Phải đợi vụ án kết thúc

Sau gần 3 tháng “sống mòn” tại Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn động vật hoang dã (Vườn Quốc gia Cúc Phương, Ninh Bình) đến nay trong số hơn 70 con tê tê, là tang vật các vụ buôn bán bất hợp pháp được chuyển từ Ninh Bình và Thanh Hóa về đã có hơn 30 con bị chết.

Ông Trần Quang Phương, cán bộ Chương trình Nghiên cứu và Bảo tồn thú ăn thịt nhỏ và tê tê (chương trình hợp tác giữa Vườn Quốc gia Cúc Phương và Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn ĐVHD) cho biết, sau hơn một tháng chăm sóc thì số tê tê này đã đạt tiêu chuẩn sức khỏe để thả về tự nhiên. Tuy nhiên, cơ quan công an và kiểm lâm 2 tỉnh không đồng ý cho tái thả với lý do vụ việc chưa được xử lý. Theo quy định tại Điều 76 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2003, số cá thể tê tê này sau khi tịch thu là vật chứng của vụ án và chỉ có quyết định tịch thu và xử lý sau khi vụ án kết thúc.

Anh Lương Tất Hùng, cán bộ cứu hộ, đang điều trị vết thương cho động vật tại Cúc Phương. Ảnh: Save Vietnam’s Wildlife cung cấp

Ông Phương cho biết thêm, đặc thù của tê tê là chỉ ăn mối và kiến nên chi phí thức ăn rất cao. Trong một tháng, chi phí cho thức ăn mỗi con tê tê là hơn 1,4 triệu đồng, cho 70 cá thể khoảng hơn 90 triệu đồng. Điều khó khăn là kinh phí chủ yếu phụ thuộc các nhà tài trợ, còn kinh phí của trung tâm thì rất hạn hẹp. Hơn nữa, trung tâm chỉ có 28 chuồng trại nên phải nhốt chung 4 - 5 cá thể trong một chuồng, trong khi tiêu chuẩn chỉ 1 cá thể/chuồng. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến số lượng tê tê chết nhiều như vừa qua.

“Sau nhiều cuộc họp với các đơn vị khác nhau thì hiện nay, tỉnh Ninh Bình đã đồng ý cho tái thả các động vật tê tê được cứu hộ. Tổng số trong thời gian tới 27 cá thể tê tê sẽ được thả lại tự nhiên”. Ông Trần Quang Phương, cán bộ Chương trình Nghiên cứu và Bảo tồn Thú ăn thịt nhỏ và tê tê.

Không chỉ riêng tê tê, rùa là loài động vật khá dễ thích nghi với môi trường mới cũng gặp khó khăn. Ông Đỗ Thanh Hào, Quản lý Trung tâm bảo tồn rùa Cúc Phương cho biết, có thời điểm trung tâm tiếp nhận hàng trăm con rùa cùng một lúc trong khi đó cơ sở vật chất còn hạn chế. Cùng với đó, hiện nay một số quy định có liên quan đến cứu hộ, tái thả, xử lý tang vật còn nhiều vướng mắc, dẫn đến việc tái thả ĐVHD về tự nhiên còn khó khăn.

Bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc Trung tâm giáo dục thiên nhiên (ENV) cho biết, pháp luật về bảo vệ ĐVHD còn tồn tại nhiều mâu thuẫn và lỗ hổng, gây khó khăn cho công tác thực thi. Vấn đề bảo vệ ĐVHD được quy định “rải rác” trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật như: Luật Thủy sản, Luật Bảo vệ và Phát triển rừng, Luật Đa dạng sinh học, Luật Bảo vệ môi trường... dẫn đến khó khăn trong nghiên cứu và áp dụng.

“Cụ thể như cách thức xử lý tang vật là các loài ĐVHD có thể tìm thấy trong ít nhất 5 văn bản khác nhau như Thông tư 90/2008/TT - BNN của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Nghị định 157/2013/NĐ - CP; Nghị định 160/2013/NĐ - CP, Nghị định số 29/2014/NĐ - CP của Chính Phủ và Thông tư số 159/2014 của Bộ Tài chính. Điều này khiến các cơ quan chức năng địa phương gặp nhiều lúng túng trong việc viện dẫn và áp dụng các văn bản pháp lý này trong thực tế”, bà Hà nhấn mạnh.

