Hãng tin AFP cho biết vào tháng 10 vừa qua, Trung Quốc, nhà sản xuất đất hiếm hàng đầu thế giới, đã công bố các biện pháp kiểm soát mới đối với xuất khẩu những nguyên tố được sử dụng để chế tạo nam châm quan trọng cho ngành ô tô, điện tử và quốc phòng.

Động thái này làm chao đảo thị trường và gây gián đoạn chuỗi cung ứng cho đến khi Trung Quốc sau đó cho biết sẽ tạm đình chỉ các hạn chế trong một năm.

Trên thực tế, từ tháng Tư, Bắc Kinh đã yêu cầu giấy phép đối với một số chủng loại xuất khẩu đất hiếm, tác động trực tiếp tới các ngành sản xuất toàn cầu.

Trong bối cảnh việc Bắc Kinh siết chặt nguồn cung các vật liệu chiến lược này đang đe dọa nhiều ngành công nghiệp chủ chốt, vào ngày 3/12, EU đã công bố một kế hoạch trị giá hàng tỷ euro, nhằm giảm bớt sự phụ thuộc của khối 27 quốc gia này vào Trung Quốc trong lĩnh vực đất hiếm.

Cụ thể, Ủy ban châu Âu cho biết sẽ giải phóng gần ba tỷ euro (3,5 tỷ USD) để hỗ trợ các dự án chiến lược trong khai thác, tinh luyện và tái chế các khoáng sản và kim loại quan trọng, cả trong nội bộ châu Âu lẫn tại các quốc gia đối tác.

Cơ quan điều hành EU cũng đề xuất thành lập “Trung tâm Nguyên liệu thô Chiến lược châu Âu”, sẽ đóng vai trò trung tâm nguồn cung của khối, được mô phỏng theo Tập đoàn Dầu khí và Kim loại Quốc gia Nhật Bản (JOGMEC).

Ủy viên Công nghiệp EU Stephane Sejourne cho biết trung tâm này sẽ có ba nhiệm vụ chính: “Giám sát và đánh giá nhu cầu, điều phối việc mua chung thay mặt các quốc gia thành viên, và quản lý kho dự trữ cũng như phân phối cho các doanh nghiệp khi cần thiết”.

Brussels cũng muốn từ năm tới sẽ hạn chế xuất khẩu phế liệu và chất thải từ nam châm vĩnh cửu được làm từ đất hiếm và sử dụng rộng rãi trong công nghiệp nhằm thúc đẩy hoạt động tái chế trong nội khối.

EU cũng lên kế hoạch áp dụng hạn chế có mục tiêu đối với xuất khẩu phế liệu nhôm và có thể áp dụng biện pháp tương tự đối với đồng.

Hai năm trước, EU đã thông qua một đạo luật nhằm bảo đảm nguồn cung nguyên liệu thô chiến lược.

Nhưng hiện nay khối này đang bị kẹp giữa các biện pháp hạn chế của Trung Quốc và Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump, nước đang đàm phán hàng loạt thỏa thuận song phương để tự bảo đảm nguồn cung của chính họ.

Một nghiên cứu công bố hôm 1/12 bởi Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc cho biết 60% thành viên của họ dự đoán sẽ xảy ra gián đoạn chuỗi cung ứng do các hạn chế của chính phủ Trung Quốc, và 13% lo ngại họ có thể phải tạm ngừng hoặc giảm tốc sản xuất.

Cũng trong ngày 3/12, Ủy ban châu Âu đã cập nhật chiến lược nhằm bảo đảm “an ninh kinh tế” của EU.

Giới thiệu chiến lược cập nhật với báo giới Ủy viên Thương mại EU Maros Sefcovic cho rằng: “Trên toàn thế giới, thương mại đang bị vũ khí hóa. Chuỗi cung ứng đang chịu áp lực. Các điểm nghẽn chiến lược đang biến sự phụ thuộc kinh tế thành áp lực chính trị, và điều này tác động đến các công ty của chúng ta mỗi ngày”.

Chiến lược đầu tiên được ban hành năm 2023 khi EU phải đối mặt với những bài học nghiệt ngã từ đại dịch Covid-19 và cuộc xung đột Nga - Ukraine, vốn bộc lộ sự mong manh của chuỗi cung ứng.

Nhưng những căng thẳng ngoại giao và địa chính trị mới, đặc biệt là một chính quyền Mỹ sẵn sàng hành động mạnh tay trên thương mại ngay cả với các đồng minh thân cận, đã khiến Brussels phải xem xét lại bộ quy tắc.

Chiến lược cập nhật kêu gọi nới lỏng việc sử dụng các công cụ then chốt mà EU vốn đang có như kiểm soát đầu tư nước ngoài, hạn chế xuất khẩu và đa dạng hóa nhà cung cấp và bổ sung thêm công cụ mới khi cần.

“Châu Âu sẽ tiếp tục thúc đẩy thương mại mở và đầu tư toàn cầu, nhưng sự cởi mở của chúng ta phải đi kèm với an ninh”, Ủy viên Thương mại EU nhấn mạnh, đồng thời cho biết thêm: “Đó là lý do bạn sẽ thấy việc sử dụng các công cụ hiện có của chúng ta theo hướng chiến lược và cứng rắn hơn, phát triển thêm công cụ mới khi cần thiết, và tăng cường năng lực thu thập và chia sẻ thông tin tình báo kinh tế”.