Nhờ có nguồn vốn đầu tư của Nhà nước và các địa phương cho tam nông, bộ mặt nông thôn Việt Nam đã có nhiều thay đổi. Công tác an sinh xã hội được đảm bảo, công tác xóa đói giảm nghèo, thực hiện các chính sách xã hội cho các nhóm đối tượng chính sách có nhiều chuyển biến tích cực; an ninh trật tự, an toàn xã hội tại nông thôn được giữ vững.

Đột phá trong hạ tầng kỹ thuật - kinh tế

Hạ tầng cơ sở như điện, đường, trường, trạm là những lĩnh vực thu hút được nhiều nguồn lực đầu tư và đạt được kết quả rất quan trọng. Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, bà Trương Thị Mai, khẳng định: Vai trò của đầu tư công, đầu tư hạ tầng, xóa đói giảm nghèo cũng là đầu tư công, đầu tư cho giáo dục đào tạo, y tế, các chính sách xã hội khác cũng là đầu tư công.

Mỗi thôn xóm ở xã Hiển Khánh, huyện Vụ Bản (Nam Định) đều có nhà văn hóa to đẹp nhờ chương trình xây dựng nông thôn mới.

Trong nông nghiệp, thủy lợi là lĩnh vực được quan tâm hàng đầu, nhiều công trình thủy lợi quan trọng đã và đang được đầu tư xây dựng, góp phần tăng cường năng lực tưới tiêu, phát triển sản xuất nông nghiệp. Đến nay, tổng năng lực tưới thiết kế của các hệ thống thủy lợi khoảng 3,45 triệu ha đất canh tác. Các công trình thủy lợi còn góp phần ngăn mặn cho 0,87 triệu ha, cải tạo chua phèn 1,6 triệu ha, duy trì cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất công nghiệp trên 5,65 tỷ m3/năm. Hệ thống đê biển, đê sông cũng được quan tâm đầu tư củng cố, nâng cấp. Đã đầu tư những đoạn đê xung yếu nhằm bảo vệ các khu dân cư tập trung, những khu vực kinh tế quan trọng; góp phần nâng cao năng lực phòng chống giảm nhẹ thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu, nhất là nước biển dâng. Đến nay đã có 4.208 cơ sở sản xuất giống được xây dựng, trên 90% diện tích lúa, 80% diện tích ngô, 60% diện tích mía, bông, cây ăn quả... được sử dụng giống mới. Đầu tư cho hoạt động khuyến nông cũng tăng lên theo các năm. Một số mô hình phát triển sản xuất nông nghiệp đã mang lại hiệu quả to lớn như mô hình cánh đồng mẫu lớn ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long.

Mạng lưới giao thông với các phương thức vận tải được phân bổ tương đối hợp lý trên khắp mọi miền đất nước, tạo ra sự liên hoàn từ quốc lộ, tỉnh lộ, đường huyện, đường xã, đường thôn bản. Đến hết năm 2011, cả nước có 8.940 xã có đường ô tô đến trụ sở ủy ban nhân dân xã, chiếm 98,6% tổng số xã. Việc đầu tư cho hạ tầng giao thông nông thôn đã tạo điều kiện thuận lợi, góp phần thúc đẩy, phát triển sản xuất, cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp, trao đổi hàng hóa, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân khu vực nông thôn. Tính đến năm 2011, đã có 99,8% số xã và 95,5% số thôn có điện. Hệ thống chợ nông thôn đã từng bước được quy hoạch hợp lý, tạo điều kiện đi lại, mua bán thuận lợi cho người dân. Đến cuối năm 2011, cả nước có 8.729 chợ, trong đó chợ nông thôn chiếm khoảng 78%. Trụ sở làm việc, nhà văn hóa xã, thôn, sân vận động, công viên, nhà ở nông thôn... từng bước được xây dựng khang trang, góp phần thay đổi diện mạo nông thôn theo hướng hiện đại.

