Khó từ "rào cản xanh"

Bà Vũ Kim Hạnh, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam chất lượng cao, chỉ ra một thực tế, việc tiếp cận nguồn tài chính ESG vốn đã khó nhưng sử dụng hiệu quả nguồn vốn này còn khó hơn nhiều. Không ít doanh nghiệp Việt Nam vừa thiếu hiểu biết, vừa yếu năng lực triển khai thực chất. Đây chính là điểm nghẽn khiến nhiều đơn vị dù biết ESG quan trọng nhưng vẫn lúng túng trong hành động.

Hiện nay, mặt hàng cà phê, mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đang chịu áp lực lớn. Theo bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc khối tư vấn phát triển bền vững Công ty TNHH Tư vấn và Quản lý MCG, khoảng một nửa số hộ trồng cà phê chưa có hồ sơ địa chính, chưa truy xuất được vùng trồng. Trong khi đó, Quy định không phá rừng của EU (EUDR) yêu cầu minh bạch tuyệt đối về nguồn gốc. Điều này đồng nghĩa một nửa sản lượng cà phê Việt có thể bị loại khỏi thị trường châu Âu.

Thực tế, đã có doanh nghiệp nông sản Việt Nam phải nếm “trái đắng” vì các quy định ESG. Mới đây, một lô cà phê của doanh nghiệp tại Đắk Lắk đã bị đối tác EU trả về chỉ vì không có hồ sơ truy xuất nguồn gốc vùng trồng theo yêu cầu mới. “Chúng tôi đã xuất khẩu cà phê sang châu Âu hơn 10 năm, nhưng lần này họ yêu cầu giấy tờ chi tiết đến từng thửa đất. Vì nông hộ chưa có hồ sơ địa chính nên toàn bộ lô hàng bị từ chối. Thiệt hại không chỉ về tài chính mà còn ảnh hưởng đến uy tín lâu dài", anh Đỗ Văn Phú, Giám đốc công ty TNHH Ecaco cho biết thêm. 

Ngoài ngành cafe, ngành gỗ cũng đối mặt thách thức tương tự. Theo quy định mới không chỉ yêu cầu chứng minh nguồn gốc hợp pháp mà còn đòi hỏi hệ thống truy xuất xuyên suốt từ rừng đến sản phẩm cuối cùng. Với đặc thù đa số là doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc đáp ứng tiêu chí minh bạch chuỗi cung ứng gần như là “bài toán khó”.

Ông Nguyễn Chí Thành, giám đốc Công ty xuất khấu gỗ Tân Thành, phường Bình Dương cho biết, lô hàng của họ sang EU đã bị từ chối thông quan vì không chứng minh được vùng khai thác hợp pháp theo yêu cầu mới. “Chúng tôi mất gần 3 tháng tìm cách bổ sung hồ sơ nhưng vẫn không đáp ứng đủ. Cuối cùng, doanh nghiệp buộc phải bán lại lô hàng cho đối tác ở thị trường khác với giá thấp hơn 20%. Đây là bài học đắt giá cho chúng tôi về việc không thể xem nhẹ ESG”, anh Chí Thành nói.

Theo các chuyên gia kinh tế, “rào cản xanh” không chỉ giới hạn ở châu Âu. Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... những đối tác quan trọng của Việt Nam cũng đang áp dụng các tiêu chuẩn ESG ngày càng nghiêm ngặt. Vì vậy, nếu doanh nghiệp chỉ tập trung thích ứng cho một thị trường, nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh ở các thị trường khác là điều khó tránh.

Hướng đến giá trị cốt lõi

Theo bà Nguyễn Cẩm Chi, hiện Việt Nam đang dần hoàn thiện khung pháp lý hỗ trợ ESG, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn xanh từ quốc tế và các chương trình hỗ trợ của Chính phủ. Khi có hành lang pháp lý rõ ràng, doanh nghiệp không chỉ giảm thiểu rủi ro mà còn có định hướng cụ thể trong triển khai. Đây chính là lợi thế giúp hàng hóa Việt có thêm sức cạnh tranh so với nhiều nước trong khu vực chưa xây dựng khung ESG hoàn chỉnh. Một minh chứng là EPR (Extended Producer Responsibility – trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) giúp doanh nghiệp chịu trách nhiệm về tác động môi trường xuyên suốt vòng đời sản phẩm.

