Theo kênh BBC, Hoàng hậu Maria Theresa của nước Áo dặn dò con gái Maria Antonia vào tháng 4/1770, khi công chúa 14 tuổi này chuẩn bị kết hôn với vị vua tương lai của Pháp, Louis XVI, tại cung điện Versailles: “Con sẽ trở thành tâm điểm của mọi ánh nhìn”.

Nhưng mức độ soi xét mà Marie Antoinette phải chịu còn tàn nhẫn hơn nhiều. Bà bị xem là người trụy lạc, âm mưu chính trị và tiêu tiền vô độ khiến đất nước kiệt quệ. Đây là những cáo buộc góp phần châm ngòi cho Cách mạng Pháp và dẫn tới sự kiện hiếm khi xảy ra: một hoàng hậu bị xử tử công khai.

Sự mê hoặc mà lịch sử dành cho Marie Antoinette chưa bao giờ phai nhạt, nhưng ngày càng có nhiều câu hỏi đặt ra về câu chuyện của bà. Bà có đáng bị căm ghét hay chỉ là nạn nhân của những toan tính và lời vu khống? Với Tiến sĩ Sarah Grant, giám tuyển triển lãm Marie Antoinette Style (Phong cách Marie Antoinette) khai mạc tại Bảo tàng Victoria và Albert (Anh) hồi tháng 9/2025 vừa qua, bà là “nữ hoàng thời trang, bị soi xét nhiều nhất và gây tranh cãi nhất lịch sử”.

Nhân dịp 270 năm ngày sinh của nhân vật bị hiểu lầm này, triển lãm tôn vinh phong cách của bà và nhìn lại những cáo buộc gắn với bà.

Một trong số đó là câu nói bịa đặt “Nếu họ không có bánh mì ăn thì hãy để họ ăn bánh kem”, được gán cho Hoàng hậu khi bà phản ứng trước nạn thiếu bánh mì. Câu nói vốn xuất hiện trong tác phẩm Confessions (Tự thú) của tác giả Rousseau, viết năm 1765 khi Marie Antoinette mới 10 tuổi và vẫn còn ở Áo, nên không thể là của bà.

Một vụ bịa đặt khác là vụ dây chuyền kim cương (1785–1786), khi chiếc vòng gồm hơn 600 viên kim cương bị đặt mua mạo danh Hoàng hậu, càng khiến danh tiếng của bà xấu đi dù sau đó bà được minh oan tại tòa. Bản sao chiếc vòng và dây chuyền Sutherland (được cho chứa đá quý từ bản gốc) được trưng bày trong triển lãm ở tại Bảo tàng Victoria và Albert.

Những hiện vật khác phản ánh di sản của bà với tư cách một người định hình xu hướng: chẳng hạn các món đồ nội thất xa hoa của giai đoạn Phục hưng Pháp (1800-1890) mô phỏng phong cách của bà, đôi giày hồng diêm dúa trong bộ phim Marie Antoinette (2006) đoạt giải Oscar do Manolo Blahnik thiết kế, người thừa nhận rằng ông vẫn say mê mọi thứ thuộc về bà.

Lối sống xa hoa của Hoàng hậu trẻ rõ ràng khiến người dân nghèo thêm uất ức. Bị ràng buộc với một người chồng yếu đuối, trầm lặng, mê săn bắn hơn quan tâm đến vợ và trong bảy năm đầu hôn nhân còn không thể hoàn thành nghĩa vụ người chồng, bà tìm đến niềm vui trong tiệc tùng, đánh bạc và thời trang.

Những bộ váy trang trí cầu kỳ với khung áo khổng lồ và kiểu tóc cao vút của bà từng được nhiều người bắt chước và về sau truyền cảm hứng cho Madonna, Rihanna cùng các nhà thiết kế như Vivienne Westwood, Dior hay Moschino.

Biệt danh “Madame Déficit” (tạm dịch “Quý bà làm thủng ngân khố”) thực chất không đúng. Dù bà chi tiêu còn ít hơn các anh em của nhà vua và bản thân bà cũng chỉ là một thành viên trong loạt đời quân chủ Pháp tiêu xài hoang phí, nhưng Hoàng hậu ngoại quốc lại trở thành vật tế thần cho cách quản lý tài chính của chính quyền Pháp. Tiến sĩ Grant nói với BBC: “Chính chi phí cho các cuộc chiến mới là thứ khiến nước Pháp phá sản, chứ không phải số tiền mà Marie Antoinette tiêu. Ngân sách dành cho trang phục của bà quy đổi theo ngày nay vào khoảng 1 triệu USD, trong khi chỉ riêng trong cuộc Chiến tranh Giành Độc lập của Mỹ đã khiến Pháp tốn đến 11,25 tỉ USD”.

