Từ 2025–2030, Hà Nội xác lập quyết tâm trở thành địa phương tiên phong với chiến lược “không khí sạch cho bầu trời xanh”, dựa trên những cơ chế mới của Luật Thủ đô, nền tảng dữ liệu môi trường được xây dựng bài bản và loạt dự án lớn về giao thông, xây dựng, năng lượng, công nghiệp nhằm giảm phát thải và cải thiện chất lượng không khí.

Không khí Hà Nội: Những con số cảnh báo và sức ép đổi mới tư duy quản trị

Các thống kê chính thức của Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc (Tổng cục Môi trường) cho thấy, mức độ bụi mịn ở Hà Nội trong năm 2025 biến động, có lúc ở mức "trung bình" (AQI 78) vào 6 tháng đầu năm, nhưng cũng có giai đoạn rất "không lành mạnh" (AQI 164) vào tháng 1. Nồng độ PM2.5 trung bình năm 2024 là 45 µg/m³, tương đương AQI 125, cho thấy mức độ ô nhiễm cao, gấp 8 lần khuyến cáo của WHO. Nguyên nhân chính được các chuyên gia đưa ra bao gồm khí thải giao thông, khí thải công nghiệp, đốt rác và bụi xây dựng. 

Đáng chú ý, vào ngày 14/8/2025, Hà Nội đã nằm trong top 10 thành phố lớn ô nhiễm nhất thế giới. Nồng độ PM2.5 trung bình năm 2024 tại Hà Nội là 45 µg/m³. Điều này tương ứng với AQI là 125, nằm trong “không lành mạnh cho các nhóm nhạy cảm” danh mục. Nồng độ PM2.5 trung bình năm 2024 cũng cao gấp 8 lần mức hướng dẫn hàng năm của WHO là 5 µg/m³.

Trước đó, vào năm 2023, nồng độ bụi mịn PM2.5 trung bình tại Hà Nội vượt chuẩn quốc gia 2–3 lần, đồng thời cao hơn khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) 8–10 lần; kết quả này tiếp tục được xác nhận qua báo cáo năm 2024 của IQAir – tổ chức quốc tế chuyên theo dõi chất lượng không khí, khi Hà Nội nhiều lần xuất hiện trong nhóm 15 thành phố ô nhiễm nhất toàn cầu.

Thêm vào đó, các đợt nghịch nhiệt mùa đông khiến AQI có những ngày chạm ngưỡng 200–300 – mức “rất xấu” hoặc “nguy hại” ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng. Tình trạng này đặt Hà Nội trước yêu cầu phải hành động mạnh mẽ hơn bởi ô nhiễm không khí không còn là vấn đề môi trường đơn lẻ mà đã trở thành thách thức đối với tăng trưởng kinh tế, sức khỏe người dân, chi phí y tế, năng suất lao động và cả khả năng thu hút đầu tư của Thủ đô.

Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội chỉ rõ rằng, phát thải từ giao thông chiếm khoảng 45% lượng bụi mịn PM2.5 toàn đô thị, cùng với đó là hoạt động xây dựng và công nghiệp chiếm 20–25%, đốt rác và đốt ngoài trời chiếm khoảng 10–12%, phần còn lại đến từ các tỉnh lân cận thông qua điều kiện khí tượng và sự lan truyền trong không khí.

Vì vậy, với hơn 7,6 triệu phương tiện lưu thông mỗi ngày (số liệu Sở GTVT 2024), trong đó xe máy chiếm 86%, cùng tốc độ đô thị hóa 3,8%/năm và hàng nghìn công trình xây dựng lớn nhỏ, Hà Nội đối mặt với áp lực đặc biệt lớn, đòi hỏi phải thay đổi từ tư duy quản trị đến hành động cụ thể. Từ góc nhìn bình luận, có thể nói rằng nếu Thủ đô không đi đầu trong việc kiểm soát ô nhiễm, không nơi nào khác có đủ điều kiện để làm.

