Ở lĩnh vực giáo dục và đào tạo, các trường đại học đang chuyển mình mạnh mẽ, từ những cơ sở đào tạo truyền thống thành trung tâm kết nối tri thức, công nghệ và doanh nghiệp.

Khi viện - trường trở thành trung tâm kết nối

Tại Đại học Cần Thơ - một đơn vị đầu tàu ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Trung tâm Tư vấn, Hỗ trợ và Khởi nghiệp sinh viên đã trở thành điểm đến quen thuộc của các bạn trẻ đam mê nghiên cứu và khởi nghiệp. Với hơn 45.000 sinh viên và hệ thống phòng thí nghiệm hiện đại, nhà trường không chỉ là nơi truyền dạy tri thức mà còn là “vườn ươm” cho các ý tưởng đổi mới sáng tạo, từng bước thương mại hóa các kết quả nghiên cứu. Theo Phó Giáo sư Lê Nguyễn Đoan Khôi, Trưởng phòng Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (Đại học Cần Thơ), 75% các trường đại học trong cả nước đã có không gian đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, phát triển ý tưởng và thực hiện dự án. Con số này phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong tư duy và vai trò của giáo dục đại học: Từ việc chỉ tập trung vào giảng dạy và nghiên cứu sang việc chủ động thúc đẩy thương mại hóa tri thức và tạo ra tác động kinh tế xã hội cụ thể.

Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) cũng ghi dấu ấn mạnh mẽ với hơn 30 dự án khởi nghiệp được ươm tạo thành công chỉ trong năm 2024. Những khóa học chuyên sâu về fintech, các sáng kiến đào tạo thực chiến cùng sự đồng hành của đội ngũ doanh nhân và chuyên gia đã giúp sinh viên Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh phát triển tư duy khởi nghiệp gắn với kinh tế xanh và tuần hoàn. Phó Giáo sư Phan Thị Bích Nguyệt, Viện trưởng Viện Đổi mới sáng tạo, Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: "UEH còn hỗ trợ sáng kiến đổi mới sáng tạo thông qua nhiều chương trình, thu hút sinh viên cùng nhiều chuyên gia từ các công ty và tập đoàn lớn; phát triển thành công nhiều dự án đổi mới sáng tạo, phát triển các mô hình kinh doanh gắn với nền kinh tế tuần hoàn và ứng dụng công nghệ xanh".

Tại Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, hệ sinh thái khởi nghiệp toàn diện được xây dựng từ chính các học phần như: “Tư duy thiết kế dự án”, “Đổi mới sáng tạo và tư duy khởi nghiệp”. Sinh viên được khuyến khích vận dụng kiến thức liên ngành vào thực tế, qua đó hình thành tư duy khởi nghiệp bài bản ngay từ giảng đường.

Nhờ những hoạt động cụ thể của các viện, trường, việc liên kết “3 nhà”: Nhà nước-Nhà trường -Doanh nghiệp ngày càng chặt chẽ. Theo bà Nguyễn Thị Thương Linh, Phó Giám đốc Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, để phát triển bền vững, cần khuyến khích mô hình hợp tác công - tư thông qua các trung tâm đổi mới sáng tạo, vườn ươm, quỹ đầu tư công - tư tại địa phương. Việc xây dựng cơ chế “đặt hàng” nghiên cứu từ doanh nghiệp, nơi kết quả đầu ra được gắn với khả năng thương mại hóa, là bước đi chiến lược giúp tăng tốc chuyển giao tri thức từ viện-trường ra thị trường.