Hoàn thiện khung pháp lý

Ông Nguyễn Văn Thái, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn ĐVHD (Save Vietnam’s Wildlife) cho biết, vụ việc 70 cá thể tê tê tại Cúc Phương là một trong những ví dụ điển hình cho bất cập trong bảo vệ ĐVHD tại Việt Nam hiện nay. Theo quy định tang vật vụ án thì sẽ phải chờ đến khi vụ án kết thúc mới được thả. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều vụ án có thể kéo dài trong nhiều tháng và hệ quả của việc lưu giữ động vật quá lâu có thể khiến chúng bị chết tại cơ quan bảo quản tang vật hoặc các cơ sở cứu hộ.

Ông Thái cho biết thêm, theo các chuyên gia pháp luật ở Mỹ, đối với những trường hợp động vật khó nuôi nhốt thì họ có những đơn vị như cơ quan thú y và các trung tâm cứu hộ để đánh giá mức độ ảnh hưởng nếu nuôi nhốt động vật đó trong 1 thời gian dài. Nếu mức độ ảnh hưởng lớn thì họ sẽ tái thả về tự nhiên trước cả khi vụ án đó kết thúc. Việt Nam cũng cần xem xét mô hình trên.

“Chúng tôi đề nghị rằng cần phải có quy định cho các trường hợp đặc biệt đối với xử lý những tang vật là ĐVHD còn sống để những động vật đó được tái thả lại thiên nhiên sớm nhất có thể”, ông Thái đề xuất.

Theo kết quả khảo sát của Trung tâm giáo dục thiên nhiên (ENV), từ năm 2010 - 2013 có 93 bản án về tội phạm ĐVHD, 160 đối tượng bị đưa ra xét xử nhưng chỉ 52 đối tượng bị xử phạt tù giam, 108 đối tượng hưởng án treo hoặc phạt tiền. Việc áp dụng hình phạt trên đối với các đối tượng vi phạm chưa đủ sức răn đe.

Trao đổi về vấn đề này, ông Vũ Ngọc Linh, Vụ phó Vụ Bảo tồn thiên nhiên, Tổng cục Lâm nghiệp, Bộ NN&PTNT cho biết, Vụ bảo tồn đã có cuộc họp với các ngành chức năng của tỉnh Thanh Hóa và Ninh Bình tại Vườn Quốc gia Cúc Phương về vụ việc các cá thể tê tê và xác định các cá thể này đủ sức khỏe để tái thả về tự nhiên. Tổng cục cũng đã có văn bản đề nghị các tỉnh có chỉ đạo với các ban, ngành chức năng để Vườn Quốc gia Cúc phương có thể sớm tái thả các cá thể tê tê này về tự nhiên. Trong trường hợp phải tiếp tục nuôi nhốt để phục vụ quá trình điều tra thì theo quy định tại Nghị định 70, cơ quan gửi vật chứng cần phải thanh toán các chi phí nuôi nhốt các cá thể này cho vườn Quốc gia Cúc Phương. Tuy nhiên quá trình nuôi nhốt cũng không nên kéo dài.

“Đây cũng là một trong những bất cập về chính sách bảo vệ ĐVHD nguy cấp. Do đó, cần phải có những bước để tháo gỡ bằng sửa đổi Luật Tố tụng hình sự liên quan đến xử lý các vụ vi phạm ĐVHD. Chúng tôi sẽ kiến nghị sửa đổi nội dung này trong luật định”, ông Linh cho biết.

Còn theo bà Bùi Thị Hà, cần xây dựng một Thông tư liên tịch hướng dẫn chung về việc xử lý tang vật là các loài ĐVHD. Trong đó bao quát động vật rừng, thủy sinh, ĐVHD thông thường, nguy cấp, quý hiếm của Việt Nam và quốc tế.

“Các quốc gia phát triển trên thế giới hầu hết đều có những đạo luật riêng quy định về bảo vệ ĐVHD. Việt Nam nên xây dựng một văn bản luật chuyên biệt về bảo vệ ĐVHD. Việc này nhằm đảm bảo tính thống nhất của các văn bản trong nước, phù hợp với yêu cầu của Công ước quốc tế về vảo tồn đa dạng sinh học và các loài ĐVHD nguy cấp, quý hiếm; ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật về ĐVHD trong nước và xuyên quốc gia”, bà Hà kiến nghị.