Trước đây, phải mất quá nhiều thời gian để làm thủ tục thông quan hàng hóa; phải đọc và kê khai quá nhiều thông tin, chứng nhận hay cam kết; lại chịu sự quản lý chồng chéo, nhiều tầng nấc của các cơ quan quản lý chuyên ngành cũng như phải chi phí quá nhiều khoản mục chính thức và không chính thức… là những trăn trở và bức xúc của doanh nghiệp khi phải làm thủ tục xuất khẩu hàng hóa. Những khó khăn này góp phần làm giá thành sản phẩm bị đẩy lên và khiến chỉ số thương mại biên giới của Việt Nam giảm điểm trong mắt cộng đồng quốc tế khi đánh giá và xếp hạng về môi trường kinh doanh.
Trong những nỗ lực tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp sản xuất hay các nhà đầu tư, kinh doanh đang hoạt động ở Việt Nam, nhiều đổi mới gần đây của ngành hải quan đang và sẽ góp phần nâng cao sức cạnh tranh cho cộng đồng doanh nghiệp, từng bước cải thiện môi trường đầu tư trong nước, vốn đang rất cần sự lành mạnh, cởi mở và thông thoáng trước ngưỡng cửa hội nhập.
Nhân viên Chi cục Hải quan Hải Phòng thực hiện thủ tục hải quan điện tử. Ảnh: TTXVN |
Chuyên gia nghiên cứu kinh tế Đặng Thị Bình An cho biết, từ thực tế những khó khăn, vướng mắc của doanh nghiệp trong quá trình kê khai và hoàn tất các thủ tục xuất, nhập khẩu hàng hóa, Tổng cục Hải quan đã tiếp thu ý kiến từ các chuyên gia nghiên cứu, các tổ chức quốc tế và các cơ quan, ban ngành hữu quan cũng như từ chính cộng đồng doanh nghiệp, đồng thời ban hành một số văn bản điều chỉnh nhằm rút ngắn thời gian thông quan hàng hóa, đơn giản hóa các thủ tục không cần thiết. Từ đó, nhiều doanh nghiệp đã được hưởng lợi và ghi nhận những phản hồi tích cực.
Theo ông Hoàng Văn Minh, Phó Tổng giám đốc Trường hợp của Công ty TNHH Ford Việt Nam, ngành hải quan chính thức đưa vào vận hành Hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS và Cơ chế một cửa quốc gia là một bước tiến quan trọng nhằm tạo thuận lợi cho các hoạt động thương mại của doanh nghiệp. Ý nghĩa hơn là việc áp dụng quy định hải quan đối với các doanh nghiệp ưu tiên, vốn là những doanh nghiệp chấp hành tốt pháp luật, có hệ thống quản lý hiện đại và có tỷ trọng đóng góp lớn đối với nền kinh tế. Những chính sách mới này cho thấy sự quan tâm của Chính phủ và của ngành hải quan trong việc cải thiện môi trường kinh doanh và từng bước hòa nhịp với các thông lệ quốc tế liên quan tới lĩnh vực kiểm soát, quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu.
Ngoài những cải cách trên, theo ông Vũ Ngọc Anh, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan, cùng với việc giảm nhẹ thời gian kiểm tra trước thông quan, giảm bớt các thủ tục hành chính, giấy tờ, chứng từ mà doanh nghiệp phải nộp cho khâu làm thủ tục, thì ngành hải quan cũng rất chú trọng việc tăng cường kiểm tra sau thông quan. Nguyên tắc quản lý rủi ro và phân biệt đối tượng để xử lý rủi ro có liên quan tới buôn lậu, gian lận thương mại đã được bổ sung vào Luật Hải quan sửa đổi năm 2014. Như vậy, sẽ hạn chế được tối đa tình trạng tùy tiện hỏi doanh nghiệp, thậm chí muốn hỏi doanh nghiệp cũng phải có lý do, bằng chứng và phải chịu trách nhiệm về việc đó. Quy định kiểm tra sau thông quan chủ yếu được tiến hành tại cơ sở của doanh nghiệp, không tùy tiện gọi doanh nghiệp tới trụ sở hải quan như từng làm trước đây.
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực của sự đổi mới, vẫn còn một số tồn tại mà ngành hải quan cần nỗ lực hoàn thiện để giải quyết triệt để những vướng mắc còn “trói chân” doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp cho rằng, tình trạng luân chuyển chứng từ nộp thuế giữa ngân hàng – kho bạc và hải quan đôi khi dễ gây nhầm lẫn, vấn đề theo dõi nợ thuế hay dán nhãn mác hàng hóa vẫn quy định máy móc và thiếu linh hoạt.
Hệ thống cơ sở dữ liệu và hạ tầng kết nối thông tin giữa các đơn vị hải quan với các cơ quan chuyên ngành khác cũng chưa thực sự hiệu quả và liên tục bị gián đoạn do sự cố kỹ thuật, nên khiến nhiều doanh nghiệp gặp cảnh “dở khóc, dở cười”.
Bà Đặng Bình An dẫn chứng, do tốc độ đường truyền chậm nên phải mất 3 phút mới hoàn tất truyền dữ liệu cho 1 tờ khai hải quan. Chẳng hạn, lô hàng có tới 150 tờ khai của Công ty Ford Việt Nam phải mất tới 7,5 giờ đồng hồ mới truyền xong thông tin. Ông Minh cũng bổ sung, ngay như việc hoàn thành đăng kiểm 1 mẫu xe mới phải mất 2 tháng, trong khi quy định thời gian nộp giấy đăng kiểm cho hải quan là 1 tháng nên doanh nghiệp luôn bị phạt. Việc thường xuyên bị phạt cũng dẫn tới hậu quả doanh nghiệp bị cơ quan hải quan nâng mức rủi ro.
Về phía cơ quan Hải quan, ông Ngọc Anh cũng thẳng thắn nhìn nhận, tuy là đơn vị chịu trách nhiệm quản lý hàng hoá tại các cửa khẩu biên giới, nhưng hoạt động thương mại hàng hoá qua biên giới lại chịu sự quản lý của rất nhiều bộ, ngành. Hiện nay, bất cập nhất là tình trạng không có đầu mối nào rõ ràng để điều phối và quản lý các hoạt động thương mại biên giới. Đó là chưa kể, sự phối hợp giữa các bộ, ngành với nhau và với các cơ quan hải quan trong hoạt động kiểm tra hàng hoá ở biên giới còn chưa tốt, chưa hiệu quả.
“Phải đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong quản lý chuyên ngành, đưa quản lý chuyên ngành về đúng với các chuẩn mực quốc tế. Có như vậy mới giải quyết được những mâu thuẫn, chồng chéo, vướng mắc giữa các cơ quan quản lý với nhau hay giữa các cơ quan quản lý với doanh nghiệp”. - ông Ngọc Anh nhấn mạnh.
Dù thời gian qua, ngành hải quan đã áp dụng nhiều biện pháp và cải tiến nhiều quy trình, thủ tục nhằm giúp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp nhưng đó mới chỉ là các giải pháp tình thế. Để giải quyết tận gốc những vướng mắc trong phối hợp quản lý chuyên ngành, theo các chuyên gia rất cần sự chỉ đạo quyết liệt và tinh thần nghiêm túc thực thi của các đơn vị chức năng. Đây là điều trông đợi không chỉ của ngành hải quan mà còn của cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội.