Tám năm ròng rã với hai đời tổng thống nhưng cuộc chiến chống các băng đảng ma túy ở Mexico vẫn không có bước tiến và cũng không có dấu hiệu nào cho thấy quyền lực của các băng đảng đã suy giảm. Thậm chí, sau sự kiện chấn động khi trùm ma túy khét tiếng Joaquín Archivaldo Guzmán Loera trốn khỏi một nhà tù siêu an ninh, nỗ lực chống tội phạm của chính quyền Mexico còn bị giáng thêm một đòn nặng nề.

Chính thức được phát động từ tháng 12/2006 dưới thời Tổng thống Felipe Calderon và được Tổng thống đương nhiệm Enrique Pena Nieto tiếp tục, cuộc chiến chống ma túy đã nhằm vào các băng đảng ma túy khét tiếng nhất Mexico. Khi nhậm chức năm 2012, ông Nieto tuyên bố: “Chính phủ của tôi sẽ tiếp tục cuộc chiến thực sự chống nạn buôn cần sa và các loại ma túy”. Ông còn hứa giảm một nửa số vụ bắt cóc và giết người ở Mexico. Nhưng lời hứa đó không thành hiện thực. Bạo lực vẫn tràn lan ở Mexico, còn các băng đảng ma túy dường như không hề hấn gì dù nhiều thủ lĩnh đã sa lưới.


Gần đây nhất, Omar Trevino Morales, thủ lĩnh băng Zetas bị bắt hồi tháng 3/2015. Cũng trong tuần đó, Servando “La Tuta” Gomez, thủ lĩnh băng Knights Templar cũng sa lưới. Tuy nhiên, chiến lược bắt kẻ cầm đầu các băng đảng xem ra không mấy tác dụng trong giảm bạo lực và mang lại an ninh cho người dân Mexico. Khi thủ lĩnh bị bắt, các băng đảng lại tự chia tách, dẫn tới hình thành các nhóm tội phạm mới thậm chí còn nguy hiểm hơn, trong đó một số nhóm đã tấn công trực tiếp quân đội Mexico. Ít nhất 60.000 người đã thiệt mạng trong giai đoạn 2006 đến 2012 trong các cuộc đấu đá giữa các băng đảng, cảnh sát và quân đội. Chỉ khoảng 1 đến 2% các vụ giết người ở Mexico trong giai đoạn này được điều tra và truy tố.

Trong khi đó, trùm băng đảng Sinaloa là Joaquín Archivaldo Guzmán Loera hay còn có biệt danh là El Chapo (gã lùn) lần thứ hai vượt ngục táo tợn. Sau khi vụ việc xảy ra, Tổng thống Nieto đã phải thừa nhận: “Đây là một điều sỉ nhục với chính phủ Mexico”. Cách đây hơn một năm, ông Nieto còn đang ăn mừng khi bắt được El Chapo sau 13 năm săn đuổi. Ông Nieto coi đây là một trong những chiến thắng lớn lao nhất của chính quyền Mexico và coi đó là một ví dụ cho thấy Mexico đang thành công trong đối phó với các băng đảng ma túy. Ông Nieto còn tự tin đến mức lên truyền hình và khẳng định rằng El Chapo không thể và sẽ không trốn thoát nổi lần thứ hai, rằng việc El Chapo trốn lần nữa là điều không thể tha thứ được.

Theo nhà phân tích an ninh Alejandro Hope, vụ El Chapo vượt ngục đã ảnh hưởng mạnh tới hình ảnh của Tổng thống Nieto cả trong nước và quốc tế, khiến chính phủ của ông trở nên bẽ bàng và qua đó cho thấy sự yếu kém, tham nhũng trong một số cơ quan công quyền của Mexico khi tiếp tay cho El Chapo vượt ngục. Có thể nói tham nhũng chính là “gót chân Asin” của chính phủ Mexico.

Phe đối lập nhanh chóng chớp lấy cơ hội này để công kích chính phủ của ông Nieto. Nghị sĩ Fernando Belaunzaran thuộc đảng cánh tả Cách mạng Dân chủ nói: “Vụ El Chapo trốn thoát cho thấy mức độ tham nhũng của nhà nước. Có ai thực sự nghĩ rằng chúng ta đang thắng trong cuộc chiến này?”. Đối với người dân Mexico, họ cho rằng câu chuyện về đường hầm mà El Chapo dùng để trốn thoát là một lời dối trá của chính phủ và cho rằng Mexico đầy rẫy chính khách tham nhũng bảo kê cho tội phạm. Có người cho rằng El Chapo đã tạm biệt cai ngục, đường hoàng bước ra khỏi nhà tù với những vali đầy tiền.

Tuy nhiên, thay vì tập trung vào vấn nạn tham nhũng khiến El Chapo trốn khỏi nhà tù siêu an ninh Altiplano, Bộ trưởng Nội vụ Mexico lại bào chữa rằng El Chapo có thể trốn khỏi bất kỳ nhà tù siêu an ninh nào trên thế giới. Còn lãnh đạo đảng cầm quyền PRI ở Mexico nói rằng không ai có thẩm quyền đạo đức để chỉ trích chính phủ Mexico sau vụ El Chapo trốn ngục.

Liên quan đến những sự kiện sau vụ việc này, chính phủ Mexico đã thông báo thưởng 3,8 triệu USD cho ai cung cấp thông tin giúp bắt lại được El Chapo. Lệnh truy nã El Chapo đã được Interpol gửi tới 10 quốc gia. Giám đốc nhà tù Altiplano đã bị cách chức cùng hai quan chức khác. Nhưng không có dấu hiệu nào cho thấy các quan chức cấp cao hơn sẽ bị sờ gáy.

Sự hoài nghi, chỉ trích chính phủ của dư luận sau vụ vượt ngục thứ hai này của El Chapo cũng không khác gì vụ thứ nhất năm 2001. Khi đó, El Chapo sau khi bóc lịch 8 năm trong nhà tù Puente Grande được cho là đã trốn khỏi tù trong một chiếc xe chở đồ giặt là. Đó là theo hồ sơ chính thức của giới chức an ninh Mexico. Còn theo dư luận, El Chapo đã hối lộ các quan chức nhà tù một núi tiền để họ điều người hộ tống hắn ra ngoài.

Cho dù các trùm ma túy như El Chapo ngồi tù, trốn tù, bị bắt hay bị giết, thị trường buôn bán ma túy béo bở vẫn hoạt động như thường và tình trạng bạo lực gắn liền với buôn bán ma túy vẫn không suy giảm. Tất cả chỉ có thể thay đổi nếu như chính phủ Mexico triệt được tận gốc nạn tham nhũng, nhổ tận rễ những quan chức làm bảo kê cho tội phạm.