Từ ký ức riêng đến di sản chung

Ông bà Lê Tất Luyện – Thụy Khuê, hai trí thức Việt Nam sinh sống và làm việc tại Pháp, nhiều năm lưu giữ các tác phẩm nghệ thuật quý của các danh họa Việt. Ông bà chia sẻ: “Nếu tiếp tục lưu giữ, có thể chỉ gia đình tôi được chiêm ngưỡng, nhưng khi trở về Việt Nam, công chúng trong và ngoài nước sẽ được biết đến nhiều hơn, tiếp cận dễ dàng hơn, đó chính là niềm hạnh phúc lớn nhất của chúng tôi”.

Từ tâm nguyện ấy, bộ sưu tập tranh quý đã có hành trình hồi hương đặc biệt. Hơn nửa thế kỷ qua, những tác phẩm của Lê Phổ, Vũ Cao Đàm, Bùi Xuân Phái, Tạ Tỵ, Thái Tuấn, Phạm Tăng… được ông bà nâng niu nơi đất khách. Đến nay, trọn vẹn 43 tác phẩm cùng 121 đầu sách chuyên khảo quý hiếm về hội họa và điêu khắc đã trở về với công chúng Việt Nam.

Đây là bộ sư tập thứ 3 và là lần hiến tặng thứ 4 của ông bà Tất Luyện, Thụy Khuê. Năm 2018 và 2019, ông bà đã trao tặng 27 tác phẩm, trong đó có 26 tác phẩm của nữ họa sĩ Lê Thị Lựu và 1 tác phẩm của ông Ngô Thế Tân. Năm 2023, Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh lại tiếp tục được đón nhận 236 tác phẩm và tư liệu quý của họa sĩ Lê Bá Đảng.

Ông bà Luyện – Khuê chia sẻ: “Nguyện ước của chúng tôi là Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh trở thành nơi lưu giữ những tác phẩm tiêu biểu của nền hội họa Việt Nam. Việc trưng bày đa dạng các thế hệ họa sĩ, trong đó có người từng sáng tác ở nước ngoài và tiếp cận với nghệ thuật thế giới, sẽ khuyến khích giới trẻ nghiên cứu trước khi sáng tác; đồng thời, thu hút công chúng đến bảo tàng để nhận diện tiến trình nghệ thuật tạo hình Việt Nam thế kỷ XX”.

PGS.TS Lâm Nhân, Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa TP Hồ Chí Minh cho biết: “Đợt hiến tặng lần này là lần thứ 4, cũng là lần cuối cùng khi ông bà đã quyết định trao lại toàn bộ những tác phẩm còn lại. Ban đầu danh mục gồm 34 tác phẩm, nhưng trong quá trình dọn dẹp, ông bà tìm thấy thêm tranh của Lê Bá Đảng và một số tác phẩm khác nên đã quyết định hiến tặng hết. Toàn bộ số tranh còn lại trong gia đình đều đã được gửi gắm cho bảo tàng”.

Giá trị của sự trở về

Việc hiến tặng những sưu tập quý cho Việt Nam không chỉ làm phong phú thêm kho tàng mỹ thuật trong nước, mà còn thể hiện sự gắn bó và trách nhiệm của trí thức Việt ở nước ngoài với di sản văn hóa dân tộc.

Ngày 22/9/2025, tại Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh, bộ sưu tập “Từ Mỹ thuật Đông Dương đến Mỹ thuật Gia Định (1925-1975)” đã chính thức được mở niêm phong. 

Dù số lượng không lớn bằng những đợt hiến tặng trước, 43 tác phẩm lần này được đánh giá có giá trị đặc biệt về mỹ thuật và lịch sử. Nhiều bức là độc bản, bổ sung những mảnh ghép còn thiếu trong tiến trình mỹ thuật Việt Nam thế kỷ XX.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh Nguyễn Minh Nhựt nhận định: “Đây là tài sản vô giá, góp phần quan trọng trong việc xây dựng và phát triển bảo tàng, phục vụ công chúng TP Hồ Chí Minh, cả nước cũng như bạn bè quốc tế”.

PGS.TS Lâm Nhân chia sẻ sự lo lắng về công tác bảo quản: “Trong điều kiện khí hậu thời tiết nóng ẩm ở Việt Nam, thời gian tới bảo tàng và thành phố cần có những giải pháp tối ưu để bảo quản và lưu giữ những hiện vật quý này trường tồn cùng thời gian".

Ông Trần Minh Công, Phó Giám đốc phụ trách điều hành Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh khẳng định: “Ba bộ sưu tập được hiến tặng trong chưa đầy 1 thập kỷ đã hình thành một mạch liên kết đặc biệt, gắn kết di sản Việt Nam ở trong và ngoài nước, cũng là sự thể hiện sự tin tưởng của ông bà đối với việc gìn giữ và phát huy giá trị nghệ thuật của Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh. Chúng tôi sẽ nỗ lực gìn giữ, bảo quản các tác phẩm trong điều kiện tốt nhất, nhanh chóng hoàn thiện hồ sơ hiện vật, tham mưu với Sở Văn hóa và Thể thao để sớm đưa bộ sưu tập ra trưng bày phục vụ công chúng”.

Theo kế hoạch, bộ sưu tập sẽ được giới thiệu rộng rãi vào dịp 23/11 nhân Ngày Di sản văn hóa Việt Nam. Khi ấy, công chúng không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp nghệ thuật mà còn cảm nhận câu chuyện hồi hương của di sản, từ những bức tranh vượt biên giới trở về để bắt đầu “cuộc đời thứ hai” trong lòng người xem.

Hành trình hồi hương của bộ sưu tập mỹ thuật quý giá do ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê hiến tặng vì thế không chỉ là sự kiện mỹ thuật, mà còn là biểu tượng của khát vọng gìn giữ và trao truyền di sản. Bởi mỗi lần di sản trở về, ký ức thẩm mỹ của một giai đoạn lịch sử lại được tái sinh, tiếp tục nuôi dưỡng mạch sống văn hóa Việt Nam hôm nay và mai sau.