Thôn có 75 hộ dân thì có đến 12 hộ nghèo, 28 hộ cận nghèo. Điều đáng nói, một nửa số hộ nghèo ở đây đều vướng vào hủ tục tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống. Hủ tục này không chỉ gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe sinh sản vị thành niên, chất lượng dân số, nòi giống dân tộc, còn góp phần không nhỏ khiến cái đói, cái nghèo đeo bám dai dẳng. Do đó, bên cạnh việc tập trung xóa nghèo cho địa phương, những năm qua, các cấp ủy Đảng, chính quyền thành phố Lào Cai đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, dân vận bằng lời nói và việc làm, dần xóa bỏ nhận thức, thay đổi tập quán lạc hậu tại Láo Lý.

"Khoảng tối" hủ tục

Ai đã từng đặt chân đến thôn Láo Lý cách đây 5 năm hẳn sẽ nhận thấy rõ rệt nhất sự đổi thay tích cực của thôn nghèo này ở thời điểm hiện tại. Thôn Láo Lý tập trung chủ yếu người dân tộc Xa Phó sinh sống. Trước đây, họ có nhiều hủ tục lạc hậu như thả rông gia súc, ăn ở không hợp vệ sinh, nhất là việc cưới, việc tang ăn uống linh đình trong nhiều ngày. Tuy nhiên, điều khiến các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương ở đây đau đầu nhất chính là nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết.  

Năm nay, chị Châu Thị Hoàn vừa bước sang tuổi 28, nhưng tuổi trẻ đã không còn. Chị Hoàn lấy chồng vào năm 2008 khi mới 15 tuổi. Chồng chị là Dương Văn Cường, sinh năm 1990, con trai bác ruột của chị. "Mẹ mình bảo không được lấy chồng ở xa, có lấy thì lấy ở đây thôi", chị Hoàn chia sẻ. 

Ở Láo Lý, không ít cặp vợ chồng có mối quan hệ họ hàng, thân tộc như thế, chỉ cần khác họ là người ta có thể lấy nhau. Người Xa Phó quan niệm lấy chồng, lấy vợ trong họ tộc, tài sản sẽ không thất thoát ra ngoài. Họ hàng kết hôn với nhau sẽ được gia đình hai bên yêu thương, đùm bọc… Hơn nữa, do tập quán bao đời nay, người Xa Phó ở Láo Lý sống khép kín, tách biệt, không giao lưu với các dân tộc khác trên địa bàn trong và ngoài xã. Do đó, các quan niệm cố hữu trên vẫn được người dân Láo Lý chấp nhận như một điều hiển nhiên. 

Qua khảo sát, từ năm 2015-2017, thôn có 9 trường hợp tảo hôn và 2 trường hợp hôn nhân cận huyết thống. Mặc dù từ năm 2018 đến nay, Láo Lý đã không còn xảy ra tình trạng hôn nhân cận huyết thống, vậy nhưng những hệ lụy của nó vẫn còn hiển hiện, âm ỉ, nhức nhối cho tới tận bây giờ.

Cả một thôn không thành lập được Chi hội Người cao tuổi, bởi hiện chỉ có một người bước qua được tuổi 60. Suốt 10 năm qua, cũng chỉ có duy nhất một thanh niên đủ điều kiện sức khỏe để trúng tuyển nghĩa vụ quân sự. Láo Lý trở thành nỗi ám ảnh đau đáu đối với những người từng đặt chân đến đây khi bắt gặp những ánh mắt ngơ ngác, những gương mặt khắc khổ dù họ đang trong độ tuổi thanh niên - lứa tuổi đẹp đẽ, giàu sức sống nhất. Cũng thật dễ hiểu, vì sao cái đói nghèo và lạc hậu kinh niên cứ bám riết lấy người Xa Phó.

Bí thư Đảng ủy xã Tả Phời Phạm Huy Bình cho biết, có rất nhiều khó khăn trong việc triển khai các giải pháp phòng tránh tảo hôn và hôn nhân cận huyết. Bởi, không giống các địa phương khác, việc tìm nhân tố là già làng, Trưởng bản để có tiếng nói thuyết phục đồng bào gặp khó khăn là do người được coi là già trong thôn không biết chữ, lại nghèo đói nên không có uy tín. Hơn nữa, những hủ tục này đã ăn sâu vào gốc rễ của người dân nên việc thực hiện tuyên truyền được nhiều người coi là "khó hơn lên trời".

Cuộc "tổng tiến công" xóa bỏ đói nghèo, lạc hậu

Khắc phục khó khăn trên, Thành ủy Lào Cai đã chỉ đạo UBND thành phố xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện Đề án "Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn thành phố Lào Cai giai đoạn 2017- 2020"; thành lập Ban Chỉ đạo "Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2016 - 2020" trên địa bàn. 