Hệ thống y tế ở nông thôn cũng được đặc biệt quan tâm đầu tư mở rộng và nâng cấp về chất lượng. Năm 2011 có 40% xã đạt chuẩn quốc gia về y tế xã áp dụng cho giai đoạn 2011 - 2020. Để phục vụ và chăm sóc sức khỏe cộng đồng nông thôn tốt hơn, hệ thống y tế cơ sở tiếp tục được chú ý và mở rộng đến cấp thôn. Theo kết quả điều tra, đến năm 2011 có 94,2% số thôn có cán bộ y tế, 9.029 xã trên cả nước có trường tiểu học. Cùng với sự phát triển của hệ thống trường tại cấp xã, các cơ sở nhà trẻ, mẫu giáo được phát triển, mở rộng đến cấp thôn. Đến nay có 45,5% số thôn có lớp mẫu giáo, 15,6% có nhà trẻ...

Các chương trình giảm nghèo trong giai đoạn 2006 - 2011 đã góp phần ổn định xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững. Người nghèo đã được hỗ trợ cải thiện một bước về điều kiện sống, tiếp cận tốt hơn các chính sách và nguồn lực hỗ trợ của Nhà nước và cộng đồng cho phát triển kinh tế, tạo việc làm và tăng thu nhập. Đến nay đã có gần 14 triệu người được mua thẻ bảo hiểm y tế thuộc diện hộ nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống ở vùng kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn, đã bố trí ngân sách để hỗ trợ người thuộc hộ cận nghèo, học sinh, sinh viên mua thẻ bảo hiểm y tế...

Những "lực cản" tồn tại

Qua giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư công cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở một số địa phương, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã nêu rõ: Phạm vi tác động của đầu tư công nói chung và đầu tư công cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn nói riêng rất rộng, tuy nhiên hiện chưa có một văn bản luật thống nhất về đầu tư công làm cơ sở pháp lý triển khai thực hiện và quản lý đầu tư sử dụng vốn nhà nước. Các quy định hiện hành có ở nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau nên gây khó khăn trong việc tra cứu và thi hành. Một số văn bản pháp luật về đầu tư, xây dựng, đấu thầu, đất đai, ngân sách nhà nước còn những vướng mắc, hạn chế trong quá trình tổ chức thực hiện.

Mặt khác, nhận thức của một số cấp ủy, chính quyền về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đầu tư cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn còn chưa cao; chưa chủ động, tích cực trong việc tổ chức thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Công tác tuyên truyền, phổ biến, quán triệt đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước chưa thực sự sâu rộng đến tận người dân, có nơi còn hình thức, chưa thực sự mang lại hiệu quả trong nhận thức và hành động. Vẫn còn tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự đầu tư của Nhà nước, công tác vận động, khuyến khích người dân, cộng đồng chưa liên tục, chưa phát huy hết nội lực của cả hệ thống chính trị và cộng đồng trong phát triển nông nghiệp, nông thôn.

Bên cạnh đó, vẫn còn tình trạng đầu tư dàn trải, kéo dài, hiệu quả sử dụng vốn chưa cao, một số nơi còn xảy ra sai phạm trong quản lý đầu tư. Nhiều công trình hiệu quả đạt thấp do bố trí vốn đầu tư không đáp ứng tiến độ theo kế hoạch được duyệt, đầu tư thiếu đồng bộ, thi công kéo dài gây lãng phí nguồn lực. Nhiều dự án công trình giao thông, thủy lợi trọng điểm do các bộ, ngành trung ương làm chủ đầu tư chậm được triển khai thực hiện. Một số công trình, nhất là các công trình thủy lợi phải phê duyệt điều chỉnh, bổ sung dự án đầu tư làm cho tổng mức đầu tư tăng lên nhiều so với tổng mức đầu tư ban đầu và gây chậm tiến độ. Nhiều chương trình, dự án Chính phủ đã bố trí vốn từ nhiều nguồn nhưng việc phân bổ của các bộ, ngành trung ương thiếu đồng bộ và không kịp thời, ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả của chương trình.

Bài và ảnh: Nguyễn Viết Tôn

Bài cuối: Tìm lời giải đầu tư công cho tam nông