Hà Nội là thành phố có nhiều làng nghề nhất cả nước (47/52 nghề truyền thống) và cũng là nơi có nhiều “tổ nghề” của nhiều làng nghề trong cả nước. Các làng nghề Hà Nội đã và đang đóng góp rất lớn vào sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của Thủ đô và đất nước. Nhiều sản phẩm làng nghề của Hà Nội có giá trị đặc biệt, được công nhận là bảo vật của quốc gia. Với chương trình mỗi xã một sản phẩm, Hà Nội đang nỗ lực trở thành địa phương tiên phong trong xuất khẩu sản phẩm OCOP...

Đằng sau mỗi một sản phẩm OCOP đều có một câu chuyện riêng, nên sản phẩm OCOP không chỉ có giá trị kinh tế mà còn mang những nét văn hóa, lịch sử, hồn cốt làng quê Bắc Bộ nói riêng và của Việt Nam nói chung được người nghệ nhân gửi vào trong đó.  

Nếu nhắc đến các làng nghề truyền thống ở Hà Nội, người ta không thể không nhắc đến Bát Tràng - một làng nghề truyền thống đã tồn tại hơn 500 năm. Nằm cách trung tâm thành phố khoảng 13 km, Bát Tràng như một viên ngọc quý ẩn mình giữa đồng bằng Bắc Bộ, thu hút biết bao du khách gần xa.

Sau khi Thăng Long trở thành kinh đô, các nghệ nhân gốm sứ đã tìm đến mảnh đất này để tạo ra những sản phẩm tinh xảo phục vụ nhu cầu của vua chúa, quan lại và nhân dân. Qua bao thăng trầm của lịch sử, làng nghề Bát Tràng vẫn giữ được nét đẹp truyền thống và không ngừng phát triển, trở thành một trong những trung tâm sản xuất gốm sứ lớn nhất cả nước.

Ông Trần Đức Tân, Giám đốc Hợp tác xã Sản xuất, kinh doanh gốm Tân Thịnh - đơn vị có sản phẩm được đánh giá OCOP 5 sao chia sẻ, đơn vị có 20 thành viên, là những nghệ nhân, thợ giỏi của làng nghề gốm sứ Bát Tràng. Mỗi thành viên của hợp tác xã chuyên về một dòng sản phẩm khác nhau, giờ cùng bắt tay để phát triển thương hiệu.

“Việc được đánh giá, phân hạng OCOP 5 sao là vinh dự lớn cho bộ sản phẩm gốm men suối ngọc của hợp tác xã. Đây có thể xem là “giấy thông hành” để doanh nghiệp củng cố, phát triển thương hiệu sản phẩm trên thị trường trong và ngoài nước. Hiện nay, sản phẩm gốm sứ Tân Thịnh đã có mặt tại các nước Đức, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc…", ông Trần Đức Tân nhấn mạnh.

Trước đó, Công ty TNHH Gốm sứ Quang Vinh (xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm) đã có 4 sản phẩm được Bộ Nông nghiệp và Môi trường chứng nhận OCOP 5 sao gồm: “Bộ bát đĩa gốm sứ hoa sen đỏ”, “Bộ bát đĩa gốm sứ chim én hoa sen”, “Bộ bát đĩa gốm sứ rồng phượng” và “Bộ ấm chén gốm sứ chim én hoa sen”. Đây cũng là 4 sản phẩm OCOP 5 sao đầu tiên của Hà Nội.

Bà Nguyễn Thị Kim Quế - Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Hà Nội cho biết, trong 5 năm qua, Hà Nội luôn được Trung ương đánh giá là địa phương đi đầu cả nước trong triển khai chương trình mỗi xã một sản phẩm. Tính đến cuối năm 2024 cả nước có gần 15.000 sản phẩm OCOP; trong đó, Hà Nội có 3.317 sản phẩm được chứng nhận (chiếm 22,1% tổng số sản phẩm của cả nước). Hà Nội đã có 6 sản phẩm được Bộ Nông nghiệp và Môi trường chứng nhận đạt OCOP 5 sao, nhiều tốp đầu của cả nước.

Các sản phẩm OCOP được đánh giá 5 sao của Hà Nội đều có sự kết hợp giữa hai yếu tố thủ công và công nghệ, làm nên tính độc đáo và thẩm mỹ cao. Không chỉ vậy, trong mỗi sản phẩm, các chủ thể đều khéo léo truyền tải nét văn hóa của người Việt, như hình tượng hoa sen, rồng phượng, chim én..., giúp sản phẩm đạt đến sự hoàn mỹ- bà Nguyễn Thị Kim Quế thông tin.