Thành phố Lào Cai chọn thôn Láo Lý xã Tả Phời triển khai thực hiện "Mô hình điểm về phòng chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống". Tháng 7/2020 xã Tả Phời đã thành lập Câu lạc bộ "Nói không với tảo hôn, không kết hôn cận huyết thống" với lực lượng nòng cốt là các trưởng thôn, bí thư chi bộ, chi hội phụ nữ tại các thôn. 

Theo Phó Bí thư thường trực thành ủy Lào Cai Nguyễn Văn Chính, Thành ủy Lào Cai đặc biệt quan tâm nâng cao vai trò đội ngũ cán bộ đảng viên tại Tả Phời nói chung và Láo Lý nói riêng. Nơi nào ít đảng viên thì điều đảng viên ở xã và nơi khác đến. Chi bộ thôn Láo Lý có 5 đảng viên thì có 2 đảng viên được tăng cường về tham gia công tác tại địa phương.  

Ông Phạm Huy Cảm là đảng viên ở thôn Phân Lân, xã Tả Phời được điều động đến làm Bí thư Chi bộ thôn Láo Lý. Đã có 40 năm gắn bó với địa phương, nhiều năm dạy học ở Láo Lý nên ông hiểu rõ phong tục tập quán của người địa phương và nguyên nhân sâu xa của vấn nạn hôn nhân cận huyết thống. 

"Thôn có 75 hộ, nếu không giao lưu với thôn khác, dân tộc khác, kiểu gì cũng sẽ kết hôn cận huyết, vì vậy phải có tuyên truyền phù hợp, có giải pháp trực quan để người dân hiểu, thì mới giảm được", ông Cảm chia sẻ.

"Nói đi đôi với làm", người Bí thư Chi bộ nhiệt tình, tâm huyết này đã đi từng ngõ, gõ từng nhà, kiên trì nói cho dân hiểu, dân tin về những hậu quả lâu dài của tình trạng hôn nhân cận huyết. Cùng với Bí thư Chi bộ, các đoàn thể, những cán bộ phụ trách nhóm hộ ở thôn cũng hết mình với công việc tuyên truyền. Những chuyến đi vận động, những bức tranh cổ động gần gũi, những bài phát thanh cảnh báo được đọc thường xuyên mỗi buổi chiều… là những "cơn mưa" dầm nhưng thấm lâu, từng bước làm thay đổi nhận thức của bà con nhân dân. 

Chỉ tay lên ngọn núi cao nhất Láo Lý, Bí thư Đảng ủy xã Tả Phời chia sẻ: "Có 7 hộ dân sống biệt lập ở đó, chúng tôi đã thuyết phục được 2 hộ xuống trung tâm thôn để sinh sống. Mục tiêu trong năm tới là đưa toàn bộ 5 hộ còn lại xuống núi". Các hộ này đều được Đảng ủy và chính quyền các cấp ủng hộ xây dựng nhà cửa để có cuộc sống ổn định và hỗ trợ sản xuất. 

Ở Láo Lý bây giờ, tuyến đường từ xã vào thôn đã được đổ bê tông, những ngôi nhà nhân ái dành cho hộ nghèo đang được xây dựng và sinh kế lâu dài cho người Xa Phó cũng đã được khởi động bằng những mô hình nhỏ như trồng quế, trồng rau, nuôi lợn...

Đề án của Thành ủy Lào Cai đưa ra như một cuộc "tổng tiến công", với sự tham gia của tất cả các cơ quan, ban, ngành, nhằm ngăn chặn tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống đã tồn tại nhiều năm tại địa bàn. Sau hơn 3 năm triển khai, những thay đổi dù còn rất chậm, nhưng cũng đã bắt đầu lóe lên những hy vọng. Năm 2020, thôn không còn trường hợp tảo hôn và hôn nhân cận huyết. Sau nhiều nỗ lực tuyên truyền, vận động, đã có những phụ nữ đầu tiên ở thôn Láo Lý đi lấy chồng là người dân tộc khác, ở địa bàn ngoài xã, ngoài tỉnh; những tín hiệu kết nối với thế giới bên ngoài cũng đã bắt đầu xuất hiện. 

Cuộc chiến đẩy lùi khoảng tối hủ tục ở Láo Lý thời gian tới sẽ tiếp tục với những tuyến đường giao thông đang được mở rộng, các mô hình sản xuất dần hình thành, các điểm trường, nhà văn hóa được nâng cấp... "Nâng cao đời sống văn hóa thôn Láo Lý chính là nhiệm vụ đột phá trong năm 2021 của xã", Bí thư Đảng ủy xã Tả Phời cho biết.