EPR - từ nghĩa vụ pháp lý đến cơ hội chiến lược

Các chuyên gia môi trường nhận định, biến đổi khí hậu, ô nhiễm rác thải và khủng hoảng tài nguyên đang đặt ra yêu cầu cấp bách về chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Trong bối cảnh đó, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn không chỉ là xu hướng mà là con đường tất yếu để phát triển bền vững. Chính sách trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (Extended Producer Responsibility - EPR) có hiệu lực từ ngày 1/1/2024 được coi là công cụ quan trọng để thúc đẩy mô hình này.

Theo đó, doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu phải chịu trách nhiệm thu hồi, tái chế hoặc xử lý chất thải từ sản phẩm, bao bì do mình đưa ra thị trường, thay thế mô hình khai thác tuyến tính “lấy - dùng - thải bỏ” bằng chu trình khép kín, tối ưu tài nguyên.

Tại Diễn đàn “Bao bì xanh: Hành trình EPR dẫn dắt giá trị bền vững” do Báo Việt Nam News and Law vừa tổ chức, ông Nguyễn Thành Yên cho rằng, EPR không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn mở ra cơ hội để doanh nghiệp tái định hình chiến lược phát triển. Khi áp dụng EPR nghiêm túc và sáng tạo, doanh nghiệp có thể cải tiến thiết kế sản phẩm để dễ tái chế, sử dụng vật liệu thân thiện, tối ưu vòng đời sản phẩm và xây dựng thương hiệu có trách nhiệm. Điều này mang lại lợi thế cạnh tranh rõ rệt, nhất là khi các thị trường xuất khẩu lớn ngày càng siết tiêu chuẩn môi trường.

Ngoài ra, EPR còn giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong kiểm soát chất lượng, chu trình sản xuất, đồng thời khai thác giá trị từ chất thải. Mô hình sản xuất - tiêu dùng - tái chế theo hướng tuần hoàn không chỉ giảm tác động môi trường mà còn tạo nguồn thu mới từ tái chế vật liệu và phát triển sản phẩm tái chế.

Trong khi đó, ông Bùi Lê Thanh Khiết, Trưởng nhóm kinh tế tuần hoàn rác thải nhựa (Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế tuần hoàn) cho biết, hiện nay, ngành đồ uống - thực phẩm (F&B) là ngành chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất từ EPR do khối lượng bao bì lớn hàng năm thải ra. Để bảo vệ môi trường, từ năm 2025, bao bì phải đạt tỷ lệ tái chế bắt buộc, vì vậy doanh nghiệp cần kê khai, báo cáo qua hệ thống điện tử quốc gia EPR và có thể chọn tự tái chế hoặc đóng góp vào Quỹ Bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, vẫn cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - đơn vị tái chế. Ngoài ra, đơn vị cũng đã thành lập hội đồng EPR theo ngành hoặc vùng, minh bạch dữ liệu và áp dụng cơ chế thưởng - phạt rõ ràng dành cho các doanh nghiệp khi triển khai áp dụng phát triển kinh tế tuần hoàn. 

Duới góc độ truyền thông, ông Nguyễn Quốc Tuấn, Giám đốc Trung tâm Thông tin TTXVN khu vực phía Nam cho biết, muốn doanh nghiệp vận hành kinh tế tuần hoàn hiệu quả, báo chí và truyền thông phải đồng hành cùng doanh nghiệp. Ở đó, báo chí góp phần lan tỏa giải pháp công nghệ xanh, thúc đẩy nhận thức và hành động từ doanh nghiệp đến người tiêu dùng.

Từ chính sách đến thực tiễn doanh nghiệp

Ở góc độ quản lý, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng Dự thảo Nghị định hướng dẫn thực hiện EPR, hệ thống hóa quy định, đảm bảo tính minh bạch, khả thi, phù hợp với điều kiện thực tiễn từng ngành và địa phương. "Nhà nước không chỉ giám sát mà còn kiến tạo môi trường chính sách ổn định, minh bạch. Chúng tôi tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, lắng nghe doanh nghiệp để tháo gỡ vướng mắc, biến EPR thành công cụ vừa bảo vệ môi trường vừa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế", ông Nguyễn Thành Yên cho biết.

Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Bùi Lê Thanh Khiết cũng cho rằng, để vận hành kinh tế tuần hoàn hiệu quả, trước tiên doanh nghiệp cần chủ động đầu tư hạ tầng thu gom - phân loại - tái chế, đẩy mạnh áp dụng công nghệ xử lý hiện đại, mở rộng hợp tác với startup công nghệ môi trường và ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý bao bì, chất thải để theo dõi dòng vật liệu và báo cáo minh bạch.

Tương tự, ông Larry Lee, Phó Tổng giám đốc phụ trách Phát triển bền vững của SABECO cho biết, tại doanh nghiệp, EPR không phải là gánh nặng mà là động lực chiến lược cho chuyển đổi tuần hoàn. SABECO đã triển khai nhiều sáng kiến gồm: thay đổi thiết kế bao bì, tái sử dụng bã hèm và men thừa làm thức ăn chăn nuôi, tái chế bùn thải thành phân bón hữu cơ… Nhờ đó, năm 2024, doanh nghiệp giảm 22,6% lượng nắp chai sử dụng, giảm tiêu thụ gạo 2,3% và cắt giảm 9,3% phát thải khí nhà kính.

"Điều này cho thấy, EPR là cách thương hiệu thể hiện trách nhiệm công khai, minh bạch và đáng tin cậy. Nếu biết tận dụng, EPR giúp doanh nghiệp vừa bảo vệ môi trường vừa giữ vững giá trị bền vững dài hạn", ông Larry Lee nhận định.

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Nguyễn Minh, Tổng biên tập Báo Việt Nam News and Law cho biết, báo chí sẽ tiếp tục đồng hành cùng Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp trong truyền thông về kinh tế xanh, năng lượng tái tạo, tài chính xanh và EPR. Các sáng kiến như bộ chỉ số ESG báo chí Việt Nam, báo cáo truyền thông xanh, đào tạo nội bộ cho doanh nghiệp… sẽ được triển khai để kết nối chính sách - doanh nghiệp - cộng đồng.

Theo các chuyên gia kinh tế, Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Liên minh châu Âu để xây dựng hệ thống tái chế khép kín, phát triển thị trường sản phẩm tái chế và nâng tầm doanh nghiệp Việt trên bản đồ chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và người dân cùng hành động, EPR sẽ trở thành động lực mạnh mẽ cho mục tiêu phát triển kinh tế toàn hoàn, kinh tế bền vững tại Việt Nam trong tương lai không xa.