Mùa lễ hội 2013 đã chính thức bắt đầu. Năm nay ngành chủ quản đã triển khai khá sớm công tác chuẩn bị với hy vọng sẽ tạo bước chuyển biến rõ rét trong công tác quản lý lễ hội. Theo số liệu thống kê của Bộ VH-TT&DL, cả nước hiện có gần 8.000 lễ hội, trong đó có tới hơn 7.000 lễ hội dân gian. Không thể phủ nhận ý nghĩa tích cực của lễ hội trong việc làm phong phú đời sống tinh thần của cộng đồng và góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Nhưng thực tế cho thấy, có không ít lễ hội đang bị thương mại hóa, đặc biệt là sự biến tướng, xa dần bản chất tốt đẹp ban đầu của lễ hội.

Những năm gần đây, việc tổ chức lễ hội ở nhiều địa phương chỉ thiên về thu lợi, chứ không quan tâm đến yếu tố văn hóa truyền thống. Hàng loạt những vấn đề nổi cộm của lễ hội tồn tại nhiều năm qua như việc bắt chẹt du khách, bao thầu lễ hội, các trò chơi không lành mạnh, lãng phí khi đốt vàng mã…, và nhiều lễ hội quá nhấn mạnh các yếu tố mê tín dị đoan thay vì phát huy những giá trị truyền thống văn hóa của lịch sử. Một số di tích đặt quá nhiều hòm công đức, nhiều nơi không công khai trong việc thu chi; nạn khấn thuê, xem bói vẫn lộng hành… Một số địa phương cố gắng tổ chức thật lớn để tranh thủ kinh phí Nhà nước và các tổ chức tài trợ, nhưng hiệu quả của lễ hội mang lại lại rất hạn chế, đã gây lãng phí lớn. Nhiều lễ hội thu được hàng chục tỉ đồng từ tiền công đức, nhưng hầu như nguồn thu chi này không kiểm soát được, mỗi nơi áp dụng một cách quản lý khác nhau. Nơi thì do Ban quản lý di tích, nơi thì thuộc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; một số nơi lại do thủ nhang, thủ đền quản lý... Đây chính là nguyên nhân đẻ ra các hình thức biến tướng nhằm thu tiền của khách hành hương.

Không thể phủ nhận việc phục hồi và khuếch trương các lễ hội tại các địa phương đã làm tăng số lễ hội có quy mô lớn (cấp tỉnh, cấp quốc gia). Sự khuếch trương này, theo quan điểm của nhiều lãnh đạo địa phương là vừa đáp ứng phần nào nhu cầu của các địa phương, vừa góp phần thúc đẩy phát triển du lịch. Nhiều địa phương vì mục tiêu tăng trưởng du lịch nên luôn cố gắng mở những lễ hội giới thiệu bản sắc dân tộc trong vùng, miền của mình để kéo khách đến. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, ngoài một số ít thành công như Quảng Nam, Đà Nẵng... còn hầu hết là gây hiệu ứng ngược, tức là khách đến không chi tiêu gì, mất an ninh trật tự, cuộc sống cộng đồng bị xáo trộn. Và đó là sự mất mát lớn nhất. Vấn đề đặt ra hiện nay là muốn lập lại trật tự trong quản lý lễ hội là phải làm thế nào để phát huy tới mức cao nhất những giá trị văn hóa, tinh thần của lễ hội, đồng thời tạo được phong cách mới phù hợp với nhịp sống của xã hội.

Một vấn đề không kém phần quan trọng là phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa ngành chủ quản và các địa phương trong xử lý các sai phạm trong hoạt động lễ hội, không thể kéo dài tình trạng trống đánh xuôi kèn thổi ngược trong xử lý vi phạm. Theo số liệu thống kê của Thanh tra Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, năm 2012, số tiền thu công đức tại các lễ hội lên tới gần 300 tỷ đồng. Trong khi đó, số tiền xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động lễ hội chỉ vỏn vẹn 21 triệu đồng. Như vậy, công tác kiểm tra dù được thực hiện thường xuyên, nhưng không thật sự hiệu quả. Tất cả vẫn còn chờ phải có quy chế rõ ràng hơn, tỷ mỉ hơn để rộng đường đưa hoạt động lễ hội vào quy củ, trả lại không gian lễ hội trong sạch cho người dân.

Yến Nhi