Điểm nhấn lớn nhất trong giai đoạn 2025 là việc Hà Nội trình HĐND thành phố nghị quyết về thiết lập vùng phát thải thấp theo Luật Thủ đô 2024: Thay vì cấm hoàn toàn, Thành phố áp dụng cơ chế hạn chế phương tiện phát thải cao theo khu vực, thời điểm và công suất máy; qua đó từng bước tái cấu trúc thói quen di chuyển. Đây được xem là bước ngoặt bởi theo phân tích của Ngân hàng Thế giới, khi một đô thị triển khai đúng chuẩn LEZ, chất lượng không khí có thể cải thiện 18–25% trong vòng 5 năm; điều này giải thích vì sao London, Paris hay Seoul đều coi LEZ là công cụ hiệu quả nhất để giảm ô nhiễm giao thông.

Song song, Hà Nội triển khai lộ trình giảm xe máy xăng trong Vành đai 1 từ 2026 theo hình thức “không cấm tuyệt đối nhưng hạn chế có điều kiện”, đồng thời tăng nhanh số lượng buýt điện, taxi điện và phương tiện logistic xanh; tất cả cùng hướng tới mục tiêu 100% xe buýt mới sử dụng năng lượng sạch vào năm 2030. Sở GTVT dự tính rằng riêng việc chuẩn hóa khí thải phương tiện cũ cũng có thể giúp giảm 4.000–6.000 tấn bụi mịn mỗi năm, tương đương 30% lượng phát thải từ giao thông; điều này cho thấy việc kiểm soát phương tiện là mắt xích quan trọng nhất trong bài toán không khí sạch.

Ở khía cạnh công nghệ, Hà Nội đã xây dựng mạng lưới quan trắc tự động với 35 trạm lớn và hơn 400 cảm biến vi mô, cho phép cập nhật dữ liệu chất lượng không khí theo thời gian thực; dữ liệu này được tích hợp trên nền tảng Hà Nội Smart City và chia sẻ cho người dân. Đây là hướng quản trị dựa trên bằng chứng (evidence-based), giúp các quyết định điều chỉnh giao thông, cảnh báo sức khỏe hay xử lý vi phạm môi trường chính xác hơn, hạn chế tình trạng “phản ứng sau khi đã quá muộn”. Ngoài ra, mô hình “không khí sạch quanh trường học” phối hợp với Bloomberg Philanthropies – BIGRS cũng lần đầu tiên cho phép đo lường chi tiết mức bụi quanh cổng trường – nơi tập trung mật độ giao thông cao nhất trong ngày.

Giao thông đô thị xanh – nền tảng để Hà Nội cải thiện không khí một cách căn cơ

Trong mọi phân tích khoa học, điểm chung là: muốn giảm ô nhiễm phải giảm phương tiện cá nhân và phát triển giao thông công cộng khối lượng lớn. Hà Nội nhận thức rõ điều này nên đã xác định đường sắt đô thị là giải pháp chiến lược. Theo Quy hoạch GTVT Thủ đô, Hà Nội cần 550 km metro vào 2035; tuy nhiên đến năm 2025 mới chỉ có 13 km tuyến Cát Linh – Hà Đông vận hành ổn định và một phần của tuyến Nhổn – Ga Hà Nội đang được chạy thử. Thành phố đặt mục tiêu đưa ít nhất ba tuyến metro vào khai thác trước 2030 bởi theo nghiên cứu của JICA (2024), nếu tỷ lệ người dân sử dụng giao thông công cộng đạt 50%, nồng độ bụi PM2.5 từ giao thông có thể giảm một nửa.

