Từ hệ thống chính sách nhất quán, mạng lưới cơ sở giáo dục rộng khắp đến chuyển đổi số mạnh mẽ và văn hóa học tập lan tỏa trong cộng đồng, Hà Nội đã từng bước đáp ứng toàn diện các tiêu chí khắt khe của UNESCO, khẳng định vị thế một đô thị năng động, tiên phong trong phát triển con người và tri thức.

Nền tảng vững chắc cho xã hội học tập

Là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và giáo dục hàng đầu của Việt Nam, Hà Nội giữ vai trò then chốt trong việc đào tạo, bồi dưỡng nhân lực chất lượng cao và phát hiện, nuôi dưỡng nhân tài. Thành phố tập trung hơn 70% trường đại học, viện nghiên cứu, tổ chức khoa học và công nghệ của cả nước; sở hữu 82% số phòng thí nghiệm và hơn 65% đội ngũ nhà khoa học đầu ngành. Hệ thống giáo dục của Hà Nội trải dài từ mầm non đến đại học với 121 trường đại học, học viện; 352 cơ sở giáo dục nghề nghiệp; 2.913 trường mầm non, phổ thông; 526 trung tâm học tập cộng đồng; 1.192 thư viện, cùng nhiều không gian sinh hoạt cộng đồng, phục vụ nhu cầu học tập suốt đời của nhân dân.

Hà Nội cũng là nơi kết tinh và lan tỏa các giá trị văn hóa nghìn năm, phát triển hiện đại song hành với bảo tồn di sản. Các di tích tiêu biểu như Hoàng Thành Thăng Long, Hồ Gươm, Văn Miếu - Quốc Tử Giám - Trường Đại học 949 tuổi, cùng nền ẩm thực đặc sắc đã tạo nên bản sắc riêng có của Thủ đô. Với tầm nhìn phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng, Hà Nội không chỉ là ngọn hải đăng chính trị, kinh tế mà còn là trung tâm sáng tạo văn hóa, giáo dục hàng đầu của Việt Nam, vươn tầm khu vực và thế giới.

Tại Diễn đàn học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập năm 2025 với chủ đề “Học tập suốt đời để trở thành người hữu dụng”, tổ chức ngày 26/4/2025, Phó Chủ tịch thường trực HĐND thành phố Hà Nội Trần Thế Cương (khi đó là Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội) đã chia sẻ, điểm quan trọng của "người hữu dụng" trong bối cảnh hiện nay là biết sống có trách nhiệm, biết học hỏi, hợp tác, vận dụng những điều đã học để giải quyết vấn đề thực tiễn và phục vụ cộng đồng. Học tập suốt đời là con đường giúp mỗi người trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình, phát huy tối đa năng lực bản thân, từ đó, đóng góp tích cực cho gia đình, cộng đồng và xã hội.

Theo ông Trần Thế Cương, ngành Giáo dục và Đào tạo Hà Nội xác định rõ vai trò tiên phong trong việc lan tỏa tinh thần học tập suốt đời. Các cơ sở giáo dục từ mầm non đến phổ thông, giáo dục thường xuyên và nghề nghiệp đã tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy, chú trọng phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu, kỹ năng sống và học tập suốt đời cho học sinh; không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục - những người giữ vai trò truyền cảm hứng cho hành trình học tập không ngừng nghỉ của thế hệ trẻ.

“Tuy nhiên, sự chênh lệch về cơ hội học tập giữa các nhóm dân cư, đặc biệt ở khu vực nông thôn, người lao động tự do, người cao tuổi… vẫn tồn tại. Việc huy động các nguồn lực xã hội vào công tác giáo dục, học tập suốt đời cũng còn những khó khăn, hạn chế. Mô hình học tập linh hoạt, học tập kết hợp, học tập số vẫn cần được mở rộng, đầu tư và nhân rộng hơn nữa”, ông Trần Thế Cương nhấn mạnh.

Phó Chủ tịch Thường trực HĐND thành phố Hà Nội Trần Thế Cương cũng khẳng định: “Học tập suốt đời không phải là khẩu hiệu mà phải là phương châm sống, là nét văn hóa trong mỗi người dân Hà Nội. Trong hành trình này, mỗi tổ chức, mỗi cộng đồng, mỗi người dân đều có vai trò và trách nhiệm”.