Khác với làng gốm sứ Bát Tràng cách xa trung tâm Thủ đô 13 km, thì làng nghề đúc đồng nổi tiếng với lịch sử ra đời cách đây 400 năm - làng nghề đúc đồng Ngũ Xã phường Ba Đình (Hà Nội) nằm ngay trung tâm Thủ đô, được hình thành từ thế kỷ XVII và được coi là một trong "tứ nghệ" tinh hoa bậc nhất của kinh thành Thăng Long xưa. Để phát huy truyền thống do cha ông để lại những người thợ làng Ngũ Xã hôm nay luôn ấp ủ niềm đam mê, tiếp tục kế thừa tinh hoa nghệ thuật đúc đồng với mong muốn giữ nghề và đưa sản phẩm truyền thống đến gần hơn với đời sống hiện đại.

Tiêu biểu nhất ở làng Ngũ Xã hiện nay là gia đình nghệ nhân Bùi Thị Minh - gia đình duy nhất hiện nay có tới 4 thành viên được Nhà nước phong tặng danh hiệu "Nghệ nhân Hà Nội". Công ty TNHH Đúc đồng truyền thống Ngũ Xã của gia đình bà Minh đang sản xuất hàng trăm sản phẩm đúc đồng mang đậm dấu ấn văn hóa Việt, được chế tác công phu với hoa văn, họa tiết cổ truyền tinh xảo...

Đặc biệt, theo Nghệ nhân Bùi Thị Minh, năm 2021, gia đình có hai sản phẩm là đôi đèn Tứ Linh và lọ Song Ngư đã được thành phố công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao. Ngoài ra, nhiều sản phẩm khác cũng giành giải cao trong các kỳ thi kỹ năng thủ công tinh xảo do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản tổ chức tại Việt Nam.

Theo ông Vũ Văn Đình, chủ cơ sở sản xuất thủ công mỹ nghệ nổi tiếng của thôn Thượng xã Chuyên Mỹ, huyện Phú Xuyên (Hà Nội), những sản phẩm đồ gỗ, khảm trai, sơn mài tinh xảo, mang đậm dấu ấn của làng nghề 1.000 năm tuổi. Việc tham gia Chương trình OCOP đã tạo bước ngoặt lớn trong quá trình phát triển sản phẩm. Cơ sở sản xuất của ông Đình đã có 8 sản phẩm đạt chứng nhận 4 sao; trong đó, nhiều sản phẩm đang hoàn thiện hồ sơ nâng hạng lên OCOP 5 sao.

“Từ khi bắt đầu xây dựng sản phẩm gắn với OCOP, chúng tôi càng ý thức rõ hơn về chất lượng, mẫu mã cũng như câu chuyện văn hóa đằng sau mỗi sản phẩm. Sự hỗ trợ từ huyện và thành phố trong việc quảng bá, xúc tiến thương mại đã giúp sản phẩm của làng nghề đến được với nhiều khách hàng hơn, nhất là thị trường quà tặng cao cấp”, ông Vũ Văn Đình chia sẻ.

Ông Tạ Văn Tường, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho biết, các làng có nghề phát triển đã tạo nhiều cơ hội việc làm và thu nhập cho người dân. Ở đó, không chỉ người trong độ tuổi lao động có việc mà ngay cả người già, người khuyết tật... cũng có việc làm phù hợp để có thêm thu nhập, phụ giúp gia đình. Hiện Hà Nội có khoảng 100 làng nghề đạt doanh thu từ 10 - 20 tỷ đồng/năm, gần 70 làng nghề đạt từ 20 - 50 tỷ đồng/năm và khoảng 20 làng nghề đạt trên 50 tỷ đồng/năm, đóng góp đáng kể vào nguồn thu ngân sách địa phương.

Sự phát triển ổn định của các làng nghề đang mang lại hiệu quả kinh tế ngày càng cao, góp phần tích cực vào chuyển dịch cơ cấu, phát triển kinh tế nông thôn. Giá trị sản xuất của các làng nghề Hà Nội hiện nay đạt trên 24.000 tỷ đồng. Đặc biệt còn tạo việc làm cho hàng chục ngàn lao động nông thôn, với thu nhập bình quân 4 - 5,5 triệu đồng/người/tháng, cao hơn nhiều so với lao động thuần nông.

