Dù đạt tiến triển trong tăng nguồn lực cho các nước đang phát triển và mở đường cho thảo luận về chuyển đổi công bằng, hội nghị vẫn gây thất vọng khi tránh né cam kết loại bỏ nhiên liệu hóa thạch và thiếu lộ trình chấm dứt phá rừng Amazon. COP30 vì vậy trở thành phép thử cho sức sống của chủ nghĩa đa phương trong kỷ nguyên địa chính trị phân mảnh, khi thế giới nỗ lực giữ mục tiêu giới hạn mức tăng nhiệt độ toàn cầu không quá 1,5°C.

Một trong những kết quả đáng chú ý nhất của COP30 là các nước đang phát triển đạt được một phần mục tiêu tăng gấp ba nguồn tài chính hỗ trợ từ các nước giàu nhằm thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu – từ nước biển dâng, sóng nhiệt cực đoan tới hạn hán, lũ lụt và bão dữ dội. Theo lộ trình đã nhất trí tại COP29, mục tiêu tăng tổng tài chính khí hậu từ 300 tỷ USD/năm lên 1.300 tỷ USD vào năm 2035 tiếp tục được duy trì. Tuy nhiên, mức hỗ trợ 120 tỷ USD/năm dành cho thích ứng – vốn được các nước nghèo yêu cầu đạt vào năm 2030 – nay bị lùi tới năm 2035.

Cố vấn đặc biệt Avinash Persaud của Chủ tịch Ngân hàng Phát triển liên Mỹ đánh giá đây là “bước tiến đáng kể”, song ông lo ngại khả năng thế giới vẫn chưa đáp ứng nhu cầu giải ngân nhanh cho những quốc gia đang chịu tổn thất và thiệt hại nghiêm trọng. Nhà hoạt động Brandon Wu từ tổ chức Action Aid (Anh) cảnh báo “10 năm là khoảng thời gian không tưởng” đối với các cộng đồng đang đối mặt trực tiếp với rủi ro tới tính mạng. Văn kiện thỏa thuận cũng để lại những khoảng trống lớn khi chỉ đề nghị mức 120 tỷ USD mỗi năm đến 2035, thấp hơn nhiều so với nhu cầu tối thiểu 360 tỷ USD mà các nước đang phát triển thực sự cần. Sự thiếu hụt này trở thành sức ép đối với những khoản ngân sách vốn đã quá tải vì chi phí chống chọi thiên tai của các nước.

Một điểm sáng khác tại COP30 là thỏa thuận về cơ chế chuyển đổi công bằng (JTM), nhằm bảo đảm quá trình chuyển sang nền kinh tế xanh diễn ra công bằng, bảo vệ quyền lợi người lao động, phụ nữ và cộng đồng bản địa. Cơ chế này giúp mở đường cho những cuộc thảo luận về hỗ trợ tài chính, chính sách và tháo gỡ các rào cản đối với chuyển đổi công bằng. Liên minh Hành động khí hậu quốc tế xem đây là “thành tựu lớn nhất của COP30”, đồng thời là một trong những kết quả dựa trên quyền con người mạnh mẽ nhất trong lịch sử đàm phán khí hậu LHQ. Việc đặt công bằng xã hội vào trung tâm được đánh giá là điều kiện then chốt để nâng cao cơ hội hiện thực hóa các mục tiêu khí hậu toàn cầu.

Tuy nhiên, những thất vọng tại COP30 cũng rất rõ nét. Lớn nhất là việc thỏa thuận cuối cùng không đưa ra cam kết về lộ trình loại bỏ nhiên liệu hóa thạch một cách công bằng và có hỗ trợ tài chính – trong khi dầu, than và khí đốt chính là nguồn gốc của khủng hoảng khí hậu. Tranh cãi kéo dài qua đêm giữa Liên minh châu Âu (EU) và Nhóm các nước Arập khiến tiến trình tưởng chừng sụp đổ, buộc các đoàn phải đàm phán xuyên đêm để đạt được thỏa hiệp tối thiểu.

