggs – Chủ tịch công đoàn đại diện cho 6.500 nhân viên NASA – nói rằng chính quyền đã làm suy yếu chính các cơ quan mà nhân viên liên bang thường dựa vào. Hội đồng Bảo vệ Hệ thống Công vụ có thể ra các quyết định sơ bộ nhưng đã không còn đủ thành viên từ mùa xuân để thông qua kháng cáo, một phần vì ông Trump sa thải một thành viên được bổ nhiệm thời Tổng thống Joe Biden.

Ông Biggs nhận định vấn đề cốt lõi của công đoàn NASA trong cuộc đấu tranh này là liệu Quốc hội Mỹ có hành động để bảo vệ ngân sách đã được phê duyệt để chính quyền không thể sử dụng các khoản này sai mục đích hay không.

Một hướng khác cho nhân viên liên bang là khiếu nại quy trình sa thải. Luật công vụ yêu cầu các cơ quan phải lập danh sách chi tiết các vị trí bị cắt giảm, tính đến các yếu tố như địa điểm và thâm niên. Các cơ quan có thể mất hàng tuần hoặc hàng tháng để hoàn thành quy trình này.

Luật sư Michelle F. Bercovici, chuyên về lao động liên bang, nói: “Thật khó tưởng tượng rằng các cơ quan này nghĩ rằng quyết định sa thải sẽ không bị kiện”.

Tổng thống Trump tiếp tục gây sức ép

Trong khi đó, ngày 7/10, Tổng thống Trump tiếp tục gia tăng sức ép đối với các thượng nghị sĩ đảng Dân chủ khi đợt đóng cửa chính phủ bước sang ngày thứ 7 mà Thượng viện vẫn chưa đạt được thỏa thuận về ngân sách.

Ông Trump cho biết một số nhân viên liên bang bị tạm nghỉ việc “không xứng đáng” được nhận lương truy lĩnh, sau khi một bản ghi nhớ dự thảo của Nhà Trắng nêu khả năng một số người trong nhóm này có thể không được trả lương khi chính phủ đóng cửa. Bản ghi nhớ cho rằng luật pháp không tự động đảm bảo quyền hưởng lương truy lĩnh cho tất cả nhân viên bị tạm nghỉ việc.

Động thái này được xem là nhằm tăng sức ép đối với các nghị sĩ đảng Dân chủ trong bối cảnh Chính phủ Mỹ rơi vào bế tắc ngân sách. Theo phân tích pháp lý mới của Nhà Trắng, khoảng 750.000 nhân viên bị tạm nghỉ có thể không được trả lương truy lĩnh - một thay đổi lớn so với các đợt đóng cửa trước, trong đó có lần trong năm 2019 dưới nhiệm kỳ đầu của ông Trump.

Tổng thống Trump cũng cảnh báo có thể tiến hành sa thải hàng loạt nếu hai đảng không đạt được thỏa thuận, đồng thời tuyên bố sẽ “loại bỏ các cơ quan của đảng Dân chủ” khỏi bộ máy chính phủ, cắt giảm các chương trình và tiến hành sa thải hàng loạt nhân viên liên bang nếu chính phủ tiếp tục bị đóng cửa. Chính quyền Tổng thống Trump cũng đã đình chỉ cấp vốn cho các dự án cơ sở hạ tầng tại những bang và thành phố do đảng Dân chủ lãnh đạo.