Nằm trong vịnh Bái Tử Long, đảo Quan Lạn, huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh đang là điểm nhấn hút khách bởi cảnh quan thơ mộng với những cồn cát trắng dài cả cây số, rừng trâm xanh ngắt, những bãi biển chưa chịu sự tác động của con người... và sự hoài niệm về một thương cảng cổ sầm uất.

Nằm cách Hạ Long chừng 45 km, du khách tới Quan Lạn bằng tàu du lịch từ cảng Bãi Cháy, nhưng thuận tiện hơn cả là đi từ cảng Cái Rồng tại trung tâm thị trấn Vân Đồn. Từ đây, với phương tiện là tàu cao tốc, du khách chỉ mất khoảng một giờ là tới đảo Quan Lạn.

Du khách đến Quan Lạn hòa mình với thiên nhiên với những bãi cát trải dài với độ dốc thoai thoải. Thú vị nhất là cát nơi đây trắng mịn, được khai thác làm nguyên liệu sản xuất kính. Do nằm cách xa đất liền và bao bọc trong vịnh Bái Tử Long nên bãi tắm đảo Quan Lạn được khách du lịch đánh giá trong nhất miền Bắc.

Ở Quan Lạn có hai bãi tắm đẹp nổi tiếng là Sơn Hào và Minh Châu. Bãi Sơn Hào là nơi nhìn ra cửa biển, nên sóng to. Minh Châu là bãi biển đẹp nổi tiếng cách bãi tắm Quan Lạn 15 km. Để đi đến bãi Minh Châu phải vượt qua một con đường ngang rừng trâm. Rừng trâm có tuổi đời hàng trăm năm, là một loại cây thân gỗ mọc trên cát, có tác dụng giữ đất, chắn gió và cho bóng mát. Biển Minh Châu nằm trong vịnh, nên nước lặng và trong đến độ có thể nhìn tới tận đáy sâu.

Gắn bó với thiên nhiên, ít du khách nào bỏ qua khi tìm hiểu về rừng trâm tự nhiên bao quanh bãi biển Minh Châu. Rừng trâm rộng khoảng 14 ha, chạy dài 4-5 km theo hình vòng cung phủ gần kín cồn cát. Theo các chuyên gia, đây là rừng trâm lớn nhất Việt Nam, với hơn 90% cây thuần chủng. Các bậc cao tuổi trên đảo cho biết rừng trâm này có cách nay khoảng 300 năm và phát triển đến bây giờ.

Ngay từ thời xa xưa, những người dân Minh Châu đã truyền lại cho con cháu ý thức bảo vệ rừng trâm. Mặc dù trâm là loài gỗ tốt, chỉ đứng sau gỗ lim, gụ, trắc, sến, nhưng hầu như không có người dân nào chặt gỗ trâm về làm nhà, hoặc sử dụng vào các việc khác. Một lý do khác khiến người dân Minh Châu ra sức bảo vệ rừng trâm vì họ hiểu rằng nếu rừng trâm bị chặt hạ thì cộng đồng cư dân ở đây phải trả giá bằng chính cuộc sống của họ. Giữa người dân Minh Châu và rừng trâm giống như một quần thể khó có thể tách rời.

Đến thăm rừng trâm, du khách thường đi bộ, qua đầm Lác đến bãi tắm Nhãng Rìa và kết thúc tại bãi Chương Nẹp. Bãi tắm Nhãng Rìa có sóng mạnh như bãi Quan Lạn, là địa điểm cắm trại rất lý tưởng. Nếu ở lại đây lâu hơn, du khách có thể tham gia một số hoạt động du lịch như câu cá ở vũng Ô Lợn, khu vực có rất nhiều loài hải sản như mực nang, mực ống, cá mú..., khám phá hang động: Hang Soi Nhụ, hang luồn Cái Đé... thuộc Vườn quốc gia Bái Tử Long.

