Ngày 30/9, Ban tổ chức Giải thưởng "Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội" lần thứ 18 năm 2025 của báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam), đã công bố 11 đề cử chính thức của mùa giải năm nay, với 4 hạng mục: Giải thưởng Lớn, Giải Tác phẩm, Giải Việc làm và Giải Ý tưởng. Lễ trao giải sẽ diễn ra từ 19h ngày 3/10/2025, tại 45 Tràng Tiền (Hà Nội).

Trong đó, ba đề cử 'Ý tưởng - Vì tình yêu Hà Nội' gồm: "Chuỗi dự án chỉnh trang, mở rộng không gian dành cho cộng đồng quanh Hồ Gươm"; "Chuỗi hoạt động tôn vinh đạo học, hướng tới kỷ niệm 950 năm Quốc Tử Giám (1076 - 2026)"; "Dự án xây dựng Nhà hát Opera Hà Nội và công viên văn hóa nghệ thuật tại Quảng An (phường Tây Hồ)".

Chuỗi dự án chỉnh trang, mở rộng không gian dành cho cộng đồng quanh Hồ Gươm

Tháng 3/2025, thông tin từ UBND TP Hà Nội về dự án cải tạo, chỉnh trang và tái thiết khu vực Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục đã thu hút sự quan tâm lớn của dư luận. Điểm nhấn của dự án là việc dỡ bỏ tòa nhà “Hàm cá mập”, công trình được xây dựng từ đầu thập niên 1990, để mở rộng không gian quảng trường này - một khu vực có giá trị lịch sử, văn hóa đặc biệt, kết nối giữa Hồ Gươm (phía Bắc) và khu phố cổ (phía Nam).

Đến tháng 9/2025, việc phá dỡ đã hoàn tất, tạo sự liên thông với quảng trường hiện có, hình thành không gian gần 1,4 ha. Cùng với đó, nhiều hạng mục chỉnh trang đồng bộ được triển khai: thảm lại mặt đường Đinh Tiên Hoàng, bố trí dải phân cách mềm với chậu cây di động, nâng cấp hệ thống chiếu sáng, tháo bỏ các hạng mục phụ trợ che khuất kiến trúc gốc của nhà Thủy Tạ, đồng thời lắp đặt màn hình LED cỡ lớn tại đầu hồi số 5 -7 Đinh Tiên Hoàng.

Theo các cơ quan chức năng, đây mới là giai đoạn đầu của phân kỳ 1. Giai đoạn tiếp theo, trong phân kỳ 2, sẽ tập trung xây dựng hệ thống không gian ngầm tại khu vực quảng trường.

Song song, Hà Nội cũng đã lên kế hoạch thiết lập một quảng trường mới ở phía Đông hồ Hoàn Kiếm với diện tích 2,14 ha, trên cơ sở di dời 17 cơ quan và 42 hộ dân. Dự án dự kiến khởi công ngày 10/10, chia làm 2 phân kỳ: phân kỳ 1 sẽ thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; phân kỳ 2 nghiên cứu tổ chức không gian ngầm khoảng 3 tầng, kết nối với nhà ga C9 của tuyến metro số 2 (Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo).

Nhìn tổng thể, dù còn triển khai theo nhiều giai đoạn và cần tiếp tục lấy ý kiến cộng đồng cùng các chuyên gia, dự án này đánh dấu bước tiến quan trọng trong tư duy quản lý đô thị. Hà Nội đang lựa chọn ưu tiên kiến tạo không gian công cộng thay vì mở rộng công trình hành chính hay thương mại - một vấn đề vốn được đặt ra từ lâu với khu vực Hồ Gươm. Qua đó, giá trị lịch sử - văn hóa của Hồ Gươm được phát huy trọn vẹn, đồng thời duy trì sức sống bền vững để nơi đây thực sự là không gian của cộng đồng.

Chuỗi hoạt động tôn vinh đạo học, hướng tới kỷ niệm 950 năm Quốc Tử Giám (1076 - 2026)

Trong hành trình gìn giữ và phát huy giá trị di sản, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đang chuẩn bị bước vào dấu mốc kỷ niệm 950 năm (1076 - 2026) với chuỗi hoạt động tôn vinh đạo học có ý nghĩa sâu rộng. Các ý tưởng sáng tạo như Kid tour “Hành trình đạo học”, vở thực cảnh “Tinh Khuê Vạn Đại”, không gian văn hóa đọc tại Hồ Văn, triển lãm sách cổ, lễ hội Việt phục, lễ hội hoa đăng cùng hàng loạt trải nghiệm giáo dục - tương tác số là những hoạt động nổi bật đã và đang được triển khai trong thời gian tới.