Đề cao tính hòa nhập như một nguyên tắc cốt lõi trong quá trình xây dựng thành phố học tập, nhằm bảo đảm cơ hội học tập suốt đời cho mọi người dân, đặc biệt là các nhóm yếu thế và dễ bị tổn thương. Thành phố đã áp dụng cách tiếp cận dựa trên quyền con người và công bằng, loại bỏ các rào cản liên quan đến độ tuổi, giới tính, dân tộc và điều kiện kinh tế - xã hội. Tính bao trùm được lồng ghép trong tất cả các chiến lược và chính sách chủ chốt, nhấn mạnh cơ hội tiếp cận giáo dục bình đẳng cho cộng đồng. Hà Nội đã quan tâm phát triển 526 trung tâm học tập cộng đồng và hơn 4.600 nhà văn hóa thôn, tổ dân phố - nơi tổ chức các lớp học miễn phí hoặc chi phí thấp về kỹ năng số, kỹ năng sống, giáo dục sức khỏe, bảo vệ môi trường và đào tạo nghề, thu hút hàng triệu lượt người tham gia, đặc biệt là tại các khu vực khó khăn.

Đối với trẻ em cơ nhỡ, có hoàn cảnh khó khăn, thành phố tổ chức các lớp học tình thương miễn phí tại các quận, huyện (cũ) như Thanh Xuân, Hoàng Mai, Chương Mỹ, Ba Đình và Tây Hồ, tiếp nhận hơn 300 em mỗi năm. Trẻ em có nhu cầu đặc biệt được học tập tại hệ thống trường chuyên biệt như Trường Xã Đàn (dành cho trẻ khiếm thính), Nguyễn Đình Chiểu (trẻ khiếm thị), Bình Minh (trẻ khuyết tật trí tuệ), cùng các trường tại Thanh Trì, Đông Anh và Long Biên. Mỗi năm, khoảng 330 học sinh can thiệp sớm, 500 học sinh khuyết tật và 100 học sinh dân tộc thiểu số được tuyển mới.

Bên cạnh đó, Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú ở Ba Vì tiếp nhận khoảng 840 học sinh dân tộc thiểu số mỗi năm. Để thu hẹp khoảng cách vùng miền, chương trình “Trường học kết nghĩa” được triển khai, kết nối hơn 1.190 trường nội - ngoại thành, giúp gần 90.000 giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn. Thành phố cũng cấp học bổng, miễn giảm học phí cho học sinh nghèo, người khuyết tật và dân tộc thiểu số, đồng thời hỗ trợ học sinh Lào và Campuchia với ngân sách khoảng 10 tỷ đồng/năm (tương đương khoảng 390.000 USD/năm).

Đối với phạm nhân và người đang trong quá trình cai nghiện, Công an thành phố phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức các lớp xóa mù chữ và đào tạo nghề tại các trại giam ở Thanh Oai, Ba Vì, Sóc Sơn, thu hút hơn 200 học viên mỗi năm. Thông qua các sáng kiến này, Hà Nội khẳng định cam kết xây dựng một thành phố học tập công bằng, bao trùm và không để ai bị bỏ lại phía sau.

Những nỗ lực thúc đẩy học tập suốt đời

Để thúc đẩy học tập suốt đời cho mọi người, thể hiện rõ định hướng phát triển một thành phố học tập toàn diện và bền vững, thành phố Hà Nội đã xây dựng và thực thi nhiều chính sách và chiến lược. Đặc biệt, Nghị quyết số 23-NQ/TU ngày 16/111/2023 của Thành ủy Hà Nội về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập đến năm 2030, định hướng đến năm 2045” là cơ sở pháp lý quan trọng nhất, khẳng định quyết tâm chính trị mạnh mẽ của thành phố trong việc đẩy mạnh học tập suốt đời và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Cùng với đó, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 115/KH-UBND ngày 15/4/2024 triển khai phong trào “Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời giai đoạn 2023 - 2030” gồm 9 tiêu chuẩn, 26 tiêu chí và 49 chỉ số đánh giá, được cụ thể hóa theo từng cấp độ: cá nhân, gia đình, dòng họ, cộng đồng và đơn vị hành chính. Việc thực hiện được giám sát định kỳ và có cơ chế khen thưởng minh bạch theo Luật Thi đua - Khen thưởng. Các văn bản chiến lược này đã đặt nền móng vững chắc cho việc tổ chức thực tiễn hiệu quả các chương trình học tập suốt đời, hướng tới xây dựng Hà Nội trở thành thành phố học tập tiêu biểu của Việt Nam và trong khu vực.