Song hành với metro là hệ thống trục giao thông chiến lược qua sông Hồng gồm cầu Tứ Liên, Ngọc Hồi, Thượng Cát, Trần Hưng Đạo và Vân Phúc khởi công từ 2025. Việc bổ sung các cây cầu mới giúp phân bổ lại lưu lượng phương tiện, giảm ùn tắc trên các tuyến vốn đã quá tải. Viện Chiến lược GTVT chỉ ra rằng mỗi 10 phút ùn tắc làm tăng đến 15–20% phát thải do xe phải dừng – nổ máy – di chuyển chậm. Vì vậy, giảm ùn tắc chính là giải pháp giảm ô nhiễm từ gốc chứ không phải chỉ là cải thiện giao thông.

Ở lĩnh vực xây dựng – nguồn phát thải bụi lớn thứ hai, Hà Nội yêu cầu 100% công trình phải có che chắn bụi đạt chuẩn, rửa xe tự động, camera giám sát và tuyến xe vận chuyển được đăng ký trước. Khi thực hiện nghiêm túc, lượng bụi PM10 phát sinh từ hoạt động xây dựng có thể giảm 20–25%. Các biện pháp này thể hiện rõ cách tiếp cận tổng thể của Thành phố: giải quyết mọi nguồn gây ô nhiễm thay vì chỉ tập trung vào một khu vực.

Song song với giao thông và xây dựng, Hà Nội ưu tiên chuyển đổi năng lượng. Thành phố đặt mục tiêu đến năm 2030 có 70% cơ quan công sở và trường học lắp điện mặt trời mái nhà, 100% khu công nghiệp có quan trắc khí thải trực tuyến và giảm tối thiểu 20% lượng nhiên liệu hóa thạch. Chỉ riêng trong năm 2023–2024, Sở Công Thương đã xử lý hơn 1.200 cơ sở dùng lò hơi, lò đốt công nghệ cũ, yêu cầu chuyển sang nhiên liệu sạch. Cách tiếp cận mạnh mẽ này tạo tiền đề để doanh nghiệp tự chuyển đổi vì chi phí nhiên liệu sạch ngày càng hợp lý trong dài hạn.

Một vấn đề đặc thù của Hà Nội là đốt rơm rạ mùa vụ. Với hơn 550.000–600.000 tấn rơm mỗi vụ mùa, tỷ lệ đốt trực tiếp từng lên tới 40%, khiến AQI vùng ngoại thành tăng đột biến. Từ 2024, Thành phố thúc đẩy mô hình thu gom rơm rạ, hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất phân hữu cơ, thí điểm lò đốt sinh khối và trợ giá máy cuốn rơm cho nông dân. Nhờ đó, tỷ lệ đốt rơm giảm 18% chỉ trong một năm. Đây là minh chứng cho thấy giải pháp chỉ hiệu quả khi đồng thời giải quyết cả kinh tế lẫn môi trường: nếu rơm rạ trở thành nguyên liệu có giá trị, người dân sẽ không đốt nữa.

Hà Nội coi mỗi người dân là một “cảm biến môi trường”

Hà Nội đang tiến hành mở dữ liệu môi trường, bao gồm chỉ số AQI theo phường, số liệu khí thải của doanh nghiệp và mô phỏng ùn tắc giao thông theo thời gian thực. Tính minh bạch này giúp người dân theo dõi, điều chỉnh thói quen sinh hoạt, hạn chế hoạt động ngoài trời trong những ngày ô nhiễm cao và có cơ sở để giám sát các vi phạm môi trường. Đây là bước tiến phù hợp xu hướng của các đô thị thông minh toàn cầu.

Ở góc độ hành vi cộng đồng, Hà Nội đã xóa bỏ 100% bếp than tổ ong – một chiến dịch kéo dài nhiều năm nhưng mang lại hiệu quả rõ rệt khi giúp giảm hàng chục nghìn tấn khí thải mỗi năm. Các phong trào “Trường học xanh”, “Khu dân cư sạch”, “Bếp xanh Hà Nội” được triển khai để hình thành thói quen mới như hạn chế đốt vàng mã, không đốt rác, giảm tiêu thụ nhựa dùng một lần. Khi môi trường trở thành trách nhiệm của mỗi cá nhân, hiệu quả tổng thể của Thành phố sẽ tăng lên đáng kể.