Chia sẻ tại Hội nghị công bố các mạng lưới trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng về công nghệ 4.0, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Văn Phúc cho biết, trong mô hình mạng lưới trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng về công nghệ 4.0, hợp tác "ba nhà" giữa Nhà nước, Nhà trường và Doanh nghiệp không chỉ là phương thức triển khai, mà chính là nền tảng vận hành cốt lõi, quyết định tính bền vững, chất lượng và khả năng lan tỏa của mạng lưới. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo thể chế, định hướng chiến lược, đầu tư ban đầu và hoàn thiện cơ chế, chính sách để các mạng lưới vận hành hiệu quả, lĩnh hoạt. Nhà trường, với vị thế hạt nhân trong mạng lưới, là nơi tổ chức hoạt động đào tạo xuất sắc, tập hợp đội ngũ giảng viên, nhà nghiên cứu, sinh viên tài năng và phát triển các phòng thí nghiệm hiện đại. Trường đại học không còn là nơi truyền thụ kiến thức một chiều mà trở thành trung tâm kết nối, nơi các vẫn để từ thực tiễn doanh nghiệp được đưa vào giảng dạy và nghiên cứu, giúp rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và ứng dụng. Doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân như được khẳng định trong Nghị quyết 68-NQ/TW, là một động lực quan trọng để “kéo" hoạt động nghiên cứu của trường đại học về phía thị trường. Sự tham gia của doanh nghiệp trong mạng lưới không chỉ giúp tăng cường nguồn lực tài chính và chuyên gia mà còn tạo điều kiện để sinh viên, giảng viên tiếp cận các công nghệ mới, bài toán thực tế, từ đó thúc đẩy chuyển giao công nghệ, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu.

Đột phá từ cơ sở đến chính sách

Từ câu chuyện của các trường đại học có thể nhận thấy những mục tiêu Nghị quyết 57 đang hướng đến: Đưa khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số ngày càng đến gần hơn với đời sống, để những kết quả nghiên cứu, sáng tạo không chỉ ở trên trang giấy.

Thành phố Đà Nẵng với tầm nhìn trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo và công nghiệp số của khu vực Đông Nam Á, đang tiên phong ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain trong giải quyết thủ tục hành chính và vận hành đô thị thông minh. Các hệ thống cảnh báo hồ sơ hành chính sắp quá hạn, chatbot trên Tổng đài 1022 hay bản đồ điều hành phường/xã đang được vận hành và dần đi vào ổn định.

Theo ông Nguyễn Văn Quốc, Giám đốc Trung tâm Giám sát, điều hành thông minh thành phố Đà Nẵng, thông qua giám sát việc cung cấp dịch vụ công cũng như xử lý các thủ tục hồ sơ hành chính của IOC, những hồ sơ sắp đến hạn phải trả hoặc quá hạn đều được trung tâm đưa ra cảnh báo về cho các phường, xã, đồng thời nhắn tin, email thông báo cho lãnh đạo phường, xã biết, cũng như gửi trực tiếp đến cán bộ thụ lý hồ sơ. Qua đó, giúp nhắc việc cho cán bộ để kịp thời trả hồ sơ đúng hạn, hạn chế tối đa trả hồ sơ trễ hạn, nâng cao mức độ hài lòng của người dân khi thực hiện dịch vụ công".

Đà Nẵng cũng đang đầu tư hàng nghìn tỷ đồng để phát triển công nghiệp bán dẫn, lĩnh vực then chốt được xác định trong Nghị quyết 57. Với mục tiêu trở thành 1 trong 3 trung tâm vi mạch bán dẫn của cả nước vào năm 2030, Đà Nẵng đã khởi công Dự án Fab-Lab đầu tiên về công nghệ đóng gói vi mạch tiên tiến. Cùng với đó, các trường đại học tại địa phương đã mở ngành đào tạo kỹ sư vi mạch, phát triển các chương trình liên kết quốc tế, hướng đến 5.000 kỹ sư chuyên ngành bán dẫn đến năm 2030.

