Nhu cầu tái cấu trúc không gian đô thị trong giai đoạn phát triển mới

Hà Nội đang đứng trước yêu cầu tổ chức lại không gian đô thị quy mô lớn trong bối cảnh dân số tăng nhanh, tốc độ đô thị hóa mạnh và nhu cầu liên kết nội – ngoại đô ngày càng lớn. Từ nhiều năm nay, hệ thống cầu vượt sông Hồng đóng vai trò như các “huyết mạch” kết nối nhưng đồng thời cũng trở thành điểm nghẽn do quá tải.

Các cây cầu hiện hữu: Long Biên, Chương Dương, Vĩnh Tuy, Nhật Tân, Thanh Trì, đều phải gánh lưu lượng trên 1,25 triệu lượt xe mỗi ngày, khiến năng lực kết nối giữa hai bờ sông và giữa Hà Nội với các tỉnh phía Bắc – Đông Bắc bị hạn chế đáng kể. Trong khi đó, khu vực phía Đông và phía Bắc của Thủ đô, dù có dư địa phát triển lớn, vẫn bị cản trở bởi thiếu các trục kết nối trực tiếp, đồng bộ với trung tâm thành phố.

Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến 2050 cùng với Luật Thủ đô (sửa đổi) năm 2024 đã khẳng định định hướng phát triển không gian dựa trên trục sông Hồng; theo đó, hệ thống cầu mới và các công trình hạ tầng liên quan được xác định là mục tiêu trọng tâm nhằm mở rộng không gian đô thị, hình thành các cực tăng trưởng mới và tái cân bằng mật độ phát triển. Việc triển khai đồng loạt các dự án cầu vượt sông Hồng và hầm chui Cổ Linh vì vậy được xem là bước cụ thể hóa định hướng chiến lược này, đóng góp trực tiếp cho mục tiêu kết nối vùng, giảm tải cho đô thị lõi và thúc đẩy sự hình thành mô hình đô thị đa cực.

Hệ thống cầu mới qua sông Hồng có vai trò then chốt trong giải quyết bài toán giao thông, mở rộng không gian đô thị và liên kết với các khu vực trọng điểm phía Bắc – Đông Bắc. Trước hết, các cầu mới giúp phân bổ lại lưu lượng phương tiện, giảm tải cho các cầu hiện có vốn đang hoạt động ở ngưỡng quá tải. Theo tính toán, khi có thêm các cầu mới, áp lực tại cầu Thanh Trì và Vĩnh Tuy có thể giảm từ 15–20%, góp phần nâng cao chất lượng vận hành của toàn mạng lưới giao thông.

Quan trọng hơn, mỗi cây cầu mới mở ra khả năng hình thành các trung tâm phát triển đô thị, kinh tế và dịch vụ mới tại Long Biên, Gia Lâm, Đông Anh—những khu vực được đánh giá có dư địa lớn nhất để mở rộng không gian đô thị Hà Nội. Cầu mới tạo điều kiện thuận lợi để triển khai hệ thống đô thị dịch vụ – thương mại, các khu nhà ở mới, trường học, bệnh viện, trung tâm văn hóa – thể thao, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của các ngành logistics, thương mại điện tử, chế biến – chế tạo và công nghiệp sáng tạo.

Việc xây dựng cầu mới qua sông Hồng còn gắn liền với định hướng phát triển không gian ven sông trong Quy hoạch Thủ đô. Theo đó, hành lang ven sông sẽ trở thành trục cảnh quan – sinh thái – văn hóa quan trọng, kết nối các công viên tuyến tính, không gian công cộng, đường dạo ven sông, tạo thành hệ thống hạ tầng xanh của thành phố. Các cây cầu đóng vai trò “điểm tựa hạ tầng”, bảo đảm sự liên kết liên tục giữa dải đô thị hai bên bờ, đồng thời tạo động lực phát triển kinh tế đô thị theo hướng bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và quản lý rủi ro ngập lụt.

