Theo trang The Guardian (Anh), Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết các biện pháp này được đưa ra trong bối cảnh Nga từ chối chấm dứt xung đột tại Ukraine. Ông nhấn mạnh rằng hai công ty trên đóng vai trò tài trợ quan trọng cho chiến dịch quân sự của Moskva, đồng thời cảnh báo Mỹ sẵn sàng có thêm các bước đi quyết liệt hơn trong tương lai nếu cần thiết.

Ông Trump đánh giá các biện pháp này là “vô cùng mạnh mẽ”, tuy nhiên giới chuyên gia vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau về mức độ hiệu quả của lệnh trừng phạt trong việc làm chậm cuộc xung đột và thúc đẩy Nga trở lại bàn đàm phán. Đa số nhận định kết quả phụ thuộc lớn vào cách thức Mỹ triển khai và thực thi các biện pháp này.

Nội dung chính của lệnh trừng phạt

Theo Bộ Tài chính Mỹ, toàn bộ tài sản của Rosneft và Lukoil tại Mỹ sẽ bị phong tỏa, đồng thời các doanh nghiệp và cá nhân Mỹ bị cấm giao dịch với hai tập đoàn này. Lệnh trừng phạt cũng mở rộng sang hàng chục công ty con của họ.

Ngoài ra, Mỹ còn cảnh báo về khả năng áp dụng các biện pháp trừng phạt thứ cấp với những tổ chức tài chính nước ngoài có quan hệ làm ăn với Rosneft và Lukoil, trong đó có thể bao gồm các ngân hàng hỗ trợ giao dịch dầu Nga tại các thị trường Trung Quốc, Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ.

Rosneft và Lukoil hiện là hai công ty dầu khí lớn nhất nước Nga, chiếm gần một nửa tổng lượng dầu thô xuất khẩu của quốc gia này. Trước đó, Anh cũng đã áp đặt lệnh trừng phạt tương tự, trong khi Liên minh châu Âu (EU) dự kiến công bố các biện pháp trừng phạt mới vào ngày 23/10 tới.

Vì sao lệnh trừng phạt được công bố vào thời điểm này?

Trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2024, ông Trump từng cam kết sẽ kết thúc cuộc xung đột tại Ukraine “trong vòng 24 giờ” nếu tái đắc cử. Tuy nhiên, thực tế sau khi trở lại Nhà Trắng, ông nhận thấy việc này phức tạp hơn nhiều so với dự đoán ban đầu. Quan điểm của ông về cuộc xung đột cũng có sự biến chuyển rõ nét – từ tin tưởng Ukraine có thể lấy lại toàn bộ lãnh thổ bị mất kể từ năm 2022, đến việc đề xuất phân chia khu vực Donbass dựa trên tình hình chiến trường hiện tại, với phần lớn nằm dưới sự kiểm soát của Nga.

Tuần này, ông Trump bất ngờ rút khỏi cuộc hội nghị thượng đỉnh dự kiến lần hai với Tổng thống Nga Vladimir Putin, trong bối cảnh có thông tin cho rằng chính quyền ông không hài lòng với các điều kiện mà phía Nga đưa ra. Đến ngày 22/10, ông bày tỏ sự thiếu kiên nhẫn khi phát biểu với báo chí: “Mỗi lần tôi trao đổi với Tổng thống Putin, đều có những trao đổi tốt đẹp, nhưng sau đó không đi đến kết quả cụ thể nào”.

Dù vẫn có những ý kiến trái chiều trong nội bộ chính quyền và Quốc hội Mỹ về việc có nên gia tăng các biện pháp trừng phạt, lập trường cứng rắn của Moskva cùng với sức ép từ các đối tác châu Âu dường như đã khiến ông Trump điều chỉnh chính sách.

Hiệu quả của các biện pháp trừng phạt

Ngành năng lượng đóng góp khoảng 1/4 ngân sách nhà nước Nga, vì vậy các biện pháp trừng phạt mới sẽ làm hạn chế khả năng kinh doanh của Rosneft và Lukoil, qua đó gây sức ép lên nguồn tài chính của Moskva.

