Khủng hoảng

Nhân viên tiếp thị 44 tuổi ở Tehran này đã thuộc lòng lịch cắt điện hàng tuần nhưng vẫn kiểm tra điện thoại mỗi sáng để cập nhật thay đổi vào phút. Cô nói: “Không có điện, sẽ không có điều hòa để làm mát”.

Ba cuộc khủng hoảng liên tiếp ở Iran – khan hiếm nước, thiếu điện và nhiệt độ cao kỷ lục – đã thay đổi cơ bản thói quen hàng ngày của cô. Việc cắt nước không được báo trước. Chúng kéo dài hàng giờ liền và thực sự khiến Sara lo lắng, vì vậy cô phải tranh thủ đổ đầy xô bất cứ khi nào có thể.

Theo dữ liệu từ Tổ chức Khí tượng Iran, mùa Hè năm nay kéo theo thách thức sinh tồn cho hàng triệu người dân Iran trước cái nóng kỷ lục. Đất nước này trong cùng một thời điểm đang phải vật lộn với năm thứ 5 liên tiếp hạn hán, thiếu hụt năng lượng triền miên và nhiệt độ cao chưa từng có.

Tổ chức Khí tượng Iran cho biết lượng mưa đã giảm 40% trong giai đoạn theo dõi lượng mưa 12 tháng hiện tại, bắt đầu từ mùa Thu năm ngoái. Tính đến ngày 28/7, Iran chỉ ghi nhận lượng mưa 137 mm so với mức trung bình dài hạn là 228,2 mm.

Trong khi đó, tình trạng thiếu điện bắt nguồn từ cả hạn chế về cơ sở hạ tầng lẫn vấn đề liên quan đến cung cấp nhiên liệu, khiến năng lực sản xuất không đáp ứng được nhu cầu đang tăng nhanh chóng.

Báo cáo tháng 10/2024 từ Trung tâm Nghiên thuộc Quốc hội Iran cho thấy 85% điện năng của Iran xuất phát từ nhiên liệu hóa thạch, 13% từ thủy điện và phần còn lại từ năng lượng tái tạo và năng lượng hạt nhân. Mặc dù Iran sở hữu trữ lượng khí đốt và dầu mỏ khổng lồ, nhưng hàng thập kỷ bị trừng phạt và thiếu đầu tư vào mạng lưới truyền tải, nhà máy điện khiến hệ thống này không thể đáp ứng kịp nhu cầu.

Hạn hán mùa Hè càng làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng do giảm sản lượng thủy điện đúng vào thời điểm nhu cầu điều hòa đạt đỉnh, khiến hàng triệu người Iran phải lên kế hoạch cho cuộc sống của họ xoay quanh những đợt cắt điện cũng như tình trạng thiếu nước không thể lường trước.

Hiệu ứng

Cuộc khủng hoảng cơ sở hạ tầng không chỉ ảnh hưởng đến các hộ gia đình mà còn đe dọa đến toàn bộ nền kinh tế khi các văn phòng và cửa hàng bán lẻ buộc phải đóng cửa hàng giờ hoặc cả ngày. Việc đóng cửa liên tục và những khó khăn kinh tế mà chúng gây ra có thể dẫn đến làn sóng sa thải. Các doanh nghiệp nhỏ phải đối mặt với thách thức đặc biệt. Nhiều chủ tiệm bánh đã chia sẻ video ghi lại cảnh họ buộc phải vứt bỏ bánh hỏng do tủ lạnh không hoạt động bởi mất điện.

Giải pháp làm việc từ xa trở nên bất khả thi khi các hộ gia đình thiếu cả điện lẫn kết nối internet. Shahram, một quản lý công ty phần mềm 38 tuổi, cho biết đôi khi anh phải cho nhân viên về nhà. Shahram chia sẻ với Al Jazeera: “Mất điện thường xảy ra từ 12 giờ trưa đến 5 giờ chiều. Thời điểm đó trùng với giờ cao điểm làm việc,… do vậy nếu mất điện lúc 2, 3 hoặc 4 giờ chiều, tôi thường cho mọi người về nhà. Khi có điện trở lại thì cũng là lúc hết giờ làm việc của họ”.

Theo các chuyên gia, cuộc khủng hoảng năng lượng bắt nguồn từ tình trạng thiếu hụt đầu tư và chậm ứng dụng công nghệ mới – đều bắt nguồn từ các biện pháp trừng phạt quốc tế – cũng như mô hình tiêu thụ không bền vững.

Nhà nghiên cứu về quản trị nguồn nước Mohammad Arshadi tại viện nghiên cứu Tadbir-E-Abe Iran, cũng cho rằng cần thay đổi căn cơ trong thói quen sử dụng để xử lý khủng hoảng nước ở Iran.

Ông phân tích, dù biến đổi khí hậu khiến tình trạng khan hiếm nguồn nước tự nhiên trở nên nghiêm trọng hơn, nhưng nguyên nhân chủ yếu vẫn nằm ở phương thức khai thác và sử dụng nước hiện nay.
Ông Arshadi phân tích rằng sự phát triển của các hoạt động nông nghiệp đòi hỏi nhiều nước, các ngành công nghiệp quy mô lớn và quá trình đô thị hóa ồ ạt đã “thúc đẩy mức tiêu thụ nước tăng ngoài tầm kiểm soát”.

Về phần Sara, cô tiếp tục kiểm tra điện thoại mỗi sáng, điều chỉnh lịch trình như hàng triệu người Iran đã học cách thích nghi với thực tế mới này. Mọi người đang học cách sống chung với sự khan hiếm.