Trong bối cảnh Hà Nội đang định vị vai trò trung tâm của vùng thủ đô và khu vực Bắc Bộ, các cầu mới sẽ giúp rút ngắn thời gian kết nối Hà Nội – Bắc Ninh – Hưng Yên – Hải Dương, hỗ trợ vận chuyển hàng hóa giữa các khu công nghiệp trọng điểm như Bắc Thăng Long, Yên Phong, Quang Minh, Tràng Duệ và các trung tâm logistics. Qua đó, Hà Nội có điều kiện thúc đẩy vai trò “đầu mối” trong mạng lưới logistics vùng, góp phần giảm chi phí vận chuyển và tăng năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Khởi công loạt cầu mới qua sông Hồng: Mảnh ghép chiến lực hoàn thiện hạ tầng

Việc Hà Nội đồng loạt chuẩn bị triển khai và khởi công các cầu Tứ Liên, Ngọc Hồi, Trần Hưng Đạo, Thượng Cát và Vân Phúc mang ý nghĩa vượt ra ngoài phạm vi kết nối thuần túy, bởi đây là nhóm công trình gắn trực tiếp với định hướng phát triển không gian sông Hồng và chiến lược hình thành mô hình đô thị đa cực của Thủ đô. Mỗi cây cầu trong số này, dù nằm ở vị trí khác nhau dọc trục Bắc – Nam và Đông – Tây, đều giữ vai trò riêng trong mạng lưới hạ tầng, tạo thành “mảnh ghép chiến lược” của cấu trúc quy hoạch mới.

Video toàn cảnh vị trí xây cầu Tứ Liên:

Cầu Tứ Liên được xem là cửa ngõ chiến lược của phía Bắc và Đông Bắc Hà Nội. Với vai trò kết nối trực tiếp từ trung tâm Thủ đô sang khu vực Đông Anh, cầu Tứ Liên không chỉ giảm tải cho cầu Nhật Tân và cầu Long Biên mà còn mở ra trục phát triển mới cho khu vực được quy hoạch là “đô thị sân bay”, trung tâm công nghệ cao và hệ thống đại học – nghiên cứu. Trong bối cảnh sân bay Nội Bài ngày càng trở thành điểm trung chuyển quốc tế quan trọng, cầu Tứ Liên sẽ giúp tối ưu hóa lưu thông, liên kết chuỗi dịch vụ – hậu cần – logistics, đồng thời tạo trục kết nối nhanh giữa sân bay và các quận nội đô.

Cầu Trần Hưng Đạo có ý nghĩa đặc biệt trong việc giảm tải và tái phân bổ lưu lượng giao thông khu vực trung tâm. Đây sẽ là cây cầu kết nối trực tiếp quận Hoàn Kiếm với Long Biên, rút ngắn đáng kể hành trình qua các cầu Chương Dương và Vĩnh Tuy. Quan trọng hơn, cầu Trần Hưng Đạo được kỳ vọng mở ra không gian phát triển dịch vụ – thương mại – văn hóa ven sông, góp phần định hình lại cảnh quan đô thị trung tâm theo hướng hiện đại nhưng hài hòa với các giá trị lịch sử.

Cầu Ngọc Hồi, nằm ở phía Nam, giữ vai trò chiến lược không kém khi gắn với định hướng hình thành trục kinh tế – logistics phía Nam của Hà Nội. Cầu Ngọc Hồi mở rộng kết nối từ Thường Tín – Phú Xuyên vào trung tâm, bổ trợ cho vận tải liên tỉnh theo các tuyến cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ – Ninh Bình, đồng thời kết nối trực tiếp với các khu công nghiệp, đô thị vệ tinh phía Nam. Sự xuất hiện của cây cầu này được dự báo góp phần giảm áp lực cho cầu Thanh Trì, một trong những cầu chịu tải trọng lớn nhất của Thủ đô hiện nay.

Cầu Thượng Cát và Vân Phúc là hai công trình ở phía Tây Bắc, có nhiệm vụ hoàn thiện kết nối khu vực Bắc Từ Liêm – Đông Anh, đồng thời góp phần khép kín các tuyến vành đai, đặc biệt là Vành đai 4 – vùng Thủ đô. Đây là các cây cầu giữ vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển khu vực phía Tây và Tây Bắc—khu vực đang nổi lên như cực tăng trưởng mới với các khu công nghệ cao, trường đại học, trung tâm logistics và hệ thống đô thị cửa ngõ của Hà Nội. Khi hai cây cầu này được đưa vào vận hành, trục kết nối giữa Hà Nội với các tỉnh Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Thái Nguyên sẽ trở nên thuận lợi hơn, gia tăng khả năng điều phối luồng giao thông và hàng hóa giữa thủ đô với các tỉnh trung du – miền núi phía Bắc.

