Cụ thể, theo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), những năm gần đây, thương mại toàn cầu tiếp tục phát triển với tốc độ chậm lại trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực biến động nhanh, phức tạp, khó lường, ẩn chứa nhiều yếu tố rủi ro. Các xung đột chính trị, quân sự hay tình hình Biển Đỏ đều để lại hệ lụy sâu rộng. Đi liền với đó là xu thế bảo hộ thương mại diễn ra mạnh mẽ chưa từng có, các nền kinh tế lớn liên tục sử dụng biện pháp thuế quan và phi thuế quan, kéo theo xung đột và đối ứng chính sách.

Việt Nam là nền kinh tế có độ mở lớn, xuất nhập khẩu đóng vai trò xương sống, nhưng năng lực cạnh tranh và sức chống chịu trước biến động bên ngoài còn hạn chế. Điều này khiến hoạt động ngoại thương luôn đứng trước áp lực thích ứng nhanh với sự thay đổi chính sách của các đối tác. 

Trong bối cảnh đó, yêu cầu đổi mới xây dựng và thi hành pháp luật được Đảng, Nhà nước đặc biệt nhấn mạnh. Ngày 30/4/2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW đặt mục tiêu đến năm 2030 hệ thống pháp luật Việt Nam phải đồng bộ, minh bạch, khả thi, góp phần đưa đất nước trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao.

Bộ Công Thương được giao hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý ngoại thương nhằm đồng bộ với các cam kết quốc tế, tháo gỡ những điểm nghẽn pháp lý, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi và thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu phát triển bền vững.

Luật Quản lý ngoại thương có hiệu lực từ 1/1/2018 và ngày 15/5/2018 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 69/2018/NĐ-CP để quy định chi tiết một số điều của Luật. Nghị định này được coi là văn bản pháp lý nền tảng, góp phần định hình biện pháp quản lý ngoại thương, giữ cân bằng cán cân thương mại, kiểm soát nhập siêu, bảo vệ sản xuất trong nước và người tiêu dùng; đồng thời tạo hành lang pháp lý để doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực thương mại quốc tế.

Qua 7 năm thực thi, Nghị định 69/2018/NĐ-CP đã phát huy vai trò quan trọng nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế. Cuối năm 2024, Bộ Công Thương phối hợp cùng các bộ, ngành, địa phương tiến hành rà soát, đánh giá việc thực hiện. Kết quả cho thấy, hệ thống chính sách cơ bản phù hợp, phát huy hiệu quả, song một số quy định đã lạc hậu, không còn đồng bộ với pháp luật chuyên ngành và thực tiễn quản lý. Chính vì vậy, việc sửa đổi, thay thế Nghị định 69/2018/NĐ-CP là yêu cầu khách quan, nhằm kịp thời thể chế hóa các chủ trương mới của Đảng, Nhà nước và đáp ứng nhu cầu quản lý trong bối cảnh mới.

Nghị quyết số 66/NQ-CP của Chính phủ yêu cầu cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh; Quyết định số 1643/QĐ-TTg phê duyệt phương án cắt giảm thủ tục thuộc phạm vi Bộ Công Thương; Nghị định số 146/2025/NĐ-CP về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại… đều là cơ sở pháp lý trực tiếp cho việc sửa đổi. Đồng thời, sự xuất hiện của nhiều đạo luật mới như Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2025, Luật Tổ chức Chính phủ 2025 hay Luật Bảo vệ môi trường, Luật Hải quan… cũng đặt ra yêu cầu đồng bộ hóa.

Từ kết quả rà soát, Bộ Công Thương đã có báo cáo trình Thủ tướng Chính phủ, đề xuất xây dựng Nghị định mới quy định chi tiết một số điều và biện pháp để tổ chức, hướng dẫn thi hành Luật Quản lý ngoại thương, thay thế Nghị định số 69/2018/NĐ-CP. Chính phủ đã giao Bộ Công Thương chủ trì, hoàn thiện hồ sơ dự thảo để trình trong tháng 11/2025.

Việc ban hành Nghị định mới nhằm thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về hội nhập quốc tế, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, minh bạch, công bằng. Đồng thời tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền gắn với trách nhiệm giải trình, phù hợp tinh thần Kết luận 155-KL/TW của Bộ Chính trị và Kế hoạch 447/KH-CP của Chính phủ về xây dựng các nghị định phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền gắn với mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp

Dự thảo Nghị định kế thừa những kết quả từ Nghị định 69/2018/NĐ-CP, khắc phục bất cập trong triển khai, xác lập hành lang pháp lý rõ ràng và thống nhất với hệ thống văn bản pháp luật hiện hành. Quan điểm xây dựng là hoàn thiện pháp luật quản lý ngoại thương trên cơ sở cắt giảm thủ tục hành chính, đơn giản hóa điều kiện kinh doanh, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, đồng bộ và minh bạch, tạo thuận lợi tối đa cho hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế.

Dự thảo tập trung vào bốn nhóm sửa đổi lớn. Trước hết là rà soát, sửa đổi nhiều quy định để tháo gỡ vướng mắc phát sinh từ pháp luật như quy định về thông tin tối thiểu trên CFS (văn bản chứng nhận do cơ quan nhà nước có thẩm quyền của nước xuất khẩu cấp cho thương nhân xuất khẩu hàng hóa để chứng nhận hàng hóa được phép lưu hành tự do tại nước xuất khẩu), tạm nhập – tái xuất theo nhiều hình thức, bảo hành sửa chữa của doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu, hay bổ sung quy định tái nhập hàng hóa đã xuất khẩu nhưng bị trả lại.

Tiếp theo, dự thảo đẩy mạnh phân cấp, cụ thể hóa tinh thần Nghị định 146/2025/NĐ-CP. Nhiệm vụ trước đây thuộc thẩm quyền Thủ tướng sẽ phân cấp cho bộ quản lý chuyên ngành; nhiều thủ tục cấp phép theo lô hàng như tạm nhập - tái xuất, quá cảnh, cấp CFS sẽ được phân cho UBND cấp tỉnh, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, thời gian, đồng thời tăng cường khả năng giám sát trực tiếp của địa phương.

Cùng đó, đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm điều kiện đầu tư kinh doanh. Hồ sơ được tinh gọn, giảm yêu cầu công chứng, cho phép nộp trực tuyến; thời gian cấp CFS rút ngắn từ ba ngày xuống hai ngày, giấy phép quá cảnh vũ khí, vật liệu nổ từ 22 ngày xuống còn 17 ngày. Một số thủ tục cấp phép được bãi bỏ, điều kiện kinh doanh tạm nhập - tái xuất thực phẩm đông lạnh giảm ký quỹ từ 10 xuống 7 tỷ đồng.

Bộ Công Thương sẽ phối hợp cùng các bộ, ngành rà soát, cập nhật Danh mục hàng hóa cấm xuất khẩu, nhập khẩu; hàng hóa phải quản lý theo giấy phép, điều kiện; chuẩn hóa theo AHTN 2022, bảo đảm đồng bộ và thống nhất với hệ thống pháp luật liên quan./.