Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang tìm kiếm các thỏa thuận viện trợ song phương mới với hàng chục quốc gia, sau khi đột ngột rút khỏi các thỏa thuận hiện có vào đầu năm nay. Các thỏa thuận này là một phần của Chiến lược Y tế Toàn cầu “Nước Mỹ trên hết” mới được công bố vào tháng 9.

Một bản dự thảo mẫu mà báo Guardian xem được sẽ được sử dụng cho các biên bản ghi nhớ với các quốc gia đối tác, trong đó Mỹ thỏa thuận cung cấp kinh phí để giải quyết các bệnh như sốt rét, lao, HIV và bại liệt, cũng như hỗ trợ các hoạt động như giám sát, hệ thống phòng xét nghiệm và hồ sơ sức khỏe điện tử.

Đổi lại, thỏa thuận bao gồm các điều kiện yêu cầu các quốc gia chia sẻ mẫu vật sinh học và trình tự gien của các tác nhân gây bệnh có khả năng gây dịch bệnh với Mỹ trong vòng vài ngày kể từ khi được xác định.

Tuy nhiên, theo các nhà hoạt động, động thái này có nguy cơ làm suy yếu các nỗ lực toàn cầu nhằm đưa một thỏa thuận đại dịch mới có hiệu lực và đảm bảo các quốc gia được tiếp cận công bằng với vaccine, phương pháp điều trị và chẩn đoán.

Bản ghi nhớ cho biết một thỏa thuận chia sẻ mẫu vật đầy đủ (cam kết kéo dài 25 năm) vẫn đang được soạn thảo, nhưng không có tài liệu hiện tại nào đề cập đến việc các quốc gia sẽ nhận được bất kỳ lợi ích cụ thể nào khi chia sẻ, chẳng hạn như được đảm bảo tiếp cận các loại thuốc hoặc vaccine được phát triển dựa trên thỏa thuận này.

Việc tiếp cận những lợi ích này đã trở thành một điểm nghẽn quan trọng trong các cuộc đàm phán về thỏa thuận đại dịch, đạt được vào đầu năm nay, nhằm điều chỉnh cách thế giới sẽ ứng phó với các đợt bùng phát dịch bệnh trong tương lai. Các nước đang phát triển lo ngại đại dịch như COVID-19 sẽ lặp lại và trong trường hợp mới, họ sẽ gặp khó khăn trong việc tiếp cận vaccine và thuốc men.

Tin tức về bản dự thảo ghi nhớ của Mỹ được lan truyền khi các đại diện quốc gia và xã hội dân sự tập trung tại Geneva để thảo luận về hệ thống Pabs đang được đề xuất. Hệ thống Pabs là Thỏa thuận Đại dịch của WHO, thiết lập hệ thống Tiếp cận và Chia sẻ Lợi ích Tác nhân Gây bệnh. Đây là một phần quan trọng của thỏa thuận toàn cầu được thông qua vào đầu năm 2025 nhằm giúp thế giới an toàn hơn trước các đại dịch trong tương lai.

Michel Kazatchkine, thay mặt cho Ủy ban Độc lập về Chuẩn bị và Ứng phó Đại dịch, cho biết: “Theo quan điểm của chúng tôi, các thỏa thuận song phương này sẽ làm suy yếu hệ thống đa phương. Chúng sẽ bỏ qua Tổ chức Y tế Thế giới và nền tảng đoàn kết và công bằng mà chúng ta đã cố gắng xây dựng ở đây. Thoả thuận này không đảm bảo quyền tiếp cận các biện pháp đối phó và trao quyền thống trị thương mại cho một quốc gia. Nó đe dọa an ninh y tế, an ninh dữ liệu và cuối cùng là chủ quyền quốc gia”.

Trong một tuyên bố riêng biệt, Mạng lưới Hành động Đại dịch cho hay: “Chúng tôi muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của tiến trình đa phương này và việc đầu tư vào một hệ thống có thể tồn tại lâu dài, nơi các quốc gia cùng nhau đoàn kết”.