Nhìn tổng thể, năm cây cầu này không chỉ là các công trình hạ tầng riêng lẻ mà là bộ khung chiến lược giúp Hà Nội hình thành mạng lưới giao thông thứ cấp, hỗ trợ vận hành hiệu quả hệ thống vành đai, phân tầng luồng giao thông hợp lý và tạo động lực để phát triển các cực đô thị mới. Khi được triển khai đồng bộ, nhóm cầu này sẽ giúp Hà Nội từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát triển theo mô hình đô thị đa trung tâm, đồng bộ, hiện đại, nâng cao năng lực kết nối vùng, đồng thời khai thác tối đa giá trị không gian sông Hồng như trục cảnh quan – kinh tế – đô thị của Thủ đô trong giai đoạn mới.

Hầm chui Cổ Linh: Giải quyết điểm nghẽn, hoàn thiện trục vành đai phía Đông

Ngày 4/10 vừa qua, UBND TP Hà Nội tổ chức lễ khởi công Dự án đầu tư xây dựng hầm chui tại nút giao Cổ Linh, phường Long Biên, tổng đầu tư gần 750 tỷ đồng từ ngân sách thành phố. Hầm chui Cổ Linh, với chức năng loại bỏ giao cắt xung đột, được coi là giải pháp trọng điểm trong việc hoàn thiện hệ thống giao thông phía Đông Hà Nội.

Trục Cổ Linh – Vĩnh Tuy – Minh Khai từ nhiều năm qua luôn là điểm nóng về ùn tắc, đặc biệt với lượng phương tiện lớn từ Hưng Yên, Bắc Ninh, Hải Dương di chuyển vào khu vực nội đô thông qua cầu Vĩnh Tuy. Việc xây dựng hầm chui theo thiết kế ưu tiên dòng phương tiện xuyên suốt và hạn chế các điểm xung đột sẽ góp phần giải quyết triệt để tình trạng ùn tắc kéo dài, nâng cao sự an toàn và hiệu quả của vận hành giao thông.

Cùng với đó, hầm chui Cổ Linh đóng vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện tuyến liên kết giữa Vành đai 2 – Vành đai 2.5 và Vành đai 3, tạo điều kiện để khu vực phía Đông Hà Nội trở thành trung tâm giao thông liên vùng. Cơ chế kết nối đồng bộ này giúp tối ưu hóa luồng phương tiện từ Gia Lâm – Long Biên vào trung tâm thành phố, rút ngắn thời gian di chuyển, giảm áp lực lên các tuyến đường cũ như Nguyễn Văn Cừ và Ngô Gia Tự, đồng thời tạo điều kiện kích hoạt các dự án đô thị – dịch vụ ở khu vực cửa ngõ phía Đông.

Việc hoàn thiện hạ tầng giao thông khu vực này cũng tạo nền tảng quan trọng để triển khai các dự án giao thông công cộng như tuyến metro số 8, các tuyến buýt điện và buýt nhanh kết nối khu vực Long Biên – Gia Lâm, hướng tới mục tiêu hình thành mạng lưới giao thông công cộng đa phương thức.

Phó chủ tịch thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn đánh giá việc đầu tư xây dựng hầm chui tại nút giao Cổ Linh, kết hợp xén hè, điều chỉnh dải phân cách để mở rộng làn đường, tổ chức lại giao thông là "hết sức cần thiết và cấp bách".

Hầm chui nút giao Cổ Linh là một trong ba dự án hầm được Hà Nội quyết định đầu tư năm 2025-2026 nhằm giải quyết ùn tắc tại một số nút giao. Hai dự án còn lại là hầm chui tại nút giao đường trục Tây Thăng Long - vành đai 3 và hầm tại nút giao đường Mễ Trì - Dương Đình Nghệ - vành đai 3 sẽ khởi công năm 2026.

Hiện Hà Nội đã có 4 hầm chui. Hầm Kim Liên - Xã Đàn kết nối đường Trần Khát Chân và Kim Liên khánh thành năm 2009. Năm 2016, hai hầm chui Trung Hòa (kết nối đường Trần Duy Hưng với đại Lộ Thăng Long) và hầm nút giao Thanh Xuân (giải quyết ùn tắc giữa đường Nguyễn Trãi với vành đai 3) khánh thành. Hầm thứ tư hoạt động từ tháng 10/2022 là Lê Văn Lương - vành đai 3.