Với quyết tâm xây dựng thành phố học tập, Hà Nội là địa phương duy nhất trong cả nước ban hành Nghị quyết chuyên đề của Thành ủy về công tác khuyến học, khuyến tài, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập, xác định rõ các mục tiêu trung hạn và dài hạn, cao hơn các mục tiêu quốc gia. Điển hình như, trong mục tiêu trung hạn (3-5 năm), thành phố hoàn thành phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ mẫu giáo; đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2; phổ cập giáo dục tiểu học và trung học cơ sở mức độ 3; 99,5% người trong độ tuổi 15-60 biết chữ.

Về đào tạo nguồn nhân lực, thành phố đặt mục tiêu 100% cán bộ, công chức, viên chức được đào tạo về an toàn thông tin mạng; 75 - 80% lực lượng lao động được đào tạo, trong đó 55 - 60% có bằng cấp, chứng chỉ; 50% người trong độ tuổi lao động có kỹ năng sống và năng lực sử dụng thông tin; 50% dân số từ 15 tuổi trở lên có trình độ chuyên môn kỹ thuật (trong đó 12% có trình độ đại học trở lên).

Về ứng dụng công nghệ trong giáo dục, 60% cơ sở giáo dục triển khai công nghệ số trong quản lý và giảng dạy; 70% trung tâm học tập cộng đồng ứng dụng công nghệ thông tin; 80 - 85% trường công lập đạt chuẩn quốc gia. Xây dựng mô hình học tập: 50% công dân đạt chuẩn công dân học tập và kỹ năng số; 60% gia đình, dòng họ, cộng đồng đạt chuẩn học tập; 50% đơn vị và 40% địa phương cấp huyện được công nhận đạt chuẩn học tập.

Những mục tiêu dài hạn (5-10 năm) cũng được thành phố xác định rõ bằng những con số cụ thể: Nâng tỷ lệ người biết chữ trong độ tuổi 15 - 60 lên 99,6%; 100% cán bộ, công chức, viên chức được đào tạo về an toàn thông tin mạng; 100% lực lượng lao động qua đào tạo, trong đó 60 - 65% có bằng cấp, chứng chỉ; 80% cơ sở giáo dục và 90% trung tâm học tập cộng đồng ứng dụng công nghệ số; 85 - 90% trường công lập đạt chuẩn quốc gia; 80% gia đình, dòng họ, cộng đồng; 70% đơn vị và 60% quận, huyện, thị xã đạt chuẩn học tập...

Thành phố Hà Nội cũng tích cực huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính để xây dựng thành phố học tập thông qua chiến lược đa dạng nguồn vốn, kết hợp đầu tư công với sự đóng góp của các nguồn lực xã hội và khu vực tư nhân. Nhận thức giáo dục là động lực then chốt cho phát triển đô thị bền vững, thành phố dành khoảng 20% ngân sách hàng năm ổn định cho giáo dục, đảm bảo nguồn vốn liên tục cho hạ tầng, các chương trình và sáng kiến. Để đa dạng hóa nguồn lực, Hà Nội triển khai kế hoạch giai đoạn 2019-2025 nhằm huy động nguồn lực xã hội cho phát triển giáo dục và đào tạo. Kế hoạch này bao gồm các chính sách và nghị quyết chuyên đề về xây dựng, cải tạo và nâng cấp hệ thống trường học trên toàn thành phố, với tổng kinh phí ước tính 30.000 tỷ đồng (khoảng 1,2 tỷ USD) cho 653 trường, góp phần nâng tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia lên gần 80%.