Ông Marshall Billingslea, quan chức Bộ Tài chính Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, đánh giá mối đe dọa nhắm vào các ngân hàng hợp tác với hai công ty này là biện pháp quan trọng nhất, bởi nó có thể gây khó khăn cho các doanh nghiệp nhập khẩu dầu Nga.

“Ngay cả khi các nhà máy lọc dầu tại Ấn Độ, Trung Quốc hay Thổ Nhĩ Kỳ vẫn muốn duy trì mua dầu, ngân hàng của họ có thể từ chối hỗ trợ giao dịch”, ông nhận định.

Trong khi đó, chuyên gia Thomas Graham thuộc Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ bày tỏ quan điểm thận trọng hơn: “Nếu Nhà Trắng kỳ vọng các biện pháp này sẽ dẫn đến thay đổi căn bản trong chính sách của Điện Kremlin hay Tổng thống Putin, thì có lẽ họ đang tự tạo ra ảo tưởng”.

Một số phân tích cũng chỉ ra rằng dòng chảy dầu Nga sang Ấn Độ – thị trường tiêu thụ tăng trưởng mạnh trong vài năm qua – có thể bị ảnh hưởng đáng kể bởi các biện pháp trừng phạt của Mỹ. Ông Trump đã gây áp lực lên Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi giảm nhập khẩu dầu Nga, và các biện pháp mới có thể thúc đẩy quá trình này khi tạo điều kiện cho các nhà máy lọc dầu Ấn Độ có cơ sở pháp lý để chấm dứt những hợp đồng dài hạn, theo nhà phân tích năng lượng Thomas O’Donnell.

“Đây là một bước rất quan trọng, có thể làm suy yếu vị thế dầu mỏ của Nga trên thị trường quốc tế”, ông O’Donnell nhận định.

Cuối cùng, tác động thực tế của các biện pháp trừng phạt sẽ phụ thuộc lớn vào mức độ quyết liệt và hiệu quả của Mỹ trong việc giám sát, xử lý các tổ chức tài chính có liên quan.

Chính quyền cựu Tổng thống Biden trước đây từng tránh áp dụng các biện pháp tương tự nhằm tránh làm giá năng lượng tăng cao trong bối cảnh lạm phát vẫn còn nhiều thách thức.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng cam kết của ông Trump về việc giữ ổn định giá xăng dầu và kiểm soát áp lực chi phí sinh hoạt có thể khiến tác động của lệnh trừng phạt bị giảm nhẹ nếu giá dầu biến động mạnh.

Những bước đi tiếp theo của Mỹ

Trong khi đó, các đồng minh của Ukraine tiếp tục thúc giục chính quyền Tổng thống Trump mở rộng hỗ trợ, trong đó có đề xuất sử dụng tài sản Nga bị đóng băng từ đầu cuộc xung đột để hỗ trợ tài chính cho quốc phòng Ukraine.

Tuần này, các lãnh đạo Liên minh châu Âu dự kiến thông qua khoản vay không lãi suất 140 tỷ euro dành cho Ukraine, được đảm bảo bằng tài sản Nga đóng băng tại châu Âu. Tuy nhiên, có thông tin cho rằng Mỹ đã không đồng thuận ủng hộ kế hoạch này.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng liên tục kêu gọi Mỹ cung cấp vũ khí tầm xa có khả năng tấn công sâu vào lãnh thổ Nga. Nỗ lực mua tên lửa Tomahawk tại cuộc họp Nhà Trắng tuần trước không thành công sau cuộc điện đàm giữa ông Trump và ông Putin.

Ngày 22/10, tờ Wall Street Journal đưa tin chính quyền Tổng thống Trump sẽ cho phép Ukraine sử dụng các loại tên lửa tầm xa do đồng minh cung cấp, bất chấp những lo ngại về nguy cơ leo thang căng thẳng với Điện Kremlin.

Tuy nhiên, ông Trump đã lên tiếng phủ nhận trên mạng xã hội về việc dỡ bỏ bất kỳ hạn chế nào. Ông khẳng định: “Mỹ không liên quan đến những tên lửa đó, dù chúng đến từ đâu, hay Ukraine sử dụng ra sao”.