Đó là chưa kể, sự phát triển của làng nghề còn tạo điều kiện kết nối cộng đồng dân cư, phát huy giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống, lưu truyền tinh hoa nghệ thuật từ đời này sang đời khác... Làng nghề Hà Nội sử dụng nguyên liệu từ nhiều nơi trên cả nước, làm gia tăng giá trị sản xuất nông nghiệp của những địa phương có liên kết vùng với Hà Nội - ông Tạ Văn Tường nhấn mạnh.

Với những giá trị vô cùng to lớn cả về kinh tế và văn hóa, để định vị và lan tỏa giá trị của làng nghề Hà Nội, UBND thành phố Hà Nội đã, đang và sẽ thể hiện rõ vai trò “đầu tàu” trong việc hỗ trợ các tỉnh, thành phố giới thiệu, quảng bá sản phẩm OCOP, sản phẩm làng nghề trên thị trường Thủ đô, tạo động lực để chương trình này phát triển mạnh mẽ và bền vững hơn.

Mặt khác, Hà Nội được kỳ vọng là địa phương đi đầu trong công cuộc xây dựng và phát triển lĩnh vực công nghiệp văn hóa. Nếu biết khai thác đúng cách, hệ thống làng nghề - phố nghề không chỉ hình thành các hệ giá trị văn hóa, mà còn tạo hành lang phát triển văn hóa, du lịch, lan tỏa văn hóa truyền thống của Thủ đô văn hiến.

Hà Nội còn thành phố đầu tiên của Việt Nam được trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên thế giới; là điểm đến không thể bỏ qua của du khách trong nước và quốc tế. Thời gian tới, thành phố Hà Nội sẽ chủ động phối hợp với các đơn vị của Trung ương và các tổ chức trong nước, quốc tế để thực hiện hiệu quả chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề. Mục tiêu là nâng cao nhận thức và hành động đổi mới sáng tạo, đổi mới hình thức mẫu mã... để các sản phẩm thủ công mỹ nghệ vừa giữ được bản sắc, hồn cốt của quê hương, vừa có bước cải tiến mang tính đột phá phù hợp xu thế hiện đại, khẳng định vị thế của sản phẩm làng nghề Hà Nội.

Còn theo đánh giá của Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh, làng nghề là nơi lưu giữ và phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc của Thủ đô nói riêng và Việt Nam nói chung, trong đó có những giá trị đã tồn tại hàng nghìn năm lịch sử. Sự phát triển của các làng nghề đã giúp mang văn hóa Hà Nội và của Việt Nam ra thế giới, để giao lưu với các nước bạn; qua đó khẳng định trong bối cảnh nào, Việt Nam cũng là quốc gia có nền văn hóa vô cùng đặc sắc.

Cũng bởi nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng nêu trên, trong quá trình xây dựng Luật Thủ đô (sửa đổi), thành phố Hà Nội đặc biệt quan tâm đến vấn đề gìn giữ, bảo tồn và phát huy đa giá trị của các làng nghề. Và kết quả trong Luật Thủ đô mới được Quốc hội thông qua đã đề cập nhiều điều, khoản quan trọng, kỳ vọng sẽ tạo động lực mới thúc đẩy phát triển đa giá trị lĩnh vực giàu tiềm năng này.

Để thúc đẩy phát triển làng nghề, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh yêu cầu các sở, ngành cần triển khai đồng bộ các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất kinh doanh tại các làng nghề trong tiếp cận nguồn vốn; thực hiện miễn giảm thuế, phí và các chính sách trợ giúp dành cho người lao động.

Đặc biệt, cần tích cực hỗ trợ tìm kiếm, mở rộng thị trường và kênh phân phối sản phẩm; đẩy mạnh, nâng cao chất lượng giải quyết các thủ tục hành chính. Cần duy trì và xây dựng hệ thống thông tin theo phương thức trực tuyến để tương tác, thu thập thông tin khó khăn, vướng mắc, kiến nghị, đề xuất của các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất kinh doanh tại các làng nghề trên địa bàn Hà Nội, từ đó đánh giá, tham mưu UBND thành phố Hà Nội có giải pháp xử lý kịp thời.