Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực cốt lõi phát triển quốc gia

TS Phạm Huy Hiệu, Giảng viên Viện Kỹ thuật và Khoa học Máy tính, Chuyên gia nghiên cứu kiêm Phó Giám đốc Trung tâm Sức khỏe Thông minh VinUni; Ủy viên Ban điều hành Mạng lưới Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu chia sẻ: Trong dự thảo báo cáo chính trị, phần 2, mục I về những hạn chế, yếu kém trong lĩnh vực giáo dục và khoa học, công nghệ vẫn còn một số vấn đề lớn chưa được đề cập đầy đủ. 

Về giáo dục, hiện nay vẫn thiếu sự gắn kết chặt chẽ giữa hệ thống đào tạo và nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động. Sự bất bình đẳng trong cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng cao vẫn tồn tại rõ nét. Các cơ sở giáo dục đại học chưa thực sự trở thành trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, và chúng ta vẫn chưa hình thành được những đại học nghiên cứu thực thụ, nơi đảm nhiệm sứ mệnh tạo ra và lan tỏa tri thức, dẫn dắt phát triển khoa học công nghệ.

Về khoa học và công nghệ, lực lượng nhân sự của chúng ta còn mỏng, phân tán, thiếu các chuyên gia đầu ngành và những nhà khoa học có tầm ảnh hưởng quốc tế. Cơ chế thu hút và giữ chân nhân tài hiện chưa hiệu quả, trong khi hạ tầng nghiên cứu hiện đại còn hạn chế, liên kết giữa ứng dụng và thị trường chưa thực sự thông suốt, cũng như là thiếu những chính sách, nhất là các chính sách tài chính và thuế, nhằm khuyến khích doanh nghiệp đổi mới, sáng tạo và khởi nghiệp phát triển.

Theo TS Phạm Huy Hiệu: "Trong phần 1, mục II về quan điểm, mục tiêu và phát triển đất nước trong giai đoạn mới, phần dự báo tình hình thế giới và trong nước, theo nghiên cứu của tôi, vẫn còn một số điểm chưa được đề cập tới. Tôi đề nghị bổ sung nhận định: Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sẽ trở thành động lực cốt lõi, động lực mạnh mẽ nhất để định hình quỹ đạo phát triển của quốc gia". Trong bối cảnh hiện nay, sức mạnh của nền kinh tế không còn được đo bằng các chỉ số truyền thống như tài nguyên, lao động hay chi phí nhân công rẻ, mà được xác định bởi khả năng tạo ra, làm chủ và ứng dụng tri thức mới, kỹ năng vận dụng công nghệ, sức sáng tạo của đội ngũ nhân tài cùng tốc độ hình thành các mô hình sản xuất mới. 

Những xu hướng như các công ty vận hành chỉ với một người và nền tảng trí tuệ nhân tạo toàn diện đã và đang xuất hiện, cần được xem xét, bổ sung trong phần dự báo tình hình thế giới và trong nước để phản ánh đúng thực tiễn phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ toàn cầu.

Cũng trong mục này, vấn đề thu hút và phát triển nhân tài cần được tiếp cận toàn diện hơn: Khẩu hiệu ‘thu hút, trọng dụng nhân tài’ đã được sử dụng trong thời gian dài, tuy nhiên nếu nhìn sâu, cụm từ này mới chỉ dừng lại ở hai hành động: Mời gọi và sử dụng nhân tài. Trong khi đó cần một chiến lược tổng thể hơn, bao gồm đào tạo, thu hút, giữ chân và phát huy tối đa tiềm năng của nhân tài để họ có thể đóng góp bền vững cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Bên cạnh đó, TS Phạm Huy Hiệu cũng lưu ý đến vấn đề môi trường và biến đổi khí hậu, anh cho rằng nội dung này trong dự thảo cần được cập nhật, mở rộng hơn: Hiện nay, các tiêu chí về môi trường mới chủ yếu tập trung vào độ che phủ rừng, xử lý nước thải hay phát thải khí nhà kính. Tuy nhiên, những vấn đề nghiêm trọng như ô nhiễm không khí tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và các đô thị lớn đang ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân. Đồng thời, cần bổ sung nội dung thích ứng với biến đổi khí hậu, nhất là trước tình trạng bão lũ gia tăng, xói lở bờ biển, suy giảm đa dạng sinh học… Đây là những yếu tố tác động sâu rộng đến phát triển kinh tế, xã hội và chất lượng cuộc sống, đòi hỏi những giải pháp mang tầm chiến lược và dài hạn.

Ngoài ra, tại mục 4 của dự thảo chương trình hành động của Ban chấp hành Trung ương Đảng, về xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại, ngang tầm khu vực và thế giới, đây là một mục tiêu lớn, có tính dài hạn và bao quát, thể hiện khát vọng phát triển rất đúng đắn. Tuy nhiên vẫn còn một số nội dung cần được bổ sung để mục tiêu này thực sự khả thi và bắt nhịp với sự thay đổi nhanh chóng của thời đại.

