Từ kinh tế đến chiến lược

Chỉ 7 tháng sau khi ký Khuôn khổ Đối tác Chiến lược và Toàn diện (3/2024), việc tổ chức hội nghị thượng đỉnh cho thấy tốc độ mở rộng và làm sâu sắc quan hệ EU – Ai Cập chưa từng có. Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa nhấn mạnh: mối quan hệ này đang chuyển từ hợp tác kinh tế sang đối tác chiến lược, dựa trên nền tảng ổn định và tin cậy.

Đối với EU, Ai Cập không chỉ là một quốc gia Bắc Phi, mà là trụ cột ổn định trong khu vực đầy bất định, với vị trí chiến lược án ngữ kênh đào Suez – tuyến hàng hải huyết mạch của thương mại toàn cầu. Đồng thời, Cairo cũng là trung tâm cân bằng chính trị – an ninh ở Trung Đông, có ảnh hưởng sâu rộng tới toàn bộ khu vực.

Trọng tâm của hội nghị là gói hỗ trợ 7,4 tỷ euro cho giai đoạn 2024–2027, bao gồm các khoản vay ưu đãi, đầu tư và viện trợ không hoàn lại. Đây không chỉ là nguồn hỗ trợ tài chính, mà còn là thông điệp chính trị mạnh mẽ: EU muốn “đặt cược” vào vai trò của Ai Cập như một đối tác ổn định và đáng tin cậy.

Theo bà Angelina Eichhorst, Trưởng phái đoàn EU tại Ai Cập, gói hỗ trợ thể hiện “cam kết chiến lược lâu dài” của Brussels. EU nhận thức rõ rằng ổn định của Ai Cập đồng nghĩa với an toàn của châu Âu – nhất là trong hai lĩnh vực trọng yếu: năng lượng và di cư, hai thách thức mà châu Âu đang chịu sức ép lớn nhất sau khủng hoảng Ukraine và xung đột Gaza.

Một điểm sáng của hội nghị là việc khởi động nền tảng đầu tư hydro xanh EU – Ai Cập, hướng tới phát triển các dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn dọc kênh đào Suez. Với tiềm năng gió và mặt trời dồi dào, Ai Cập được kỳ vọng trở thành “công xưởng năng lượng sạch” của châu Âu trong tương lai.

Bên cạnh đó, các dự án như tuyến cáp quang biển MEDUSA hay kho dự trữ ngũ cốc chiến lược được xem là biểu tượng cho tầm nhìn kết nối mới – kết hợp năng lượng, công nghệ và an ninh lương thực trong một mạng lưới hợp tác liên khu vực. Chủ tịch Costa khẳng định: “Những dự án này không đơn thuần là đầu tư kinh tế, mà là công cụ chiến lược củng cố vị thế của Ai Cập như một đối tác đáng tin cậy của EU”.

Lợi ích song trùng

Nếu năng lượng là trụ cột hợp tác dài hạn, thì di cư và an ninh lại là vấn đề cấp bách. EU cam kết hỗ trợ 200 triệu euro giúp Ai Cập tăng cường kiểm soát biên giới, chống buôn người và hỗ trợ người tị nạn. Trong bối cảnh làn sóng di cư từ châu Phi và Trung Đông vẫn chưa hạ nhiệt, việc hợp tác với Cairo được xem là lựa chọn thực dụng nhưng cần thiết.

Hơn thế, Ai Cập đồng thời đóng vai trò trung gian quan trọng trong việc kiểm soát biên giới Gaza và duy trì hành lang nhân đạo. Với EU, đây không chỉ là vấn đề khu vực mà còn là cách gián tiếp bảo vệ an ninh nội khối, hạn chế bất ổn lan sang châu Âu.

Tuy nhiên, sự xích lại giữa Brussels và Cairo cũng đặt ra câu hỏi: liệu EU có thể duy trì sự cân bằng giữa lợi ích chiến lược và các giá trị dân chủ mà họ  luôn đề cao? Dự kiến, tuyên bố chung của hội nghị sẽ tái khẳng định cam kết về thượng tôn pháp luật và đối thoại nhân quyền. Song EU dường như đang lựa chọn cách “tiếp cận linh hoạt” – vừa thúc đẩy cải cách, vừa tránh để khác biệt về giá trị làm tổn hại hợp tác chiến lược. Trong bối cảnh chính trị quốc tế phức tạp, đây là sự lựa chọn mang tính thực tiễn: duy trì đối thoại để không đánh mất ảnh hưởng.

Trong lĩnh vực thương mại, hai bên ghi nhận triển vọng tích cực. Tổng kim ngạch thương mại EU – Ai Cập đạt 32,5 tỷ euro năm 2024, phản ánh mức độ gắn kết ngày càng chặt chẽ. Quan trọng hơn, hai bên đang tiến tới mối quan hệ đồng phụ thuộc mang tính tích cực: EU cần năng lượng, sự ổn định và kiểm soát di cư; còn Ai Cập cần vốn đầu tư, công nghệ và vị thế quốc tế.

Nếu duy trì được thế cân bằng này, mối quan hệ EU – Ai Cập có thể trở thành trục ổn định mới của khu vực Địa Trung Hải – bổ sung cho nỗ lực của châu Âu trong tái định hình không gian chiến lược sau khủng hoảng Ukraine và cạnh tranh Mỹ – Trung ngày càng gay gắt.

Hội nghị Thượng đỉnh EU – Ai Cập lần đầu tiên tại Brussels vì thế không chỉ là sự kiện song phương, mà là tuyên bố chiến lược của châu Âu trong bối cảnh thế giới nhiều biến động. Với tầm nhìn kết hợp kinh tế, năng lượng, an ninh và nhân đạo, EU đang dần kiến tạo một “vành đai ổn định” ở phía Nam, mà Ai Cập chính là điểm tựa trung tâm.

Nếu được triển khai bền vững, mô hình hợp tác này có thể trở thành hình mẫu cho quan hệ Bắc – Nam trong thế kỷ XXI: thực dụng nhưng có giá trị, linh hoạt nhưng kiên định – hướng tới ổn định và phát triển bền vững.