Theo tờ National (UAE), đặc phái viên Mỹ về Syria Tom Barrack ngày 20/10 tuyên bố rằng, Syria và Liban là "hai quân cờ quan trọng tiếp theo" trong tiến trình hòa bình Trung Đông. Ông Barrack nhấn mạnh rằng nhịp điệu đối thoại sau lệnh ngừng bắn ở Gaza cần được mở rộng về phía Bắc, bắt đầu từ Syria và sau đó là Liban, nhằm hiện thực hóa kế hoạch 20 điểm của Tổng thống Donald Trump nhằm chấm dứt giao tranh ở Trung Đông.

Tuy nhiên, ông Barrack, người đồng thời là Đại sứ Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ, đang dẫn đầu các cuộc đàm phán với Liban, đã cảnh báo rằng tiến độ chậm chạp của Liban trong việc giải giáp lực lượng Hezbollah có thể khiến Israel "hành động đơn phương" và phát động một cuộc chiến khác.

Nền tảng ngoại giao sau lệnh ngừng bắn ở Gaza

Phát biểu trên tài khoản X chính thức của mình, ông Barrack cho biết hội nghị ngày 13/10 tại Sharm El Sheikh ở Ai Cập – nơi vạch ra các bước tiếp theo cho hòa bình ở Gaza (mặc dù không có đại diện từ Hamas hoặc Israel) – "sẽ được ghi nhớ như một thời điểm quyết định trong ngoại giao Trung Đông hiện đại".

Ông nhận định rằng "việc thả con tin, chấm dứt chiến sự và các cam kết được đưa ra tại Sharm El Sheikh đã đặt nền móng mà giờ đây cần phải được liên tục theo dõi, sửa đổi và thực hiện tại Gaza, bởi vì không còn nghi ngờ gì nữa, đây là một quá trình chứ không phải một sự kiện". Ông nhấn mạnh sự cần thiết phải mở rộng động lực đối thoại này sang Syria và Liban, coi đây là "hai phần quan trọng tiếp theo của kiến trúc hòa bình này".

Trong hai quốc gia trên, đặc phái viên Mỹ tỏ ra lạc quan hơn đáng kể về tình hình Syria. Ông kêu gọi Quốc hội Mỹ bãi bỏ Đạo luật Caesar, đạo luật áp đặt các biện pháp trừng phạt sâu rộng đối với chính quyền Syria thời Tổng thống Bashar al-Assad (người đã bị phe đối lập lật đổ vào tháng 12 năm ngoái).

Ông Barrack cho rằng đạo luật này "đã đạt được mục đích đạo đức của nó đối với chính quyền Assad trước đây nhưng giờ đây lại bóp nghẹt một quốc gia đang tìm cách tái thiết". Những động thái của Syria hướng tới một thỏa thuận biên giới và hy vọng sự hợp tác trong tương lai sẽ đánh dấu những bước đi đầu tiên hướng tới việc bảo đảm biên giới phía Bắc của Israel.

Quan ngại sâu sắc về Liban 

Ngược lại, ông Barrack tỏ ra bi quan hơn về Liban, thừa nhận rằng lệnh ngừng bắn do Mỹ làm trung gian nhằm chấm dứt phần lớn cuộc giao tranh giữa Israel và Hezbollah vào tháng 11 năm ngoái đã "cuối cùng thất bại".

Ông chỉ ra rằng "không có cơ chế thực thi thực sự nào tồn tại" do Liban cấm mọi hình thức liên lạc trực tiếp với Israel. Theo thỏa thuận ngừng bắn, Hezbollah lẽ ra phải rút về phía Bắc sông Litani để lực lượng vũ trang Liban tiếp quản. Tuy nhiên, Israel vẫn tiếp tục chiếm đóng ít nhất 5 điểm trên lãnh thổ Liban và liên tục ném bom nước này.

Ông Barrack kết luận về tình hình: "Kết quả là một sự bình yên mong manh không có hòa bình, một đội quân không có quyền lực và một chính phủ không có sự kiểm soát".

Vào tháng 8 vừa qua, chính phủ Liban đã có một động thái chưa từng có là giao cho quân đội nhiệm vụ chính thức giải giáp phong trào Hezbollah người Shiite thân Iran. Động thái này diễn ra bất chấp sự phản đối và việc tất cả các bộ trưởng người Shiite rời khỏi cuộc họp nội các.

Quá trình giải trừ quân bị đã bắt đầu ở miền Nam, nhưng một số nhà quan sát cho rằng tiến độ chưa đủ nhanh. Quân đội Liban thiếu hụt nghiêm trọng ngân sách và tuyên bố không thể mở rộng quyền kiểm soát hoàn toàn trên khắp miền Nam Liban cho đến khi Israel rút quân. Ông Barrack nhận định nội các và các bộ trưởng ở Liban "đang mắc kẹt trong tình trạng tê liệt giáo phái".

Ông cảnh báo: "Khi Damascus ổn định, Hezbollah ngày càng bị cô lập. Nếu Beirut tiếp tục do dự, Israel có thể hành động đơn phương - và hậu quả sẽ rất nghiêm trọng".

Lựa chọn quyết định và tổn thất kinh tế

Ngân hàng Thế giới ước tính thiệt hại và tổn thất mà Liban phải gánh chịu do các cuộc không kích của Israel năm ngoái lên tới 14 tỷ USD. Cho đến nay, hoạt động tái thiết hầu như chưa được thực hiện do chính phủ thiếu ngân sách và cộng đồng quốc tế từ chối cung cấp viện trợ đáng kể cho đến khi có thêm tiến triển trong việc giải giáp Hezbollah và cải cách kinh tế.

Ông Barrack cho biết Mỹ đã tìm cách "dẫn Liban tới một giải pháp hòa bình với Israel thông qua các ưu đãi thay vì áp đặt", bằng cách cung cấp viện trợ dựa trên tiến trình giải trừ quân bị có thể kiểm chứng được và hỗ trợ tăng cường năng lực của lực lượng vũ trang Liban.

Ông kết luận: "Việc giải trừ vũ khí của Hezbollah phải là bước đi thứ hai. Liban hiện đang phải đối mặt với một lựa chọn quyết định: nắm bắt con đường đổi mới quốc gia hoặc tiếp tục sa lầy trong sự tê liệt và suy thoái".