TS Phạm Huy Hiệu đề nghị nhấn mạnh hơn các giải pháp đào tạo và phát triển đội ngũ giáo viên, học sinh, sinh viên nhằm thích ứng với biến động nghề nghiệp, xu hướng công nghệ và yêu cầu kỹ năng mới của thị trường lao động toàn cầu. Dự thảo văn kiện hiện chưa làm rõ định hướng đào tạo giáo viên và học sinh để thích ứng với đổi mới công nghệ, chuyển đổi nghề nghiệp và xu hướng phát triển kỹ năng toàn cầu. Đồng thời, cũng cần đặt ra mục tiêu nâng cao năng lực tự học, học tập suốt đời, tư duy phản biện và sáng tạo, những năng lực then chốt giúp người học chủ động thích nghi, cạnh tranh và phát triển bền vững trong môi trường lao động tương lai…

Cùng với đó, liên quan đến đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, các chiến lược được nêu trong dự thảo văn kiện có tầm nhìn rộng, toàn diện và thể hiện nỗ lực rất lớn của Đảng và Nhà nước trong định hướng phát triển lĩnh vực này. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả thực thi, cần xem xét bổ sung thêm các định hướng cụ thể về ưu tiên và lộ trình triển khai.

Hiện nay, có rất nhiều lĩnh vực được xác định là trọng tâm như: Trí tuệ nhân tạo, chip bán dẫn, năng lượng, công nghệ không gian, công nghệ lượng tử... Do đó, cần có sự lựa chọn và ưu tiên chiến lược dựa trên tiềm năng, lợi thế cạnh tranh và năng lực thực thi của Việt Nam trong từng giai đoạn. Đồng thời, cần xác định rõ nguồn lực và cơ chế phối hợp để bảo đảm tính khả thi trong triển khai các chương trình trọng điểm.

TS Phạm Huy Hiệu cũng nhấn mạnh tới những tác động xã hội sâu rộng của các làn sóng công nghệ mới, nhất là đối với thị trường lao động: Sự phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ sẽ tạo ra những lực lượng lao động mới, đồng thời khiến nhiều ngành nghề truyền thống bị thay thế, ảnh hưởng trực tiếp đến an sinh xã hội và sinh kế của người dân. 

Trong dự thảo, phần liên quan đến công nghệ chưa làm rõ các chính sách thích ứng với những biến động này, cũng như chưa nhấn mạnh mục tiêu cuối cùng của chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo phải hướng tới sự phát triển toàn diện của đất nước và lợi ích của người dân. Do đó, cần bổ sung nội dung về các chính sách bảo vệ nhóm yếu thế, giúp họ thích ứng với biến động do công nghệ mang lại, để ‘không ai bị bỏ lại phía sau’ trong quá trình phát triển...

Cụ thể hóa mục tiêu “Ba nhất”, xây dựng lực lượng chính quy, tinh nhuệ, hiện đại

“Qua nghiên cứu, tôi nhận thấy dự thảo được chuẩn bị công phu, khoa học, phản ánh rõ khát vọng phát triển của dân tộc trong kỷ nguyên hội nhập và chuyển đổi số, đồng thời thể hiện tư duy gắn kết chặt chẽ giữa phát triển kinh tế, xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh”, anh Khuất Việt Anh, Cán bộ Công an xã A Lưới 2 (Công an thành phố Huế), gương thanh niên sống đẹp năm 2025, chia sẻ.

Từ thực tiễn công tác tại cơ sở, anh Khuất Việt Anh đề xuất ba nội dung trọng tâm nhằm hoàn thiện mục X của dự thảo Báo cáo Chính trị về “Tăng cường quốc phòng, an ninh; xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại” như: Bổ sung nội dung về giáo dục quốc phòng, an ninh toàn dân; xác định rõ lộ trình thực hiện đến năm 2030, tầm nhìn 2045 và đưa phong trào thi đua “Ba nhất” vào văn kiện chính thức.

Cụ thể, tại đoạn 2 của mục này, anh Khuất Việt Anh đề nghị bổ sung nội dung: “...Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng và an ninh, bồi dưỡng ý thức trách nhiệm, tinh thần cảnh giác, củng cố thế trận lòng dân vững chắc…”. Theo anh Việt Anh, so với với Báo cáo chính trị Đại hội XIII, dự thảo văn kiện Đại hội XIV chưa đề cập nội dung nâng cao nhận thức quốc phòng - an ninh toàn dân, trong khi đây là nền tảng của “thế trận lòng dân”. Việc bổ sung nội dung này sẽ nhấn mạnh vai trò của giáo dục, truyền thông và các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng ý thức bảo vệ Tổ quốc toàn dân.

