Mỗi dân tộc nơi vùng cao cực Bắc của Tổ quốc đều có những nét văn hóa đặc trưng, riêng biệt và rất độc đáo. Đến với Hà Giang trong những ngày rằm tháng 8 âm lịch này, du khách sẽ có dịp chứng kiến lễ hội cầu trăng của đồng bào Tày ở thôn Bản Loan, xã Yên Định (huyện Bắc Mê) - một lễ hội độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc.

Dân tộc Tày ở Hà Giang có khoảng trên 160.000 người, chiếm 25% dân tộc trong tỉnh, đông thứ 2 sau dân tộc Mông. Người Tày sinh sống rải rác ở các huyện, thành phố trong tỉnh, nhưng tập trung đông nhất là ở các huyện Bắc Quang, Quang Bình, Vị Xuyên, Bắc Mê.

Đồng bào dân tộc Tày quan niệm trên cung trăng có mẹ trăng và 12 nàng tiên (con gái của mẹ). Mẹ trăng cùng 12 nàng tiên luôn chăm lo, bảo vệ mùa màng cho muôn dân. Từ bao đời nay, đồng bào Tày ở thôn Bản Loan, xã Yên Định (huyện Bắc Mê) thường duy trì tổ chức Lễ hội cầu trăng với ý nghĩa đón mẹ trăng và các nàng tiên xuống vui Tết Trung thu. Mẹ trăng ban phước lành cho dân bản, cầu cho một mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa, cuộc sống trong bản luôn bình an và gặp nhiều may mắn.

Lễ hội cầu trăng gồm 2 phần: Phần lễ và phần hội. Phần lễ thường được tổ chức vào tối ngày 14/8 âm lịch trên một bãi đất rộng, với các nghi thức cúng "thổ công chúa bản" tại ngôi miếu chung để xin phép cho dân bản được tổ chức lễ hội cầu trăng vào đêm hôm sau. Ngày lễ này là ngày vui nhất của bà con dân tộc Tày nơi đây. Bà con dân bản từ già, trẻ, gái, trai đều đến tham gia đông đủ; dâng những sản vật, khấn mời mẹ trăng xuống hạ giới nghe những tâm tư, tình cảm của người dân sau một năm siêng năng làm lụng. Lễ vật gồm thịt, rượu, các loại bánh, xôi nhuộm ngũ sắc. Sau khi thực hiện xong nghi lễ trình báo mẹ trăng và 12 nàng tiên, già làng tiến hành các nghi lễ cầu phúc, cầu may, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi; mời mẹ trăng và các nàng tiên về ban mùa màng và phước lành cho dân bản.
Đêm hôm sau, đúng vào ngày rằm tháng tám, khi mẹ trăng lên khỏi đỉnh núi và bắt đầu tỏa sáng xuống bản làng, tất cả bà con tập trung ở sân. Lúc này thầy cúng tiến hành cúng thổ công và các thần linh, các nghệ nhân cúng tế múa vòng quanh dàn cúng khi khai hội đón trăng.

Sau khi đã làm lễ cầu mẹ trăng và các nàng tiên cho bà con năm nay các cây, con giống tốt, gặp nhiều điều kiện thuận lợi trong gieo trồng, sản xuất chăn nuôi, tất cả bà con trong bản đều quây quần uống rượu, múa hát quanh xung bàn lễ. Các chàng trai, cô gái dân tộc Tày trong những trang phục đẹp nhất, chị em còn trang điểm thêm cho mình những bộ vòng tay, vòng cổ và mang xà tích bằng bạc. Họ say sưa hát những làn điệu dân ca, tiếng hát cọi, hát yếu... chan chứa ca ngợi tình yêu quê hương đất nước, ca ngợi hạnh phúc lứa đôi.

Đến với lễ hội cầu trăng, du khách không chỉ được nghe hát những làn điệu dân ca, các trò chơi dân gian, mà còn được thưởng thức các món ẩm thực truyền thống của bà con dân tộc Tày như cơm lam, các món rau rừng, mắm thịt lợn, mắm cá chép ruộng, trám muối, xôi ngũ sắc, măng chua, trám đen chấm với muối vừng.

Lễ hội cầu trăng là ngày hội vui nhất của người Tày, trong những ngày này những người già gặp nhau hỏi thăm chuyện gia đình, chuyện phát triển sản xuất, chăn nuôi. Với thanh niên, đây là ngày hội để các chàng trai, cô gái gặp nhau qua những câu hát trao duyên. Còn đối với trẻ em thì đây là ngày vui nhất, các em được rước đèn ông sao, được vui đùa, phá cỗ dưới ánh trăng rằm.

Đêm hội cầu trăng kết thúc khi mẹ trăng lên đứng giữa đỉnh đầu, cả bản lưu luyến làm lễ tiễn mẹ trăng về trời, sau đó họ lại tiếp tục ngân nga trong câu hát then, hát cọi có sức lôi cuốn con người đến kỳ lạ. Kết thúc buổi lễ, già làng sẽ phát các hạt giống cho con cháu, cầu cho tất cả bà con một năm mới gieo trồng gặp thuận lợi, mùa màng bội thu, dân bản no ấm. Thông qua việc tổ chức lễ hội cầu trăng, bà con dân tộc Tày còn truyền dạy cho con cháu của mình lòng tự hào, gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống, đậm đà bản sắc của dân tộc.

Minh Tâm