Còn bà Chu Thị Kim Thanh, Phó giám đốc Điều hành Công ty CP PRO Việt Nam cho biết, EPR vừa gắn trách nhiệm cho nhà sản xuất và nhập khẩu, vừa thúc đẩy kinh tế tuần hoàn thông qua việc tận dụng tài nguyên, giảm chất thải, vừa góp phần giảm ô nhiễm môi trường khi buộc doanh nghiệp phải tính đến yếu tố xanh ngay từ khâu thiết kế, sản xuất, phân phối. Thực tế, EPR đã được nhiều quốc gia áp dụng từ lâu.

Cụ thể, châu Âu từ thập niên 1980, Nhật Bản và Hàn Quốc hơn 20 năm nay, Mỹ và Canada với khoảng 100 mô hình. Việt Nam, với Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã chính thức đưa EPR thành yêu cầu bắt buộc, cho thấy quyết tâm theo đuổi kinh tế tuần hoàn. Đây không chỉ là quy định pháp lý mà còn là công cụ thúc đẩy doanh nghiệp suy nghĩ về tác động môi trường xuyên suốt vòng đời sản phẩm.

Song song với EPR, việc thực thi ESG giúp doanh nghiệp tiếp cận các gói tín dụng xanh và vốn đầu tư bền vững, những nguồn vốn ngày càng dồi dào trên thế giới. Thực hành ESG đúng chuẩn không chỉ giúp doanh nghiệp giữ vị thế trên thị trường xuất khẩu mà còn tận dụng ưu đãi tài chính để tái đầu tư, đổi mới công nghệ. Đáng chú ý, ESG không còn là “sân chơi riêng” của các tập đoàn lớn. Các doanh nghiệp nhỏ, vừa và start-up, đặc biệt trong nông nghiệp cũng cần tham gia, bởi tiêu chuẩn về nguồn gốc, quy trình sản xuất và tác động môi trường đang quyết định khả năng tiếp cận thị trường.

Để thâm nhập thành công thị trường quốc tế, doanh nghiệp Việt cần tập trung vào ba yếu tố cốt lõi: Kiến thức, tài chính và hệ thống dữ liệu. Trong đó, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch là yêu cầu cấp bách. Đây không chỉ là điều kiện tuân thủ tiêu chuẩn mà còn là lợi thế cạnh tranh, giúp doanh nghiệp phản ứng nhanh, linh hoạt và giành ưu thế trong thị trường biến động.

Bà Vũ Kim Hạnh nhấn mạnh, thách thức lớn hiện nay không phải là “hiểu ESG” mà là triển khai ESG thực chất. Doanh nghiệp cần xây dựng báo cáo ESG theo chuẩn quốc tế, đồng thời gắn yếu tố môi trường – xã hội – quản trị vào mọi khâu vận hành. Tham gia các hoạt động tài chính xanh giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn rẻ, đồng thời khẳng định cam kết bền vững.

ESG hiện là tiêu chuẩn bắt buộc để xuất khẩu sang châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc hay Singapore, doanh nghiệp Việt phải đáp ứng các tiêu chí xanh ngay từ ngắn hạn, đồng thời hướng tới ESG như chiến lược cốt lõi để tiết kiệm năng lượng, giảm chi phí và nâng cao sức cạnh tranh.

“Nếu doanh nghiệp biết tận dụng sự hỗ trợ của Chính phủ, các cơ chế tài chính quốc tế và chủ động thay đổi tư duy, họ hoàn toàn có thể biến "rào cản xanh" thành lợi thế. ESG vì vậy không chỉ là "chiếc vé thông hành" vào thị trường toàn cầu mà còn là động lực cho sự phát triển bền vững, lâu dài của hàng hóa Việt Nam”, bà Vũ Kim Hạnh khẳng định.