Khi Adriana Wong tới một bãi đất rộng lớn trong rừng Amazon, cô bé bối rối khi nhìn thấy hàng chục chiếc thánh giá gắn trên những phần mộ còn đỏ ẩm nhưng không biết đâu là mộ của bố cô.

“Bố con nằm ở đây à mẹ”, bé gái 9 tuổi hỏi mẹ. Người mẹ Glendy Hernández cũng không có câu trả lời chính xác.

Gần một năm trở về trước, chồng Hernández cùng hàng chục bệnh nhân tử vong vì COVID-19 đã được âm thầm chôn cất tại một bãi đất trống ở thành phố Iquitos (bang Loreto). Giới chức địa phương cho phép chôn cất những thi thể đó mà không tiết lộ thông tin cho các gia đình nạn nhân. 

Tại Peru nói riêng và Mỹ Latinh nói chung, đây là trường hợp đầu tiên công khai chính quyền địa phương giấu kín số phận của hàng chục nạn nhân COVID-19 và không ai giải thích được vì sao lại phải tổ chức các cuộc chôn cất bí mật như vậy. Thân nhân các nạn nhân cho biết ít nhất 403 người đã được chôn tại bãi đất đó.

Đại dịch COVID-19 bùng phát mạnh rại Peru vào tháng 4/2020 và Iquitos là một trong những thành phố bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Trong tổng số trên 52.000 người tử vong vì COVID-19 trên toàn quốc, có tới 3.200 người ở Iquitos – thành phố có số dân 550.000 người. Trong những ngày đầu tiên bùng phát dịch, hai bệnh viện duy nhất của thành phố đã sụp đổ vì không tiếp nhận được bệnh nhân COVID-19.

Rạng sáng ngày 30/4/2020, thợ sửa máy ảnh Herman Wong cảm thấy khó thở và mệt mỏi. Glendy đã đưa chồng đến bệnh viện lúc 5h sáng, nhưng bệnh viện quá đông người và thiếu giường. Cô đã cầu cứu, nhưng vô ích. Đến 11h cùng ngày, Wong trút hơi thở cuối trong tay vợ. Do không chịu nổi cú sốc mất chồng, Glendy ngất đi. Khi cô tỉnh lại, một bác sĩ bảo cô ngày hôm sau đến nhận xác.

Glendy làm theo và hôm sau đến bệnh viện cùng một chiếc quan tài. Nhưng cô đã đợi hàng giờ cho đến khi một nhân viên bệnh viện nói với cô rằng thi thể của chồng cô đã đưa đến nghĩa trang địa phương San Juan và được chôn cất nhanh chóng để tránh lây lan dịch  bệnh.

Cùng thời điểm đó, Peru cũng áp đặt lệnh phong tỏa nghiêm ngặt. Quân đội cấm người dân ra khỏi nhà trừ trường hợp đi mua nhu yếu phẩm. Nghĩa trang San Juan cách Iquitos 18 km và Glendy không được phép đến cũng như tiễn biệt chồng.

Các gia đình thân nhân khác cũng được thông báo tương tự, rằng người thân đã khuất được chôn cất ở nghĩa trang San Juan.

Đến ngày 1/6, cả thành phố Iquitos chấn động với tiêu đề trang nhất báo La Region: “Những người chết không có tên và không có mộ riêng”. Trong bài viết, một người dân địa phương giấu tên tiết lộ ít nhất 330 người tử vong vì COVID-19 đã được chôn cất trong hố chôn tập thể gần nghĩa trang San Juan.

Ngày hôm sau, ít nhất 500 người - bao gồm cả Glendy - đã đến bãi đất trống được cho là đã chôn cất chồng, vợ, anh chị em và con cái của họ, đòi sự thật và tìm hài cốt. “Chúng tôi nhận ra họ đã nói dối chúng tôi,” cô Glendy nói.

Hugo Torres – một người bảo vệ bãi đất trống – cho biết anh đã giúp hạ các thi thể từ một số xe tải của Hải quân và đưa họ vào những cái hố đã được đào sẵn. “Mỗi ngày chúng tôi chôn cất từ 30, 40 hay thậm chí đến 50 thi thể được để trong túi đen”. Hugo tiết lộ có những hố chôn chứa tới 3 thi thể một lúc. Có thời điểm số lượng thi thể nhiều đến mức một chiếc máy ủi đất đã được điều động đến để đào hố lớn hơn. 

Mười ngày sau khi La Region xuất bản bài viết, Thống đốc Loreto Elisban Ochoa đã ký một văn bản cam kết sẽ khai quật các thi thể. Chín tháng sau, quy trình đó vẫn chưa được triển khai.

Thống đốc Ochoa nói với một số nhà lập pháp rằng đó không phải là một ngôi mộ tập thể, mà là một "nghĩa trang COVID-19" mới được bố trí vì số người chết gia tăng dữ dội trong đêm. Ông cho biết đã có danh sách các vị trí đặt từng thi thể và nhà chức trách dự định sẽ cung cấp thông tin cho các gia đình.