Trong bức tranh đa sắc ấy, dân tộc Lào là một nét chấm nổi bật, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa của tỉnh. Năm 2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chính thức công bố “Nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Lào” tại các xã Na Sơn, Xa Dung, Mường Luân, Thanh Yên, Sam Mứn, Nua Ngam… là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đây không chỉ là niềm tự hào của cộng đồng dân tộc Lào mà còn là minh chứng cho sự quan tâm của Đảng, Nhà nước trong việc tôn vinh, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Dân tộc Lào ở Điện Biên hiện cư trú tập trung tại 23 bản, thuộc gần 10 xã sau sáp nhập. Qua bao thế hệ, người Lào đã lưu giữ và phát triển nghề dệt thổ cẩm như một phần không thể tách rời của đời sống tinh thần. Nghệ thuật trang trí trên trang phục của họ không chỉ là sản phẩm của bàn tay khéo léo, mà còn là kết tinh của tri thức dân gian, của lịch sử và tín ngưỡng cộng đồng.

Trang phục truyền thống của phụ nữ Lào gồm áo, váy, khăn đội đầu, thắt lưng, tất cả đều làm từ vải nhuộm chàm. Trên nền vải ấy, những họa tiết thêu tay cầu kỳ như hình voi, rồng, chim công, hoa lá… được kết hợp khéo léo bằng nhiều màu chỉ, tạo nên những mảng hoa văn rực rỡ nhưng hài hòa. Mỗi họa tiết không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn ẩn chứa ý nghĩa tâm linh, như cầu chúc may mắn, bảo vệ sức khỏe và xua đuổi tà ma cho người mặc.

Để tạo ra một bộ trang phục hoàn chỉnh, người phụ nữ Lào phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, từ chọn bông, se sợi, nhuộm chàm đến dệt và thêu. Mỗi đường kim, mũi chỉ chứa đựng tình yêu quê hương, niềm tự hào dân tộc, thể hiện trình độ thẩm mỹ và sự sáng tạo được gìn giữ qua hàng trăm năm. Chính những tấm vải thổ cẩm rực rỡ ấy đã trở thành biểu tượng văn hóa, góp phần khẳng định bản sắc riêng của người Lào giữa dòng chảy hiện đại.

Việc “Nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Lào” được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là cơ sở pháp lý và khoa học quan trọng, tạo động lực để bảo tồn, quảng bá giá trị văn hóa truyền thống. Không chỉ riêng di sản này, tỉnh Điện Biên hiện có 20 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó dân tộc Lào đóng góp 3 di sản tiêu biểu: Nghệ thuật trang trí trên trang phục, Tết té nước và Nghệ thuật múa.

Đặc biệt, cộng đồng người Lào cũng tự hào khi có 2 nghệ nhân được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Đây là những “báu vật sống” đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ và truyền dạy những tinh hoa văn hóa cho thế hệ trẻ, góp phần làm phong phú thêm kho tàng di sản của cả nước.

Những năm qua, chính quyền tỉnh Điện Biên đã có nhiều giải pháp đồng bộ để gìn giữ và phát huy giá trị di sản của dân tộc Lào. Các lớp tập huấn, truyền dạy nghề dệt thổ cẩm được mở thường xuyên, giúp thế hệ trẻ không chỉ học kỹ thuật dệt, thêu mà còn hiểu sâu về ý nghĩa của từng họa tiết, hoa văn. Bên cạnh đó, các xã có đông đồng bào Lào đã tổ chức hội thi làm trang phục, dệt thổ cẩm, trình diễn trang phục truyền thống… nhằm giới thiệu rộng rãi nét đẹp văn hóa đặc sắc này tới nhân dân và du khách.

Hoạt động xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ các sản phẩm thổ cẩm như váy áo, khăn quàng, túi xách… cũng được đẩy mạnh. Nhiều hộ gia đình đã tận dụng nghề dệt truyền thống để phát triển du lịch cộng đồng, tạo việc làm và tăng thu nhập, góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập và giao thoa văn hóa hiện nay, nghề dệt thổ cẩm và nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Lào đang đứng trước nguy cơ mai một. Lối sống hiện đại, nhu cầu tiêu dùng nhanh và rẻ khiến nhiều người trẻ ít quan tâm đến nghề truyền thống. Vì vậy, tại lễ công bố và trao chứng nhận di sản, lãnh đạo tỉnh Điện Biên đã kêu gọi cộng đồng dân tộc Lào nâng cao ý thức, quyết tâm gìn giữ nghề dệt, bảo tồn từng hoa văn, từng tấm vải như gìn giữ chính linh hồn của dân tộc.

Đồng thời, việc truyền dạy tình yêu văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ được coi là giải pháp then chốt. Chỉ khi lớp trẻ hiểu, trân trọng và tự hào về bản sắc của mình, di sản mới có thể tiếp tục sống động, không chỉ trong các lễ hội mà còn trong đời sống hàng ngày.

Di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Lào ở Điện Biên không chỉ là niềm tự hào của riêng cộng đồng mà còn là tài sản chung của quốc gia. Việc công nhận và tôn vinh các giá trị này đã mở ra cơ hội để quảng bá hình ảnh Điện Biên – vùng đất giàu bản sắc – đến bạn bè trong và ngoài nước, đồng thời tạo động lực phát triển du lịch văn hóa, nâng cao đời sống kinh tế cho đồng bào.

Từ những sợi chỉ chàm, từ từng đường kim tỉ mỉ, người phụ nữ Lào đã dệt nên không chỉ những tấm vải thổ cẩm rực rỡ, mà còn dệt nên ký ức, niềm tin và khát vọng. Đó chính là sức sống bền bỉ của di sản – một minh chứng hùng hồn cho mối liên kết giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và tương lai. Việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Lào không chỉ bảo tồn bản sắc, mà còn góp phần khẳng định vị thế văn hóa của Điện Biên trong dòng chảy hội nhập hôm nay.