Thành phố cũng khuyến khích người dân sử dụng ứng dụng Hà Nội Smart City để báo vi phạm môi trường; từ đó hình thành một “mạng lưới cảm biến xã hội” – nơi người dân trực tiếp góp phần giữ gìn không khí sạch. Đây là cách làm rất mới, cho thấy Hà Nội chuyển từ mô hình quản lý tập trung sang mô hình quản trị hợp tác giữa chính quyền – doanh nghiệp – người dân.

Ở góc nhìn chuyên gia, Hà Nội đang sở hữu nhiều điều kiện thuận lợi: có hệ thống quan trắc hiện đại nhất nước, có cơ chế vượt trội từ Luật Thủ đô, có lực lượng nghiên cứu mạnh và có sự tham gia sớm của khu vực tư nhân trong lĩnh vực giao thông – năng lượng – công nghệ. Tuy nhiên, các thách thức cũng rất lớn: mật độ phương tiện quá cao, ý thức môi trường chưa đồng đều, tác động bụi xuyên biên giới từ các tỉnh lân cận và nguồn lực đầu tư hạ tầng còn hạn chế.

Điều Hà Nội cần làm ngay chính là tăng tốc tiến độ đường sắt đô thị; nghiên cứu cơ chế thu phí phương tiện vào nội đô; minh bạch hóa toàn bộ dữ liệu phát thải của doanh nghiệp; tạo cơ chế động lực mạnh cho các dự án giao thông xanh, năng lượng sạch và quản lý xây dựng; đồng thời kiên trì chính sách hạn chế xe máy ở khu vực trung tâm. Nếu Thành phố duy trì được quyết tâm chính trị liên tục – không gián đoạn – mọi chỉ số chất lượng không khí sẽ cải thiện rõ rệt.

Tầm nhìn 2030–2045: Hà Nội đặt mục tiêu trở thành đô thị đáng sống hàng đầu châu Á

Hà Nội đặt mục tiêu đến 2030 giảm 40% nồng độ PM2.5 trung bình năm, đưa ít nhất 5 tuyến metro vào vận hành, đạt tỷ lệ 70% phương tiện dùng điện hoặc nhiên liệu sạch, chấm dứt hoàn toàn đốt rơm ngoài đồng, 100% khu công nghiệp đạt chuẩn khí thải châu Âu EURO V. Đây là những mục tiêu thách thức nhưng khả thi nếu Thành phố duy trì tốc độ đầu tư hạ tầng, quản trị dựa trên dữ liệu và sự đồng thuận xã hội.

Đến 2045, tầm nhìn của Hà Nội là trở thành đô thị phát thải thấp, đạt chuẩn môi trường tương đương các thành phố tiên tiến châu Âu, đồng thời nâng cao chỉ số chất lượng sống và chỉ số hạnh phúc đô thị. Điều này không chỉ phục vụ lợi ích của người dân Hà Nội mà còn góp phần đưa Việt Nam tiến gần hơn tới cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Không khí sạch là quyền cơ bản của người dân và là điều kiện tiên quyết để Hà Nội trở thành đô thị hiện đại, cạnh tranh, đáng sống. Khi Thành phố tuyên bố “tiên phong hành động để có bầu trời xanh”, đó không chỉ là khẩu hiệu mà là chiến lược dài hạn gắn với tương lai phát triển của Thủ đô. Hà Nội đã bắt đầu hành trình khó khăn ấy; phần còn lại phụ thuộc vào tốc độ và quyết tâm của toàn xã hội. Một Thủ đô hiện đại không thể được nhận diện bằng những tòa nhà cao tầng nếu bầu trời vẫn xám. Và Hà Nội đang chứng minh rằng mình lựa chọn con đường đúng: hành động để bầu trời xanh trở lại.