Ngay cả khi cắt giảm chi tiêu, bà cũng vẫn tạo thêm kẻ thù. “Khi bà ngừng mặc lụa, ngành lụa nổi giận vì nguồn sống bị đe dọa”, bà Grant nói. Năm 1783, khi bà thử thay đổi hình ảnh bằng bức chân dung mặc đồ “đồng quê” giản dị, nó lập tức bị thay thế bằng bức chân dung trang trọng hơn. Bà Grant kết luận: “Người ta kỳ vọng bà phải tạo nên vẻ lộng lẫy vương quyền. Đó là cách hoàng quyền duy trì uy tín”.

Những câu chuyện dân gian về “ngôi sao” thời tiền hiện đại này cũng bỏ qua mặt thiện của bà. Hoàng hậu thường chia lại tủ đồ cho người hầu. Bà từng nhận nuôi vài đứa trẻ, trong đó có Jean Amilcar, một bé trai Senegal được bà giải thoát khỏi cảnh nô lệ. Tác giả Melanie Burrows cho biết bà từng từ chối quà tặng đắt đỏ từ nhà vua và quyên góp hào phóng cho các tổ chức từ thiện. Trái với hình ảnh “người đàn bà rỗng tuếch”, tác giả Burrows cho rằng Marie Antoinette có thiện ý, rộng lượng và giàu lòng nhân hậu.

Được đưa đến triều đình Pháp để làm một biểu tượng hòa bình sau nhiều năm căng thẳng với Áo, Marie Antoinette mang theo sự chia rẽ trong lòng, khiến người ta nghi ngờ bà chia sẻ bí mật quân sự với Áo. Bà bị cho là thờ ơ với dân Pháp và bị gán biệt danh miệt thị “L'Autri-chienne”, một cách chơi chữ giữa từ “người Áo” và “chó cái”.

Khác với nhà vua, hoàng hậu không có quyền lực chính thức và thường đứng phía sau. Nhưng Marie Antoinette bị xem là quá nổi bật, quá hoạt bát và sẵn sàng dùng sức hút của mình để can thiệp chính trị, vận động bí mật và chống các cải cách hiến pháp.

Trong mắt những kẻ thù, Marie Antoinette phải bị hạ bệ bằng mọi giá. Các tờ truyền đơn vu khống lan truyền khắp nơi, có cái mang nội dung khiêu dâm, cáo buộc bà trăng hoa (dù trên thực tế Bá tước Axel von Fersen là người tình duy nhất được biết đến), tham gia truy hoan, quan hệ đồng tính nữ và thậm chí cả loạn luân.

Tiến sĩ Grant cho rằng tất cả những tin đồn này đều xuất phát từ tư tưởng ghét phụ nữ và nhiều câu chuyện dai dẳng có trong những cuốn tiểu sử do đàn ông viết vào thế kỷ 19. Tác giả Burrows bổ sung rằng thực tế Hoàng hậu khá kín đáo. Bà hầu như không uống rượu, chỉ buông lời tán tỉnh rất nhẹ nhàng và ghét việc bị nhìn thấy trong tình trạng khỏa thân, ngay cả trước các hầu gái của mình.

Trong sách Marie Antoinette's World (Thế giới của Marie Antoinette) năm 2020, tác giả Will Bashor từng suy đoán việc bà bị chảy máu tử cung mãn tính là do bệnh lây qua đường tình dục. Nhưng ông cũng cho rằng bà bị lạm dụng tinh thần, buồn chán và bị bỏ rơi. Dù kết luận bà có tìm kiếm khoái cảm ngoài hôn nhân, nhưng ông vẫn nói là ít nhất với ông, bà được tha thứ.

Theo Tiến sĩ Laura O’Brien, Hoàng hậu là người mẹ tận tụy, gắn bó nhẹ nhàng với con cái hơn cha mẹ bà từng thể hiện với bà. Bà là Hoàng hậu Pháp đầu tiên tự cho con bú và ăn mặc theo cách phù hợp với đời sống làm mẹ ở trang viên đồng quê.

Sự say mê mà người đời dành cho Hoàng hậu bị ghét nhất châu Âu còn đến từ bi kịch cuộc đời bà: một cô dâu trẻ bị đẩy vào vai trò bất khả thi và cuối cùng bị đưa ra pháp trường trong chiếc áo sơ mi trắng, tóc cắt ngắn, trên chiếc xe gỗ. Với phe cách mạng, bà trở thành biểu tượng cho tất cả những gì nước Pháp cần loại bỏ. Vụ hành quyết năm 1793 là để xóa sạch tàn dư của chế độ cũ.

Dù cái chết của Marie Antoinette có chính đáng hay không, nhưng không thể dập tắt ảnh hưởng của bà. Một xu hướng tóc “nhím” ngắn và vòng cổ đỏ thẫm gợi hình ảnh lưỡi máy chém đã lan rộng. Bà bị căm ghét bởi những người tin vào những lời đồn, nhưng cũng được ngưỡng mộ. Như nhà thiết kế Manolo Blahnik chia sẻ: “Với tôi, triển lãm này là một giấc mơ thành hiện thực, phục hồi danh dự cho Marie Antoinette”.