Các lãnh đạo EU đang dần chấp nhận khả năng phải kích hoạt một cơ chế tài trợ khẩn cấp để giữ cho kinh tế Ukraine vận hành, sau khi Chính phủ Bỉ nâng mức bảo đảm mà khối này cần đáp ứng để thông qua khoản vay bồi thường được thiết kế dựa trên tài sản Nga bị phong tỏa. Sức ép tăng nhanh khi hạn chót hội nghị thượng đỉnh tháng 12 đang đến gần và nguồn lực của Kiev có nguy cơ cạn kiệt trong năm 2026.

Trong bối cảnh đó, các phương án “cầu nối” theo đề xuất của Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen đang được xem xét nghiêm túc. Giải pháp này có thể cho phép EU huy động vốn trên thị trường để cấp khoản tài trợ không hoàn lại cho Ukraine, nhằm đáp ứng các nhu cầu cấp bách về ngân sách và quốc phòng trong năm 2026. Cách tiếp cận này sẽ tạo thêm thời gian để các nước thảo luận sâu hơn về cơ chế vay bồi thường nhằm sử dụng tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga đang bị đóng băng.

Khoảng 185 tỉ euro trong số tài sản này đang được giữ tại Euroclear, tổ chức lưu ký chứng khoán có trụ sở ở Brussels, khiến Bỉ trở thành tiếng nói then chốt. EU từng kỳ vọng có thể thuyết phục Bỉ đổi ý trước cuộc họp ngày 18/12. Tuy nhiên, một bức thư do Thủ tướng Bart De Wever gửi EC làm thay đổi cục diện.

Trong thư, ông De Wever mô tả khoản vay bồi thường là rủi ro về pháp lý lẫn tài chính. Ông yêu cầu tất cả các các nước thành viên EU phải có những bảo đảm mang tính ràng buộc pháp lý, vô điều kiện và có hiệu lực ngay cho Bỉ nhằm bao phủ toàn bộ 185 tỉ euro tài sản cùng mọi chi phí phát sinh, từ trọng tài, lãi suất cho tới thiệt hại cơ hội đầu tư và tổn thất tín dụng của Nga.

Việc đòi hỏi các cam kết toàn diện khiến triển vọng thông qua khoản vay ngày càng xa vời. Giới chức EU thừa nhận khó có khả năng 27 thành viên có thể trình lên hội nghị thượng đỉnh những gói bảo lãnh hàng tỉ euro dựa trên các phép tính giả định. Nhiều nước còn cần sự chấp thuận của quốc hội, trong khi thời gian ngày càng hạn hẹp.

Ukraine dự kiến cần dòng vốn mới muộn nhất vào quý II/2026 và đang chờ một chương trình trị giá 8,1 tỉ USD từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Để IMF ra quyết định cuối cùng, châu Âu phải đưa ra cam kết chắc chắn về ổn định vĩ mô cho Ukraine.

Tuy nhiên, việc điều chỉnh ngân sách EU nhằm vay mượn cho một nước ngoài khối vẫn cần sự đồng thuận tuyệt đối, trong đó Hungary kiên quyết phản đối mọi hình thức hỗ trợ Kiev. Các lựa chọn dài hạn như phát hành nợ chung của EU cũng mắc kẹt bởi cùng trở ngại này.

Trong thư, ông De Wever mở rộng sang khía cạnh chính trị, cảnh báo rằng xúc tiến vay bồi thường ở thời điểm hiện tại có thể làm tổn hại nỗ lực của Nhà Trắng trong việc theo đuổi một thỏa thuận hòa bình. Ông cho rằng EU phải lựa chọn hoặc giữ tài sản Nga để phục vụ tái thiết Ukraine sau chiến tranh, hoặc dùng chúng ngay để tài trợ hoạt động quân sự và ngân sách nước này. Theo ông, nhiều khả năng Nga không được coi là bên thua cuộc, điều này đồng nghĩa việc Moskva có thể đòi lại tài sản.

Điều này trái ngược quan điểm của các lãnh đạo khác như Thủ tướng Đức Friedrich Merz, người coi tài sản Nga là đòn bẩy quan trọng nhất của EU. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã nhiều lần nhấn mạnh lập luận đạo lý rằng Nga phải trả giá cho hậu quả chiến tranh, đồng thời bác khả năng người nộp thuế châu Âu gánh toàn bộ chi phí.

Tranh cãi nội bộ diễn ra trong thời điểm nhạy cảm khi châu Âu bất ngờ với bản dự thảo kế hoạch hòa bình gồm 28 điểm do Mỹ và Nga bàn thảo. Mặc dù một số điều khoản gây tranh cãi đã được lược bỏ sau cuộc gặp cấp cao giữa Mỹ và Ukraine tại Geneva, sự kiện này cho thấy giá trị chiến lược của tài sản Nga.

Tổng thống Nga Vladimir Putin tiếp tục cảnh báo việc sử dụng tài sản Nga là hành vi chiếm đoạt và tuyên bố Chính phủ Nga đang chuẩn bị các biện pháp đáp trả. Trong khi đó, cuộc khủng hoảng tham nhũng dẫn đến việc ông Andriy Yermak từ chức chánh văn phòng Tổng thống Zelensky khiến bối cảnh phức tạp hơn, dù các nhà ngoại giao châu Âu khẳng định những bê bối này không nên bị ràng buộc với gói hỗ trợ cho Ukraine.

EC cho biết đang xem xét kỹ lưỡng các quan ngại mà Bỉ nêu ra và tiếp tục tìm phương án có thể chấp nhận đối với toàn khối.