Một thất vọng khác – đặc biệt đáng chú ý khi COP30 được gọi là “COP rừng mưa” và diễn ra tại Belém, cửa ngõ Amazon – là hội nghị không đạt được lộ trình chấm dứt phá rừng. Kế hoạch hành động do Brazil đề xuất đã bị loại bỏ vì gắn chặt với lộ trình nhiên liệu hóa thạch. Dù vậy, vẫn có điểm tích cực khi Brazil công bố Quỹ Tropical Forest Forever Facility (TFFF) trị giá nhiều tỷ USD để trả tiền cho các quốc gia giữ rừng nguyên vẹn. Tiến sĩ Fernando Barrio (Đại học Queen Mary London) nhận định: “TFFF phản ánh sự công nhận ngày càng rõ rằng bảo vệ khí hậu và rừng là không thể tách rời. Đây là tín hiệu chính trị quan trọng, bởi không có con đường nào để kiềm chế nhiệt độ tăng dưới 1,5°C nếu không chấm dứt phá rừng trong thập niên này”.

Chủ tịch COP30 André Corrêa do Lago cho biết sẽ ban hành văn bản riêng về nhiên liệu hóa thạch và bảo vệ rừng; lộ trình chuyển đổi nhiên liệu hóa thạch sẽ được duy trì dưới dạng tự nguyện và hợp nhất với sáng kiến do Colombia dẫn đầu, được khoảng 90 quốc gia ủng hộ, hướng tới một hội nghị thượng đỉnh vào tháng 4/2026. Theo Patricia Fuller – Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành IISD – điều này cho thấy các quốc gia có “tham vọng mạnh mẽ” tiếp tục hợp tác chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch, dù phải thực hiện ngoài khuôn khổ COP30.

Vấn đề cốt lõi của Hiệp định Paris – giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 1,5°C – tiếp tục được tái khẳng định, nhưng ở mức độ khiêm tốn hơn kỳ vọng của các quốc gia dễ bị tổn thương. Các đóng góp do quốc gia tự xác định (NDC) cập nhật vẫn chưa đủ để đảm bảo mục tiêu 1,5°C, buộc COP30 phải thông qua một chương trình “gia tốc” nhằm xử lý khoảng hụt.

Dù không tạo ra cú bứt phá, COP30 vẫn được giới chuyên gia đánh giá là một bước tiến quan trọng trong bối cảnh địa chính trị phân mảnh. Jennifer Morgan – chuyên gia kỳ cựu của COP và cựu đặc phái viên khí hậu Đức – cho rằng kết quả tại Belém “vẫn là tiến triển đáng kể”, cho thấy tinh thần Hiệp định Paris tiếp tục phát huy hiệu quả. Ủy viên khí hậu EU Wopke Hoekstra và chuyên gia Mohamed Adow của Viện nghiên cứu Power Shift Africa cũng nhìn nhận COP30 đã “đi đúng hướng”, dù còn chậm.

Tổng Thư ký Công ước khung LHQ về biến đổi khí hậu Simon Stiell tổng kết: bất chấp chia rẽ và căng thẳng địa chính trị, COP30 cho thấy hợp tác khí hậu “vẫn sống và mạnh mẽ”, giúp nhân loại duy trì cuộc chiến vì một hành tinh đáng sống. Ông nói: “Chúng ta chưa chiến thắng cuộc chiến khí hậu, nhưng chúng ta vẫn đang chiến đấu”. Tại Belém, các quốc gia đã lựa chọn đoàn kết, khoa học và lý trí kinh tế – một tín hiệu cho thấy nỗ lực ứng phó khủng hoảng khí hậu tuy chưa đủ nhanh, nhưng đang tiến lên theo hướng rõ ràng và kiên định.