“Việt Nam, bao năm ròng rên xiết lầm than
Dưới ách quân tham tàn đế quốc sài lang
Loài phát xít cướp thóc lúa, cướp đời sống dân mình
Nào nhà tù, nào trại giam biết bao nhiêu nhục hình
Đồng bào tuốt gươm vùng lên
Đã đến ngày trả mối thù chung...”

Trong những ngày tháng Tám lịch sử này, mỗi khi bài hát “Diệt phát xít” vang lên tôi lại nhớ tới một người con của Hà Nội, đó là nhà văn, nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi”, nhạc sĩ Dân Huyền xúc động nhớ lại.


Là nhạc hiệu hàng ngày của Đài Tiếng nói Việt Nam, bài hát “Diệt phát xít” của nhà văn, nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi (1924 - 2003) đã sống cùng biết bao thế hệ người Việt Nam và dường như đã quá quen thuộc với mọi lứa tuổi.

Dù đã ở tuổi gần 80, nhưng nhạc sĩ Dân Huyền vẫn còn nhớ như in những kỷ niệm với người nghệ sĩ đa tài Nguyễn Đình Thi về cuộc gặp gỡ của ông với tác giả bài hát và câu chuyện về sự ra đời của bài hát ý nghĩa này. Ông kể: “Trong thời gian công tác ở Đài Tiếng nói Việt Nam, tôi và anh chị em biên tập văn nghệ có nhiều cơ hội được gặp gỡ với nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi. Chúng tôi rất mến ông vì ông không chỉ là một nhà văn hóa lớn đầy tài hoa về đủ mọi thể loại văn, thơ, họa, nhạc, kịch... mà còn rất gần gũi, nhiệt tình. Trong những cuộc gặp gỡ ấy, ngoài những trao đổi nghề nghiệp, tôi không quên hỏi ông về bài hát “Diệt phát xít”.

Nhạc sĩ Dân Huyền vẫn nhớ như in lời kể của nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi ngày ấy, nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi kể: “Đầu năm 1945, đời sống của Hà Nội rất cơ cực, thê thảm. Trong trận đói lịch sử, người chết la liệt khắp cả nội, ngoại thành. Gia đình tôi cũng đói vàng mắt, mềm người. Nhìn thấy cảnh đó tôi rất đau lòng. Hồi đó, tôi và một số anh em hoạt động trong hội Văn hóa Cứu Quốc nhận được chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Chỉ thị đó như kêu gọi, như thúc giục chúng tôi. Truyền đơn của Việt Minh và các tờ báo như Cờ Giải Phóng, Cứu Quốc được chuyền tay nhau đọc. 

Phong trào cướp kho thóc, phá nhà giam, cướp vũ khí của địch từ ngoại thành và các vùng phụ cận dội đến. Tin về khu giải phóng Việt Bắc, tin về quân đội Liên Xô đánh quân Phát xít ở châu Âu thua tơi bời, đang dồn vào tận hang ổ địch. Chúng tôi thấy rõ bọn Phát xít sắp bị tiêu diệt. Ở ta thì quân phiệt Nhật sắp ngã gục. Thời cơ nổi dậy của các dân tộc đang đến. Trong không khí khẩn trương đó, tôi và anh Văn Cao, anh Đỗ Nhuận (hai bạn học và cùng hoạt động ở Hải Phòng) bàn nhau mỗi người viết một bài hát cách mạng để đáp ứng yêu cầu của phong trào”.


Ít hôm sau, bài hát ‘Tiến quân ca” của nhạc sĩ Văn Cao đã ra đời, bài “Du kích ca” cũng được nhạc sĩ Đỗ Nhuận cho “ra lò”. Ở trong Nam, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước cũng vừa viết xong “Lên đàng”. Còn nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi phải vất vả lắm mới hoàn thành xong “Diệt phát xít”. Lúc đó, ông chỉ chép tay một vài bản để đưa đến mấy nơi tập cho các bạn trẻ. Ngay lập tức, “Diệt phát xít” trở thành bài hát của toàn dân, vì nó mang khí thế của thời đại. Chất hành khúc của bài hát thể hiện qua nét nhạc nhảy quãng 4 (sol đô) cùng tiếng kèn đồng giục giã và thôi thúc như một lời kêu gọi:

“Việt Nam bao năm ròng rên xiết lầm than”
Trên cơ sở đó tác giả đã phát triển các đoạn nhạc rất khéo léo xen lẫn giữa trữ tình và bi tráng:
"Đã đến ngày trả mối thù chung...
Dưới bóng cờ đỏ ánh vàng sao"
Và nét nhạc thúc bách mau mau hành động:
"Đồng bào tuốt gươm vùng lên...
Giành lại áo cơm tự do".

Nhạc sĩ Dân Huyền kể tiếp: “Ngay khi vừa sáng tác xong bài hát, Nguyễn Đình Thi đã phải đi Tân Trào để dự họp, nên không được chứng kiến cuộc mít tinh ngày 17/8/1945. Sau đó về mới nghe anh em kể lại rằng, chiều hôm đó, cả Hà Nội là không khí sôi sục của quần chúng tiến đến Tổng khởi nghĩa. Trong cuộc diễn thuyết ở Nhà hát Lớn, một lá cờ đỏ sao vàng rất to được buông từ trên nóc xuống. Sau bài hát tập thể “Tiến quân ca”, một anh thanh niên bước ra trước máy phóng thanh hát vang bài “Diệt phát xít”. Chỉ được nghe kể lại mà ông cũng cảm thấy vui và xúc động quá đỗi, nước mắt cứ trào ra”.

Sau cuộc mít tinh ngày 17/8/1945, Hội khuyến nhạc ở Hà Nội đã in bài hát ra nhiều bản. Dưới sự chỉ huy của nhạc sĩ Đinh Ngọc Liên, dàn nhạc Bảo An Binh thường hay biểu diễn bài hát này ở rất nhiều nơi. Vinh dự nhất là bài hát này được chọn biểu diễn mở đầu cho Tuần lễ Vàng ở Hà Nội. Ngay sau đó, ông Trần Lâm, Tổng Biên tập Đài Tiếng nói Việt Nam lúc đó đã quyết định lấy bản nhạc ‘Diệt phát xít” để làm nhạc hiệu cho Đài...

“Mỗi lần xa quê hương, xa đất nước mà nghe nhạc hiệu “Diệt phát xít” trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam, lòng tôi cứ xốn xang, bồi hồi. Tôi đã đôi lần trải qua những thời khắc đáng nhớ ấy, nên càng yêu mến tiếng nói quê hương, và tự hào về bài hát này”, nhạc sĩ Dân Huyền chia sẻ.