Cụ thể, chia sẻ về không gian văn hóa đọc tại Hồ Văn vừa được ra mắt vào tháng 8/2025, ông Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu - Quốc Tử Giám cho biết: “Hồ Văn vốn là không gian truyền tụng văn chương của Thăng Long xưa, có địa thế thủy thổ thanh nhã, thích hợp tổ chức các hoạt động đọc và giao lưu học thuật. Khi kiến tạo Tủ sách lấy hình tượng bia tiến sĩ, chúng tôi muốn truyền tải thông điệp rằng mỗi cuốn sách hôm nay chính là “tấm bia” khắc tên hiền tài của thời đại mới. Không gian này được vận hành theo cơ chế cộng đồng với bộ sưu tập cốt lõi do Trung tâm tuyển chọn, kết hợp hoạt động "đọc - đổi - đóng góp". Bạn đọc có thể trao đổi sách, tham gia câu lạc bộ đọc, tọa đàm cùng tác giả, dịch giả. Hệ thống tra cứu bằng mã QR giúp quản lý mượn trả, còn tình nguyện viên hỗ trợ giữ vai trò thủ thư, đảm bảo sách được lưu hành và bảo quản an toàn”.

Một số ý tưởng đặc biệt khác hướng tới kỷ niệm 950 năm Quốc Tử Giám (1076 - 2026) cũng để lại dấu ấn đặc biệt. Đó là vở thực cảnh “Tinh Khuê Vạn Đại”, dự án biểu tượng nhằm lan tỏa thông điệp: tinh thần hiếu học và nhân nghĩa của dân tộc là ngôi sao soi đường muôn đời. Nội dung vở diễn chia làm ba hồi: khởi nguyên của đạo học với sự ra đời Văn Miếu, hành trình gian nan mà rực rỡ của các thế hệ sĩ tử và cuối cùng là tinh thần Tinh Khuê vạn đại kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai. Về mỹ thuật, vở diễn kết hợp ánh sáng kiến trúc, trình chiếu mapping tiết chế, âm nhạc truyền thống hòa cùng giai điệu hiện đại, phục trang nghiên cứu từ tư liệu các triều đại và cảnh trí tre - nước - giấy dó để gợi không gian hiền tài.

Hoặc, triển lãm sách cổ “Tinh hoa Đạo học” sẽ được thực hiện dựa trên những thư tịch quý liên quan đến Nho - Phật - Lão, các sách khoa cử Hán Nôm, gia huấn, bản khắc cổ có giá trị minh chứng cho truyền thống học tập của tiền nhân. Đi cùng là phần diễn giải song ngữ, bản dịch trích đoạn, hiện vật minh họa như nghiên mực và quyển thi, đồng thời đưa vào trạm đọc số để công chúng tương tác. Song song, triển lãm còn được triển khai số hóa, xây dựng triển lãm ảo 360, cung cấp podcast, bản dịch trích lục và toạ đàm trực tuyến để lan tỏa di sản rộng hơn.

Một dấu ấn khác có thể kể tới Kid tour “Hành trình đạo học” dành cho trẻ em. Chương trình kéo dài 60 - 90 phút với các trạm tham quan từ Cổng chính tới Hồ Văn. Trẻ em sẽ được hóa thân thành sĩ tử nhỏ, tham gia trò chơi tìm dấu ấn bia, xướng danh, viết chữ trên giấy dó và học các giá trị đạo hiếu thông qua hoạt động nhập vai. Ngoài ra công nghệ AR và QR được tích hợp giúp giải nghĩa trực quan, thuyết minh đa ngữ phù hợp từng độ tuổi. Chương trình còn thiết kế giáo án ngoại khóa, worksheet để nhà trường sử dụng trước - trong - sau chuyến tham quan, tạo nên sự gắn kết bền vững.

