Theo cơ quan hải quan, từ đầu năm đến nay, nguồn vốn đầu tư từ Trung Quốc và vùng lãnh thổ Hồng Kông vào Việt Nam tăng đột biến. Cụ thể: Đầu tư từ Trung Quốc vào Việt Nam 10 tháng năm nay tăng khoảng 200% so với năm 2018; Hồng Kông tăng gần 400%. Quy mô các dự án có vốn đầu tư nước ngoài năm 2019 đều có mức vốn nhỏ, trên dưới 1 triệu USD.

“Với các dự án có số vốn nhỏ, sẽ tiềm ẩn rủi ro cao, doanh nghiệp rất khó đầu tư sâu để thay đổi đáng kể xuất xứ hàng hóa, chỉ có thể thực hiện các hoạt động gia công đơn giản, lắp ráp hàng hóa đơn thuần lấy xuất xứ Việt Nam để chuyển tải bất hợp pháp, lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại mà Hoa Kỳ đang áp dụng với hàng hóa Trung Quốc. Mới đây, hải quan đã phát hiện và đang xử lý các vụ việc xuất khẩu xe đạp và máy cắt cỏ sang thị trường Hoa Kỳ nhưng thực chất doanh nghiệp nhập khẩu 100% linh kiện từ Trung Quốc, chỉ lắp rắp tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh để xuất khẩu, không đáp ứng quy tắc xuất xứ”, ông Âu Anh Tuấn nói. 

Để kịp thời ngăn chặn các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp, theo ông Âu Anh Tuấn, hải quan đang phối hợp các bộ, ngành liên quan kiểm tra từ khâu cấp phép đến năng lực sản xuất của doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt doanh nghiệp có kim ngạch xuất khẩu tăng đột biến thuộc nhóm mặt hàng có rủi ro cao.

Cơ quan hải quan Việt Nam thường xuyên có sự hợp tác với các bộ, ngành và các tổ chức nước ngoài, hải quan các nước trong việc chống gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp và đã phát hiện, xử lý nhiều vụ việc. Trên cơ sở đánh giá phân tích kim ngạch thống kê xuất nhập khẩu trong thời gian qua, hải quan sẽ phối hợp với Bộ Công thương đưa vào danh sách doanh nghiệp có kim ngạch nhập khẩu, xuất khẩu tăng đột biến sang thị trường Hoa Kỳ và áp dụng các biện pháp giám sát hàng hóa chặt chẽ từ cửa khẩu nhập và cửa khẩu xuất. Đặc biệt là đối với hàng hóa của Trung Quốc đang bị các nước áp dụng các biện pháp chống bán phá giá với mức thuế suất cao.

Theo ông Âu Anh Tuấn, hiện tại Điều 9 Nghị định 31/2018/NĐ-CP quy định việc lắp ráp đơn giản thành sản phẩm hoàn chỉnh thì không được xét đến khi xác định xuất xứ hàng hóa. Tuy nhiên, quy định còn chung chung và xác định thế nào là đơn giản chưa được cụ thể trong văn bản quy phạm pháp luật, dẫn đến cơ quan hải quan gặp khó khăn trong quá trình kiểm tra dây chuyền sản xuất, năng lực sản xuất để xác định doanh nghiệp thực hiện công đoạn sản xuất như vậy là đơn giản hay phức tạp. 

Do đó, Tổng cục Hải quan có đề nghị, Bộ Công thương khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về xuất xứ hàng hóa tại Điều 9, Nghị định 31/2018/NĐ-CP về gia công đơn giản, khái niệm gia công đơn giản cho các ngành nghề sản xuất, để cơ quan hải quan có căn cứ giám sát thực hiện, chống gian lận.

Cơ quan hải quan cũng kiến nghị Bộ Kế hoạch và Đầu tư cung cấp danh sách các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) từ những quốc gia bị các đối tác thương mại lớn của Việt Nam áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại (Hoa Kỳ, EU) và theo dõi chặt chẽ những doanh nghiêp này. Bên cạnh đó, cơ quan hải quan cũng kiến nghị Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp các bộ, ngành sửa đổi, bổ sung Nghị định 43/2017/NĐ-CP về ghi nhãn hàng hóa để quy định rõ, cụ thể là hàng hóa phải đáp ứng quy tắc xuất xứ mới được ghi nhãn là sản xuất tại Việt Nam khi xuất khẩu ra nước ngoài, cũng như lưu thông tại thị trường trong nước, đảm bảo cơ sở pháp lý cho cơ quan hải quan kiểm tra. 

Tổng cục Hải quan sẽ phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành thực hiện rà soát, thống kê các mặt hàng có kim ngạch nhập khẩu tăng đột biến để phối hợp với Bộ Công thương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư… đánh giá, lập danh sách doanh nghiệp có rủi ro cao để có biện pháp giám sát từ khâu cấp phép đầu tư và trong quá trình sản xuất của doanh nghiệp. Qua đó, hải quan nắm được quy trình sản xuất của doanh nghiệp gia công có làm thay đổi xuất xứ hàng hóa, đáp ứng quy định về xuất xứ Việt Nam, đồng thời có biện pháp theo dõi, giám sát từ khi sản xuất cho đến khi xuất khẩu sản phẩm.

Trong 10 tháng qua, xuất khẩu của Việt Nam đạt hơn 217 tỷ USD, tăng 7,4% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong khi đó, hàng hóa xuất khẩu sang một số thị trường chính, điển hình như: Hoa Kỳ tăng 26% so với cùng kỳ năm 2018 và tỷ lệ này tăng gấp 4 lần so với tốc độ tăng trưởng trung bình xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường khác. 

Phân tích số liệu nhập khẩu từ Trung Quốc sang Việt Nam cũng cho thấy có một số nhóm hàng nhập khẩu tăng mạnh trong 10 tháng của năm 2019, như: Sản phẩm máy tính, linh kiện. Đây cũng là mặt hàng Việt Nam xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng mạnh; dây điện và dây cáp điện nhập khẩu từ Trung Quốc có kim ngạch xuất khẩu mạnh sang Hoa Kỳ, tăng 252% so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi nhập từ Trung Quốc tăng hơn 47% so với cùng kỳ năm 2018.