Đến với đảo Quan Lạn cũng là cơ hội để khám phá một thương cảng cổ. Điều này cũng giải thích vì sao giữa chốn biển khơi mênh mông lại có những ngôi chùa to lớn cùng nhiều di chỉ khảo cổ đến vậy. Tại đây có ngôi đình Quan Lạn được xây dựng từ thế kỷ 18, hiện nay vẫn giữ lại gần như nguyên vẹn các đường nét chạm khắc hoa văn tinh xảo. Bên cạnh đình là chùa Quan Lạn (Linh Quang tự) thờ Phật và bà chúa Liễu Hạnh. Trong chùa còn có tượng cụ Hậu, một người dân địa phương góp nhiều công sức xây dựng chùa. Cạnh chùa Quan Lạn là Miếu Nghè Quan Lạn (miếu Đức Ông) thờ Phạm Công Chính, một người dân địa phương đã tham gia trận Vân Đồn lịch sử chống quân Nguyên và được suy tôn là vị thần.

Đến tắm biển Quan Lạn, du khách sẽ được thoải mái ăn hải sản với giá rẻ bất ngờ. Những con mực còn tươi rói vừa được đánh bắt lên đem luộc chấm muối chanh; món ngao hấp, món ngán nướng, món canh hải sâm vừa mát vừa bổ. Những con sá sùng màu nâu sẫm được rang lên, ăn vừa dai vừa ngọt… Người dân Quan Lạn tự hào với 2 đặc sản chỉ có ở đảo này là: Khoai lang và lạc nhân trồng trên đất cát thuộc hàng "ngon nhất Việt Nam”.

Người dân nơi đây luôn tự hào về đình Quan Lạn bởi đây là một trong hai ngôi đình cổ nhất của tỉnh Quảng Ninh hiện nay và là ngôi đình duy nhất ở Việt Nam thời Lý Anh Tông - người đã có công lập ra thương cảng Vân Đồn năm 1149. Đình thờ tướng quân Trần Khánh Dư đời Trần - người trấn ải Vân Đồn đã tổ chức trận chiến đấu tại sông Mang - Vân Đồn, tiêu diệt 500 chiếc thuyền lương, diệt tướng giặc Nguyên là Trương Văn Hổ. Đình Quan Lạn được làm bằng gỗ Mần Lái - loài cây chỉ có trên đảo đá Ba Mùn (gần cảng Cái Làng - cảng cổ Vân Đồn). Trải qua nhiều thế kỷ những cây cột gỗ Mần Lái vẫn còn nguyên vẹn mà không bị mối mọt. Du khách đặc biệt ấn tượng với những cây cột cái cao trên 5 m có đường kính 70 cm. Mặc dù được xây dựng từ thời Hậu Lê nhưng đình mang kiến trúc thời Lý. Nghệ thuật chạm khắc tỷ mỉ, công phu, đường nét tinh tế và chau chuốt. Du khách sẽ hết sức bất ngờ về kiến trúc nơi đây.

Từng là một thương cảng cổ sầm uất, nhưng Quan Lạn vẫn mang vẻ đẹp làng biển Việt Nam. Giờ đây người dân trên đảo vẫn sinh sống chủ yếu bằng nghề đi biển, đào sá sùng và làm nước mắm. Dịch vụ du lịch cũng mới chỉ phát triển trong vài năm trở lại đây và đang làm thay đổi bộ mặt xã đảo với nhiều nhà nghỉ, khách sạn được xây mới. Do xã đảo Quan Lạn hiện chưa có điện lưới quốc gia nên các dịch vụ ăn theo ở khách sạn trên đảo không hề rẻ. Giá thường đắt gấp 2 - 3 lần so với đất liền. Chính vì vậy, với nhiều bạn trẻ, để giảm chi phí, xu hướng chọn là ở chung với nhà dân.

Dù mới phát triển du lịch vài năm gần đây, nhưng Quan Lạn đang là lựa chọn của nhiều du khách ưa khám phá, tìm cảm giác trải nghiệm sống gần với thiên nhiên. Tuy nhiên, để phát triển du lịch đi đôi với bảo vệ thiên nhiên, các giá trị văn hóa, tỉnh Quảng Ninh sớm có quy hoạch chi tiết khu vực này và phát triển du lịch cộng đồng nơi đây.

Bài và ảnh: Xuân Minh