Gia tăng năng lực kết nối vùng: Hà Nội “tái định vị” vai trò trung tâm

Khi hệ thống cầu qua sông Hồng và hầm chui Cổ Linh được hoàn thiện, Hà Nội không chỉ giải quyết bài toán nội đô mà còn tạo bước chuyển lớn trong liên kết vùng. Sự kết nối thông suốt với Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Thái Nguyên giúp hình thành không gian phát triển kinh tế liên tỉnh, trong đó Hà Nội giữ vai trò trung tâm điều phối và lan tỏa. Các cực tăng trưởng mới sẽ được hình thành bao gồm: cực Đông (Long Biên – Gia Lâm) với thế mạnh dịch vụ – thương mại – logistic; cực Bắc (Đông Anh) với vai trò trung tâm công nghệ cao và đổi mới sáng tạo; cực Tây (Hòa Lạc – Xuân Mai) với định hướng giáo dục – khoa học – công nghệ; cực Nam (Thanh Trì – Thường Tín) với chức năng công nghiệp đô thị và logistics.

Việc hình thành các cực tăng trưởng sẽ giúp Hà Nội chuyển từ mô hình đô thị đơn tâm sang mô hình đa cực, giảm áp lực lên đô thị lõi, bảo đảm phát triển bền vững và đồng đều trên toàn địa bàn. Đồng thời, các công trình hạ tầng mới tạo điều kiện để Hà Nội nâng cao vai trò của mình trong chuỗi cung ứng vùng, đặc biệt ở các ngành như điện tử – bán conductor, công nghệ cao, thương mại điện tử và logistics lạnh.

Tại các đô thị lớn trên thế giới, sự xuất hiện của các công trình giao thông quy mô lớn thường kéo theo sự gia tăng giá trị bất động sản, sự phát triển của các ngành dịch vụ, thương mại và các tiện ích đô thị. Tại Hà Nội, các khu vực như Long Biên, Gia Lâm, Đông Anh được dự báo sẽ chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ cả về giá trị đất đai và sức hấp dẫn đầu tư khi hệ thống cầu mới và hầm chui được đưa vào khai thác. Bên cạnh đó, các dự án hạ tầng quy mô lớn còn tạo ra hàng chục nghìn việc làm trực tiếp và gián tiếp, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua hệ số lan tỏa cao.

Ở góc độ môi trường đô thị, việc tối ưu hóa luồng giao thông giúp giảm thời gian di chuyển, hạn chế ùn tắc, qua đó giảm tiêu hao nhiên liệu và lượng phát thải khí nhà kính. Khi các điểm nghẽn giao thông được tháo gỡ, chất lượng không khí của Hà Nội dự kiến sẽ được cải thiện, đồng thời nâng cao mức độ an toàn giao thông đô thị.

Thách thức đặt ra để phát huy hiệu quả của các dự án

Các dự án cầu qua sông Hồng và hầm chui Cổ Linh mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra những yêu cầu quan trọng về quản lý phát triển đô thị. Một là cần kiểm soát chặt chẽ việc phát triển các khu dân cư mới để tránh tình trạng tăng mật độ quá nhanh và phát sinh các khu vực thiếu hạ tầng xã hội. Hai là phải gắn kết đồng bộ phát triển cầu – hầm với hệ thống giao thông công cộng, nhằm hạn chế sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân và bảo đảm hiệu quả lâu dài của mạng lưới hạ tầng. Ba là cần có đánh giá đầy đủ tác động tới hệ sinh thái sông Hồng, từ đó bảo đảm sự hài hòa giữa phát triển hạ tầng và bảo vệ môi trường tự nhiên. Bốn là phải giám sát nghiêm ngặt tiến độ và chất lượng thi công, tránh tình trạng chậm trễ, đội vốn gây ảnh hưởng đến đời sống người dân và lãng phí nguồn lực.

Việc Hà Nội triển khai đồng bộ các dự án cầu vượt sông Hồng và hầm chui Cổ Linh là minh chứng rõ nét cho quyết tâm hoàn thiện kết cấu hạ tầng, nâng cao năng lực kết nối vùng và tái cấu trúc không gian đô thị. Các dự án này không chỉ mang ý nghĩa giao thông mà còn tạo tiền đề để hình thành các cực tăng trưởng mới, nâng cao chất lượng sống của người dân, nâng vị thế Thủ đô trong tiến trình phát triển của quốc gia. Tầm ảnh hưởng của chúng sẽ được khẳng định không chỉ trong hiện tại mà còn trong nhiều thập kỷ tới, khi Hà Nội bước vào giai đoạn mới của quá trình hiện đại hóa và hội nhập.