Với những ý tưởng đặc sắc này, Giám đốc Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu - Quốc Tử Giám Lê Xuân Kiêu nhấn mạnh: “Chúng tôi xác định đạo học là trục nội dung xuyên suốt. Tinh thần ấy được cụ thể hóa qua ba mạch: bảo tồn - giáo dục - sáng tạo. Ở khía cạnh bảo tồn, chúng tôi tập trung nghiên cứu, tu bổ, chuẩn hóa hệ thống thuyết minh học thuật và số hóa tư liệu từ bia tiến sĩ, thư tịch cổ đến văn bản quan trọng của Quốc Tử Giám. Trong giáo dục, chúng tôi thiết kế chương trình trải nghiệm theo chủ đề, phát triển học liệu mở cho trường phổ thông, đồng thời chú trọng đến hoạt động dành cho thế hệ trẻ với những giá trị hiếu học, đạo hiếu, đạo thầy. Với sáng tạo, nhiều loại hình nghệ thuật đương đại và công nghệ tương tác được đưa vào, từ sân khấu thực cảnh, triển lãm, sản phẩm lưu niệm đến nền tảng trực tuyến, để biến di sản thành tri thức sống và cảm hứng mới cho công chúng hôm nay”.

Dự án xây dựng Nhà hát Opera Hà Nội và công viên văn hóa nghệ thuật tại Quảng An (phường Tây Hồ)

Dự án Nhà hát Opera Hà Nội và công viên văn hóa nghệ thuật thuộc đồ án quy hoạch chi tiết khu vực trục không gian trung tâm bán đảo Quảng An, tỷ lệ 1/500 được UBND TP Hà Nội phê duyệt quy hoạch hồi tháng 11/2024. Nhà hát Opera Hà Nội được xem là một dự án trọng điểm góp phần nâng tầm vị thế Thủ đô.

Theo phê duyệt đồ án, tổng diện tích khu đất lập quy hoạch hơn 44 ha tại hai phường Quảng An và Tứ Liên, quận Tây Hồ (cũ) sẽ được quy hoạch thành quần thể công viên văn hoá nghệ thuật chuyên đề, nhà hát thành phố, công trình tôn giáo tín ngưỡng, khu vui chơi giải trí và dịch vụ khách sạn thương mại.

Nằm ở trung tâm quần thể này, Nhà hát trên mặt hồ Đầm Trị, ngay sát Hồ Tây được xem là một đại dự án văn hoá, nhằm thu hút du khách trên khắp thế giới đến với Hà Nội và trở thành một biểu tượng đề cao cái đẹp của Hà Nội.

Công trình dự kiến sẽ được thực hiện theo hình thức xã hội hóa, dưới sự kiểm soát chặt chẽ của TP Hà Nội trong suốt quá trình thiết kế cũng như thi công và vận hành. Chủ đầu tư dự án là Công ty TNHH Thành phố Mặt Trời (Tập đoàn Sun Group), được UBND TP Hà Nội lựa chọn tháng 4/2025. Doanh nghiệp này thành lập từ năm 2006 từng thực hiện nhiều dự án quy mô lớn trong lĩnh vực văn hóa - du lịch.

Dự án nhà hát được thiết kế bởi kiến trúc sư nổi tiếng người Ý Renzo Piano – cây đại thụ của ngành kiến trúc hiện đại với những tác phẩm làm thay đổi thế giới. Kiến trúc sư Renzo Piano cho biết, với Nhà hát Opera Hà Nội, ông mong muốn được góp phần xây dựng một nhà hát mang tính biểu tượng cho Việt Nam, và đưa nơi đây vào danh sách các nhà hát nổi tiếng nhất trên thế giới như tại Paris, Milan, Berlin, London, New York, Los Angeles… Với quy mô lớn và định hướng trở thành nơi tổ chức các chương trình nghệ thuật tầm cỡ thế giới, là điểm đến của những các nghệ sĩ lừng danh toàn cầu, Nhà hát Opera Hà Nội sẽ góp phần đưa Việt Nam trở thành điểm đến opera hàng đầu thế giới.

Dấu ấn của Nhà hát Opera Hà Nội trước hết nằm ở công nghệ thiết kế độc đáo. Đó là kết cấu vỏ mái cực mỏng, với độ dầy chỉ dao động khoảng từ 200 mm – 600 mm. Nếu thu nhỏ nhà hát lại bằng một quả trứng, thì vỏ mái còn mỏng hơn cả lớp vỏ trứng. Ở trong lớp vỏ mái còn được hoàn thiện bởi một lớp bổ sung không chịu lực với khả năng cách âm đặc biệt.

Đây là một kết cấu vô cùng đặc biệt chưa từng có trên thế giới, cần sự nghiên cứu cẩn thận phối hợp giữa các bộ môn kiến trúc, kết cấu, sử dụng các phần mềm, thuật toán để tính toán ra kết cấu một cách chính xác và tối ưu nhất. Kết cấu vỏ mỏng này đã được kiến trúc sư Renzo Piano nung nấu ý tưởng từ 40 năm trước - thời điểm mà kỹ thuật xây dựng chưa phát triển để đáp ứng được thiết kế đỉnh cao này. Ngày nay, khi kỹ thuật máy tính phát triển, KTS Renzo đã có thể tự tin hiện thực hóa ước mơ tại công trình Nhà hát Opera Hà Nội.

Không chỉ có vỏ mái độc đáo bậc nhất thế giới, Nhà hát Opera Hà Nội còn được ứng dụng nhiều công nghệ và kỹ thuật thiết kế tân tiến. Toàn bộ tường của khán phòng chính được trang bị hệ thống các tấm acoustic có thể vận hành bằng cơ khí. Với mỗi loại hình show diễn khác nhau, các tấm acoustic sẽ được điều khiển đóng, mở, lên xuống theo các hướng và vị trí khác nhau. Từ đó, đảm bảo độ phản xạ âm, hút âm và thời gian âm vang phù hợp với yêu cầu của từng chương trình nghệ thuật. Đây là hệ thống không nhiều nhà hát trên thế giới có được.

Ngoài ra, Nhà hát Opera Hà Nội còn mang triết lý không gian xanh. Đó là câu chuyện về Hà Nội xanh và đậm sắc màu văn hoá mà kiến trúc sư đại tài Renzo Piano mang đến cho công trình này. Chính KTS Renzo là người chủ trì ý tưởng về thiết kế quy hoạch cảnh quan xung quanh nhà hát theo mô hình của một công viên xanh. Điều thú vị là bản thân tổng thể khu vực đã tựa như một “công viên” với rất nhiều cây xanh xung quanh và mặt nước Hồ Tây yên bình. Nhưng, với Renzo, những mảng xanh đó là chưa đủ, nhất là với một công trình được kỳ vọng sẽ là biểu tượng văn hoá của Thủ đô Hà Nội. Vì vậy, rất nhiều cây xanh sẽ được trồng thêm quanh khu vực nhà hát để tạo ra một công viên công cộng nơi người Thủ đô đến không chỉ để thưởng thức nghệ thuật mà còn thư giãn, ngắm cảnh.

Đặc biệt, Nhà hát Opera Hà Nội hứa hẹn là một công trình được xây dựng để tôn vinh văn hoá Hà Nội. Trước khi lên ý tưởng thiết kế công trình này, KTS Renzo Piano đã dùng nhiều năm để nghiên cứu về văn hoá lịch sử của Hà Nội. Khi nghiên cứu về Hà Nội, ông bị cuốn hút bởi vẻ đẹp, những câu chuyện văn hoá cổ xưa và cả những huyền tích của vùng Hồ Tây, nơi có chùa Trấn Quốc cổ kính, có Phủ Tây Hồ linh thiêng, có hồ sen ngào ngạt. Vì vậy, ông mang cảm hứng Hà Nội thổi vào thiết kế nhà hát, với mái vòm hình sóng nước Hồ Tây bồng bềnh, mềm mại và thơ mộng. Đặc biệt, trên bề mặt mái vòm có phủ một lớp ceramic hiệu ứng ngọc trai để có thể phản chiếu ánh sáng và sự chuyển động của không gian, thời gian với nhiều sắc thái khác nhau của màu trời và màu mặt nước trong ánh bình minh, hoàng hôn hay buổi tối lung linh.

Có thể nói, với KTS Renzo Piano, Nhà hát Opera Hà Nội không đơn thuần là một công trình kiến trúc. Nó là một tác phẩm nghệ thuật mang linh hồn của Hà Nội, làm sống dậy những nét văn hoá xưa cũ, nuôi dưỡng những nếp sống dung dị của hiện tại, mà vẫn vẽ gam màu của tương lai bằng những giá trị đương đại tân tiến nhất của thế giới.