Từ trăn trở ấy, dự án “Xiếc họa Đông Hồ” của các bạn trẻ Gen Z Học viện Ngoại giao ra đời, mở ra một cách tiếp cận mới để đánh thức di sản bằng ngôn ngữ nghệ thuật đương đại.

Bạn Nguyễn Tất Đạt, sinh viên năm thứ 3 Học viện Ngoại giao, Trưởng Ban Tổ chức dự án, chia sẻ: “Sự kiện kiện ‘Xiếc họa Đông Hồ’ là chặng mở đầu cho dự án ‘Thức cùng di sản’. Chúng tôi lựa chọn format mỗi năm tập trung vào một loại hình di sản truyền thống, kết hợp với một loại hình nghệ thuật đương đại để kể lại câu chuyện di sản theo cách gần gũi hơn với công chúng”. 

Năm nay, nhóm các bạn trẻ lựa chọn tranh Đông Hồ kết hợp với xiếc, bởi đây là loại hình nghệ thuật giàu tính biểu đạt, ít phụ thuộc vào lời thoại, dễ dàng vượt qua rào cản ngôn ngữ để kể những câu chuyện văn hóa, đặc biệt là với khán giả quốc tế.

“Trong những năm gần đây, Liên đoàn Xiếc Việt Nam đã cho ra mắt những vở xiếc có sự đầu tư về cả nội dung, hình thức và mang mang đậm đặc sắc của Việt Nam. Chính vì thế chúng tôi lựa chọn và kết hợp giữa xiếc và Đông Hồ cho chặng mở đầu của dự án”, Tất Đạt bộc bạch. 

“Xiếc họa Đông Hồ” bao gồm chuỗi hoạt động trải nghiệm ban ngày kết hợp với chương trình biểu diễn nghệ thuật ban đêm. Điểm nhấn của sự kiện là hoạt cảnh xiếc “Ký ức làng Hồ”, sử dụng nghệ thuật xiếc như ngôn ngữ biểu đạt chủ đạo để kể lại câu chuyện của dòng tranh dân gian Đông Hồ.

Qua chuyển động hình thể của nghệ sĩ xiếc, các nhân vật trong tranh bước ra khỏi khung giấy điệp, hiện lên sống động trên sân khấu. Những mảng màu, đường nét và tinh thần dân gian được nhân cách hóa, tạo nên một “bức tranh sống”, nơi di sản được tái hiện bằng ngôn ngữ nghệ thuật đương đại, gần gũi với công chúng. Dự án thêm ý nghĩa hơn trong bối cảnh nghề làm tranh dân gian Đông Hồ của Việt Nam chính thức được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Vở diễn “Ký ức làng Hồ” có thời lượng 90 phút với cấu trúc gồm ba phần, dẫn dắt khán giả qua một hành trình nghệ thuật giàu cảm xúc. Mở đầu là không gian “Đu Quan họ” đầy trữ tình, do bộ đôi nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) Thu Hương và NSƯT Thanh Tuấn biểu diễn, đưa người xem trở về không gian với nhịp sống yên bình, đậm đà bản sắc của làng quê Bắc Bộ.

Tiếp nối mạch cảm xúc là phần giao lưu lắng đọng cùng NSƯT Nguyễn Hữu Quả, người đã dành cả cuộc đời để gìn giữ và phát huy giá trị tranh dân gian Đông Hồ. Qua những câu chuyện chân thực về lịch sử thăng trầm của làng tranh, khán giả không chỉ hiểu thêm về kỹ thuật, triết lý ẩn sau mỗi bức tranh, mà còn cảm nhận rõ khát vọng hồi sinh di sản trong đời sống đương đại.

Điểm nhấn của chương trình là vở diễn sân khấu hóa “Chuyện Nhà Tí”, nơi các bức tranh Đông Hồ kinh điển được tái hiện bằng ngôn ngữ xiếc giàu tính biểu đạt. Những kỹ thuật nhào lộn, thăng bằng, tung hứng được lồng ghép khéo léo, giúp nhân cách hóa các nhân vật dân gian, tạo nên sự giao thoa tự nhiên giữa giá trị truyền thống và cảm quan thẩm mỹ hiện đại.

Bên cạnh vở diễn chính, không gian Rạp xiếc Trung ương cũng đã biến thành một “Hội Làng” thu nhỏ. Tại đây, khán giả được trải nghiệm các trò chơi dân gian, tự tay in tranh Đông Hồ và tìm hiểu về các nguyên liệu tự nhiên tạo nên màu sắc đặc trưng của dòng tranh này. Đặc biệt, dự án còn mở rộng cách tiếp cận di sản thông qua sự đồng hành của Foto Flicker, ra mắt khung chụp ảnh “Xiếc họa Đông Hồ”, lấy cảm hứng từ các tác phẩm tranh dân gian Đông Hồ tiêu biểu như Rước Rồng, Vinh Quy Bái Tổ, Hội Đu, Bịt Mắt Bắt Dê…

NSƯT Nguyễn Hữu Quả (làng tranh Đông Hồ, Bắc Ninh) bày tỏ niềm vui khi nhóm “Thức cùng di sản” đã đưa tranh Đông Hồ, một giá trị truyền thống đang dần mai một, bước vào nghệ thuật xiếc để giới thiệu, lan tỏa đến công chúng. Theo ông, trong bối cảnh UNESCO đã đưa nghề làm tranh Đông Hồ vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, những cách làm sáng tạo của thế hệ trẻ là tín hiệu rất đáng mừng. Việc kết hợp tranh Đông Hồ với các loại hình nghệ thuật đương đại không chỉ góp phần quảng bá di sản, mà còn mở ra con đường phát triển mới, để tranh Đông Hồ tiếp tục được gìn giữ, hồi sinh và sống cùng đời sống xã hội hôm nay.

Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) Tống Toàn Thắng, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam chia sẻ, những năm gần đây, nghệ thuật xiếc nhận được sự quan tâm rõ nét của giới trẻ, đặc biệt là sinh viên nhiều trường đại học như Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Học viện Ngoại giao… Đây là tín hiệu rất đáng mừng đối với xiếc Việt Nam.

Ông Thắng cho biết, Liên đoàn luôn chủ động đồng hành cùng sinh viên trong các dự án sáng tạo. Lần hợp tác với sinh viên Học viện Ngoại giao để xây dựng ý tưởng “Xiếc họa Đông Hồ” khiến ông đặc biệt tâm đắc. Bởi từ lâu, Liên đoàn đã mong muốn đưa các giá trị di sản văn hóa Việt Nam lên sân khấu xiếc và lần này, tranh Đông Hồ, một di sản quý đã được khắc họa bằng chính ngôn ngữ xiếc, theo cách táo bạo và đầy sáng tạo của người trẻ.

“Dùng nghệ thuật xiếc để kể câu chuyện của tranh Đông Hồ là một thách thức, nhưng cũng là điều rất thú vị…”, NSND Tống Toàn Thắng nói. Ông trực tiếp tham gia tham vấn, cùng sinh viên chuyển hóa kịch bản văn học thành các tiết mục xiếc, để ngôn ngữ hình thể, kỹ thuật và cảm xúc thay lời kể, truyền tải trọn vẹn thông điệp gìn giữ di sản. Đặc biệt, vở diễn ra đời trong thời điểm tranh Đông Hồ vừa được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, càng nhân lên ý nghĩa lan tỏa.

Theo NSND Tống Toàn Thắng, chính sự dấn thân và táo bạo của sinh viên cho thấy người trẻ hôm nay không quay lưng với di sản, mà đang tìm những cách tiếp cận mới để giữ gìn và làm sống lại giá trị truyền thống. Thông qua sinh viên, đặc biệt là các khoa truyền thông, Liên đoàn Xiếc Việt Nam định hướng xây dựng những sản phẩm nghệ thuật lấy cảm hứng từ di sản như “Đám cưới chuột”, “Cô gái hứng dừa”, “Vinh quy bái tổ”... để di sản không chỉ nằm trên tranh, mà bước ra đời sống bằng nghệ thuật biểu diễn.

Những năm gần đây, Liên đoàn triển khai chiến lược phát triển xiếc theo hướng vừa giải trí, vừa giáo dục, kết hợp xiếc với các loại hình nghệ thuật truyền thống khác. Xiếc với sức chinh phục đến từ tài năng, sự khổ luyện và khả năng vượt qua giới hạn bản thân, tạo nên những điều phi thường, từ đó hấp dẫn khán giả và truyền tải thông điệp văn hóa một cách tự nhiên.

Song song với việc bảo tồn xiếc truyền thống, Liên đoàn không ngừng nâng cao kỹ năng, kỹ xảo cho nghệ sĩ, đưa các tiết mục tham dự và đoạt giải quốc tế. Khi trở về, những thành tựu ấy tiếp tục được “Việt hóa” trong các tích truyện, câu chuyện dân gian, tạo nên những tác phẩm giàu cảm xúc và bản sắc.

Theo NSND Tống Toàn Thắng, muốn tiến tới công nghiệp văn hóa, nghệ thuật phải trở thành sản phẩm sống được trong đời sống, được khán giả đón nhận và tiêu thụ bền vững. Đó cũng là con đường mà xiếc Việt Nam đang kiên trì theo đuổi.

Bạn Nguyễn Thùy Linh, sinh viên Học viện Ngoại giao, cho biết cô bị cuốn hút ngay từ khi thấy thông tin về chương trình “Xiếc và Tranh Đông Hồ” trên mạng xã hội. “Đây là lần đầu tiên mình xem xiếc, nên sự tò mò càng lớn. Là sinh viên Ngoại giao, mình luôn muốn tìm hiểu sâu hơn về văn hóa truyền thống Việt Nam, vì thế mình đã tranh thủ thời gian đến thưởng thức chương trình”. 

Theo Linh, vở diễn không chỉ gợi lại ký ức tuổi thơ mà còn khơi dậy niềm tự hào văn hóa. “Trong bối cảnh hội nhập hôm nay, người trẻ càng cần chủ động gìn giữ và khám phá những giá trị truyền thống để chúng không bị mai một”. Kết thúc buổi diễn, cô bạn genZ bày tỏ sự xúc động và ấn tượng trước những màn trình diễn xuất sắc, đồng thời mong muốn sẽ có thêm nhiều chương trình sáng tạo tương tự dành cho giới trẻ.

Anh Hoàng Nhật Minh (25 tuổi), lập trình viên, đánh giá cao sự kết hợp độc đáo giữa xiếc và văn hóa Việt Nam. Làm việc trong lĩnh vực công nghệ với nhiều kết nối quốc tế, anh cho biết sẽ giới thiệu bạn bè nước ngoài tìm hiểu văn hóa Việt, trong đó có những trải nghiệm nghệ thuật đặc sắc tại Rạp Xiếc Trung ương.