Cùng với đó, anh Khuất Việt Anh cũng đề xuất xây dựng lộ trình cụ thể trong mục tiêu phát triển lực lượng Quân đội nhân dân và Công an nhân dân đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Theo anh, Ban soạn thảo Dự thảo Báo cáo Chính trị cần xác định rõ các mốc thời gian và mục tiêu cụ thể, thay vì chỉ nêu định hướng chung.

Anh Khuất Việt Anh đưa ra ba lý do chính cho đề xuất này: Thứ nhất, việc xác định hai mốc 2030 và 2045 phù hợp với tư duy, tầm nhìn và mục tiêu chiến lược của Đại hội XIV. Phần mở đầu của dự thảo Báo cáo chính trị có nêu mục tiêu của Đại hội XIV là “xác định tư duy, tầm nhìn, những quyết sách chiến lược để chúng ta vững bước tiến mạnh trong kỷ nguyên mới, thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030 khi Đảng ta tròn 10 năm thành lập (1930 - 2030); hiện thực hóa tầm nhìn phát triển đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1945 - 2045)”. Do đó việc quy định rõ hai cột mốc này là cần thiết để thuận lợi trong đánh giá kết quả, xác định trách nhiệm và cụ thể hóa thành chỉ tiêu, phong trào thi đua của lực lượng vũ trang.

Thứ hai, so sánh với Báo cáo Chính trị Đại hội XIII, văn kiện Đại hội XIII đã xác định rõ lộ trình đến 2025 và 2030, tạo động lực, định hướng và căn cứ để các bộ, ngành, địa phương tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, dự thảo lần này mới nêu tổng quát mà chưa chỉ rõ mốc cụ thể. Thứ ba, đề xuất này phù hợp với thời gian triển khai phong trào “Ba nhất”. Giai đoạn 2025 - 2030 chính là thời kỳ trọng tâm thực hiện phong trào thi đua “Ba nhất” của lực lượng Công an nhân dân. Nếu lộ trình xây dựng lực lượng được xác định rõ trong cùng giai đoạn, sẽ tạo sự tương hỗ, thống nhất giữa mục tiêu chính trị và hành động thực tiễn.

Từ đó, anh Khuất Việt Anh đề xuất bổ sung nội dung về phong trào thi đua “Ba nhất”. Cụ thể, tại đoạn số 9 mục X, anh kiến nghị bổ sung nội dung: “... đẩy mạnh thực hiện phong trào thi đua “Ba nhất: Kỷ luật nhất - Trung thành nhất - Gần dân nhất” trong toàn lực lượng Công an nhân dân…”.

Theo anh Việt Anh, đề xuất này hoàn toàn phù hợp với định hướng của Đảng. Đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm nhiều lần nhấn mạnh yêu cầu xây dựng lực lượng Công an nhân dân “vừa hồng, vừa chuyên”, lấy “kỷ luật, trung thành, gần dân” làm chuẩn mực đạo đức. Việc thể chế hóa tư tưởng này trong Báo cáo Chính trị sẽ tạo nền tảng chính trị vững chắc cho việc triển khai phong trào trong toàn lực lượng.

Bên cạnh đó, đề xuất cũng bảo đảm tính hợp lý trong cấu trúc Báo cáo Chính trị. Dự thảo hiện sử dụng nhiều khẩu hiệu, phương châm có sức lan tỏa như “Bộ tinh, tỉnh toàn diện, xã vững mạnh, bám cơ sở”, “Vì nước quên thân, vì dân phục vụ”. Việc bổ sung phong trào “Ba nhất” sẽ không làm giảm tính trang trọng mà còn tăng sức thuyết phục, thể hiện tinh thần đổi mới, hiện đại hóa.

Đặc biệt, tăng tính lan tỏa và động lực hành động. Khi đưa khẩu hiệu “Ba nhất” vào văn kiện Đại hội sẽ khơi dậy tinh thần thi đua, rèn luyện của cán bộ, chiến sĩ, nhất là thế hệ trẻ, hướng tới chuẩn mực “Kỷ luật là nền tảng - Trung thành là cốt lõi - Gần dân là thước đo”, góp phần thực hiện mục tiêu xây dựng lực lượng Công an nhân dân “chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”...

“Tuổi trẻ Công an nhân dân hôm nay được sống, công tác và cống hiến trong thời kỳ đổi mới, trong kỷ nguyên đất nước vươn mình mạnh mẽ. Chúng tôi nhận thức rõ ràng, đóng góp cho Đảng và Nhân dân không chỉ bằng nhiệm vụ giữ gìn an ninh trật tự, mà còn bằng trí tuệ, bản lĩnh và tinh thần trách nhiệm trong việc xây dựng đường lối, chủ trương của Đảng… Với niềm tin vững chắc vào sự lãnh đạo của Đảng, tôi tin tưởng Đại hội XIV sẽ thành công tốt đẹp, mở ra giai đoạn phát triển hùng cường, thịnh vượng, an toàn và hạnh phúc cho đất nước và Nhân dân”, anh Khuất Việt Anh nhấn mạnh.