Nghị quyết 57 không chỉ định hướng chiến lược mà còn tạo hành lang chính sách cho các địa phương hành động. Tại Quảng Ninh, mức hỗ trợ thu hút nhân lực khoa học công nghệ từ 300 triệu đồng đến 2 tỷ đồng/người/lần, kèm theo hỗ trợ thuê nhà, thu nhập hàng tháng, đang khơi thông điểm nghẽn về nhân lực số. Nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ là yếu tố then chốt giúp các địa phương nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cải thiện chất lượng cuộc sống người dân…

Mặc dù Nghị quyết 57 được đón nhận và đã có những hành động cụ thể, tuy nhiên, việc triển khai chính sách vẫn đối mặt nhiều thách thức. Theo báo cáo của Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy tại cuộc làm việc của Bộ với Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng và một số bộ, ngành về rà soát tiến độ thực hiện nhiệm vụ Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Nghị quyết 71/NQ-CP sửa đổi, bổ sung cập nhật Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW và các thông báo kết luận của Ban Chỉ đạo Trung ương, tính đến ngày 31/7, hiện có 33 nhiệm vụ bị chậm tiến độ. Trong đó, 12 nhiệm vụ đã được hoàn thành, còn 21 nhiệm vụ chưa hoàn thành thuộc trách nhiệm của 21 cơ quan. Trong đó có 9 Bộ: Bộ Nông nghiệp và Môi trường (10 nhiệm vụ), Bộ Dân tộc và Tôn giáo (4 nhiệm vụ), Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tư pháp, Bộ Y tế, Bộ Công an (đều là 1 nhiệm vụ), Bộ Khoa học và Công nghệ (2 nhiệm vụ), Bộ Tài chính (4 nhiệm vụ); 11 địa phương như Thanh Hóa, Đồng Nai, Bắc Ninh, Vĩnh Long, Ninh Bình, Hải Phòng, Tây Ninh, Quảng Ninh, Hà Nội, Gia Lai, Hưng Yên.

Thứ trưởng Bùi Thế Duy cho biết, một số nhiệm vụ chưa hoàn thành liên quan đến xây dựng các ứng dụng triển khai trí tuệ nhân tạo, ban hành chương trình đẩy mạnh sản xuất thông minh; giải pháp, công cụ để giám sát cơ sở khám, chữa bệnh liên thông; tháo gỡ vướng mắc về đô thị thông minh và khu công nghệ cao... Nâng cấp hạ tầng, hoàn thiện công nghệ thông tin là nhiệm vụ chung của các bộ, ngành, địa phương nhưng hiện có Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Y tế, Thanh Hóa, Đồng Nai và Bắc Ninh, chưa hoàn thành. Nhiều bộ, ngành và địa phương đã hoàn thành nhiệm vụ nhưng chưa kịp gửi báo cáo hoặc cập nhật lên hệ thống; dẫn đến tình trạng thống kê vẫn ghi nhận là “chưa hoàn thành”.

Trước thực trạng đó, trên cơ sở xác định rõ nguyên nhân khách quan và chủ quan, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng yêu cầu, sau cuộc họp này, các bộ, ngành, địa phương có báo cáo về tình hình thực hiện các nhiệm vụ được giao một cách chi tiết; nguyên nhân; cam kết về tiến độ sắp tới; những đề xuất kiến nghị; gửi về Văn phòng Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ trước 5/8. Bộ Khoa học và Công nghệ khẩn trương rà soát, tổng hợp và hoàn thiện báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ để gửi Ban Chỉ đạo Chính phủ trước ngày 8/8.

Nghị quyết 57 được giới khoa học, doanh nghiệp và hệ thống viện - trường đánh giá là một trong những định hướng chính sách cởi mở, đột phá nhất từ trước đến nay trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Văn kiện không chỉ khơi mở tầm nhìn chiến lược mà còn thắp lên kỳ vọng “cởi trói” cho một thế hệ các nhà khoa học, khơi nguồn động lực mới cho sáng tạo và phát triển; cần được nhanh chóng cụ thể hóa bằng hành động quyết liệt, đồng bộ và kịp thời.