Việc đẩy mạnh công tác xã hội hóa giáo dục cũng đóng vai trò quan trọng trong huy động nguồn lực. Hiện, Hà Nội có 108 dự án giáo dục ngoài công lập, với tổng vốn đăng ký trên 15.250 tỷ đồng (khoảng 590 triệu USD), trên diện tích hơn 1,9 triệu m² đất. Trong số này, 72 dự án đang xây dựng và 38 dự án đã hoàn thành và đi vào hoạt động. Trung bình mỗi năm, Hà Nội huy động khoảng 2.800 tỷ đồng (khoảng 110 triệu USD) từ khu vực tư nhân đầu tư vào giáo dục.

Dấu ấn đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thúc đẩy học tập suốt đời

Trong tiến trình xây dựng thành phố học tập, Hà Nội không chỉ thể hiện quyết tâm qua các văn bản chỉ đạo mang tính chiến lược mà còn chủ động triển khai nhiều sáng kiến cụ thể. Đáng chú ý, ba dự án tiêu biểu đã tạo dấu ấn rõ nét về mặt xã hội, văn hóa và giáo dục, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Hà Nội trở thành thành phố học tập toàn diện và bao trùm theo định hướng của UNESCO, gồm: Mô hình “Trường học hạnh phúc”, Đề án “Sân khấu học đường” và Chương trình “Đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ, cộng đồng giai đoạn 2021-2030”.

Đối với mô hình “Trường học hạnh phúc”, Hà Nội triển khai theo khuyến nghị của UNESCO với bộ tiêu chí gồm 15 nội dung, tập trung xây dựng môi trường học đường an toàn, sáng tạo và lấy người học làm trung tâm. Năm học 2024-2025, toàn thành phố có 2.913 trường học ở các cấp tham gia triển khai mô hình thông qua nhiều hoạt động thiết thực như xây dựng không gian xanh - sạch - đẹp, đổi mới phương pháp dạy học, hỗ trợ tâm lý học đường và phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Sáng kiến này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mà còn tạo nền tảng hình thành văn hóa học đường tích cực, nhân văn và bền vững.

Khởi động từ năm 2022, Đề án “Sân khấu học đường” đã đưa nghệ thuật sân khấu truyền thống (chèo, cải lương, kịch nói…) đến trường học như một hình thức giáo dục thẩm mỹ và văn hóa dân tộc. Trong giai đoạn 2022 - 2024, hơn 80.000 học sinh đã tham gia các buổi biểu diễn tại trường do các nhà hát tổ chức. Dự kiến đến 2030, đề án sẽ tiếp cận khoảng 2 triệu học sinh qua 2.000 buổi diễn tại 1.700 trường. Đây là mô hình giáo dục xuyên ngành, kết nối học đường với nghệ thuật, góp phần phát triển năng lực cảm thụ, sáng tạo và nâng cao nhận thức văn hóa trong học sinh.

Đối với Chương trình “Đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ, cộng đồng giai đoạn 2021 - 2030”, Hà Nội đặt mục tiêu thúc đẩy học tập đa thế hệ, liên thế hệ và tăng cường gắn kết cộng đồng thông qua các hoạt động học tập. Tính đến năm 2024, toàn thành phố đã có 1.420.907 gia đình đạt danh hiệu “Gia đình học tập” (67,4%); 6.943 dòng họ đạt danh hiệu “Dòng họ học tập” (59%) và 4.362 cộng đồng/tổ dân phố đạt danh hiệu “Cộng đồng học tập” (77%). Chương trình đã góp phần lan tỏa văn hóa học tập tới mọi tầng lớp nhân dân, thúc đẩy nâng cao kỹ năng nghề nghiệp, kỹ năng sống - đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa và chuyển đổi số ngày càng mạnh mẽ.

Có thể thấy, việc Hà Nội được công nhận là Thành phố học tập toàn cầu không đến từ một vài yếu tố riêng lẻ, mà là kết quả của cả quá trình bền bỉ xây dựng tầm nhìn, hoàn thiện chính sách, đầu tư hạ tầng và nuôi dưỡng văn hóa học tập trong cộng đồng. Những thành tựu này cho thấy Hà Nội đang đi đúng hướng khi coi con người là trung tâm, tri thức là động lực và học tập suốt đời là chìa khóa phát triển. Danh hiệu của UNESCO vừa là sự ghi nhận vừa là cam kết để Thủ đô tiếp tục mở rộng cơ hội học tập cho mọi công dân, từng bước xây dựng một xã hội hiện đại, nhân văn và phát triển bền vững.