Công ước Hà Nội về chống tội phạm mạng có ý nghĩa như thế nào trong nỗ lực toàn cầu phòng ngừa các hành vi lừa đảo, mua bán người và bóc lột lao động qua mạng, đặc biệt với các nhóm di cư dễ bị tổn thương?

Công ước Hà Nội là một công cụ mạnh mẽ, có tính ràng buộc pháp lý, giúp tăng cường khả năng phòng vệ tập thể của chúng ta trước tội phạm mạng. Nó cung cấp cho các quốc gia một công cụ mới quan trọng để phòng ngừa và chống lại tội phạm mạng, đồng thời bảo vệ các cá nhân trên không gian mạng.

Tội phạm mạng ngày càng được sử dụng để tạo điều kiện cho mua bán người, lừa đảo trực tuyến và bóc lột người di cư. Công ước dự kiến sẽ cung cấp một khuôn khổ pháp lý vững chắc, trao quyền cho các quốc gia hợp tác hiệu quả hơn trong việc phòng ngừa và truy tố các tội phạm này, đồng thời đảm bảo rằng các quyền của các cá nhân- đặc biệt là những người di cư, được bảo vệ.

IOM đánh giá ra sao về mối liên hệ giữa di cư trái phép và tội phạm mạng, đâu là những thách thức lớn nhất hiện nay trong việc bảo vệ người di cư trước nguy cơ bị lừa đảo, cưỡng bức lao động trực tuyến?

Nạn mua bán người ngày nay ngày càng hoạt động thông qua các mạng lưới khép kín, có tổ chức, khiến việc phát hiện và triệt phá trở nên khó khăn hơn. Công nghệ đã trở thành một công cụ mạnh mẽ cho những kẻ mua bán người, những kẻ này hiện đang tuyển mộ nạn nhân trực tuyến, sử dụng các chiến thuật dụ dỗ tinh vi nhằm tận dụng mong muốn có công việc tốt hơn và thu nhập cao hơn của mọi người.

Điều này đặc biệt liên quan đến nạn mua bán người để ép buộc phạm tội tại các khu lừa đảo trực tuyến ở Đông Nam Á – một vấn đề vẫn tiếp diễn hàng ngày, mặc dù có nhiều giả định cho rằng nó đã lắng xuống.

Theo Báo cáo Tình hình Khu vực của IOM về nạn mua bán người vào hoạt động phạm tội cưỡng bức trong các trung tâm lừa đảo trực tuyến, số lượng nạn nhân mua bán người bị ép buộc tham gia vào các hoạt động phạm tội và được IOM hỗ trợ tại Đông Nam Á đã tăng hơn gấp 3 lần- từ 296 người vào năm 2022 lên 1.093 người tính đến nay trong năm 2025.

Nghiên cứu của IOM cũng cho thấy rằng 50% số nạn nhân này là những người tốt nghiệp trung học phổ thông và một nửa còn lại là những người tốt nghiệp đại học. Họ đã bị dụ dỗ thông qua các lời mời làm việc giả, với nhiều người là những cá nhân trẻ, có học thức bị lừa thực hiện các hành vi lừa đảo trực tuyến cho các mạng lưới tội phạm.

Những kẻ mua bán người cũng đang chuyển hướng sang các nhóm dân cư dễ bị tổn thương, khi nhận thức chung về vấn đề này ngày càng tăng. Chúng ta đang chứng kiến các xu hướng đáng báo động, chẳng hạn như sự gia tăng của nạn buôn bán nội tạng, do khoảng cách giữa nhu cầu cao và nguồn cung hạn chế, cũng như buôn bán thai nhi.

Những tội phạm này khai thác những lỗ hổng trong khuôn khổ pháp lý và sự tuyệt vọng của các cá nhân đang tìm kiếm một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Cuối cùng, những kẻ mua bán người đang thích nghi nhanh chóng, hoạt động xuyên biên giới và bỏ qua các tương tác truyền thống trực tiếp. Nâng cao nhận thức cộng đồng vẫn là điều then chốt trong việc chống lại các chiến thuật đang phát triển này.

Bà có thể chia sẻ những sáng kiến hoặc chương trình nổi bật của IOM tại Việt Nam nhằm nâng cao nhận thức của thanh thiếu niên, giúp họ nhận diện và phòng tránh rủi ro di cư trái phép và mua bán người trong bối cảnh công nghệ số phát triển nhanh chóng?

Tại IOM Việt Nam, chúng tôi đã áp dụng cách tiếp cận 4P để giải quyết vấn đề mua bán người. Trước hết, đó là các nỗ lực Phòng ngừa (Prevention) từ việc nâng cao nhận thức về rủi ro mua bán người và di cư bất hợp pháp, đến việc hỗ trợ phát triển kỹ năng và cơ hội việc làm phù hợp với thị trường địa phương, để mọi người không cảm thấy lựa chọn duy nhất là di cư.

Tiếp theo là hỗ trợ bảo vệ (Protection) của IOM được cung cấp cho những người trong hoàn cảnh dễ bị tổn thương và có nguy cơ bị mua bán, trong khi hỗ trợ tái hòa nhập được cung cấp cho những người sống sót đã trở về Việt Nam, nhằm giúp họ xây dựng lại cuộc sống tại cộng đồng quê hương của mình. Kể từ năm 2018, thông qua dự án "Đấu tranh phòng, chống mua bán người và nô lệ thời hiện đại" (TMSV), được Chính phủ Anh tài trợ, IOM đã cung cấp hỗ trợ tái hòa nhập cho 904 người sống sót, bao gồm nạn nhân mua bán người và người di cư trong hoàn cảnh dễ bị tổn thương, những người đã trở về Việt Nam, nhằm giúp họ xây dựng lại cuộc sống tại Việt Nam.

Ngoài ra, vào năm 2023, IOM đã cung cấp hỗ trợ kịp thời cho 121 công dân Việt Nam trở về từ các khu lừa đảo trực tuyến ở Campuchia và Myanmar, phối hợp với các cơ quan chức năng địa phương có liên quan cũng như các đối tác phi chính phủ, góp phần vào nỗ lực của Chính phủ Việt Nam trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng mua bán người (TIP) đang mở rộng nhanh chóng trong nước và khu vực.

Với vai trò là Chủ tịch Mạng lưới chống mua bán người quốc gia của Việt Nam, IOM triệu tập các cuộc đối thoại đa bên và thúc đẩy một cách tiếp cận phối hợp, làm việc chặt chẽ với các tổ chức xã hội, đại sứ quán, các cơ quan Liên hợp quốc và quốc tế, và quan trọng nhất là Chính phủ Việt Nam, để vận động cho các chính sách được cải thiện về chống mua bán người và quản trị di cư.

IOM vận động cải cách pháp lý và tập trung vào việc bảo vệ và hỗ trợ người di cư, bao gồm những người sống sót sau nạn mua bán người, nhằm thúc đẩy trách nhiệm hình sự đối với những kẻ buôn lậu và mua bán người; bằng cách tăng cường các cơ chế bảo vệ cho người di cư dễ bị tổn thương, đào tạo các đối tác chịu trách nhiệm về hành động pháp lý chống lại những kẻ buôn lậu và mua bán người để thúc đẩy trách nhiệm giải trình đối với hành vi phạm tội.

Đặc biệt, thông qua chiến dịch "Think Before You Go" (Hãy suy nghĩ trước khi đi) tại Việt Nam và sáng kiến "ThinkB4UClick" (Nhận diện dấu hiệu - An toàn trên môi trường số), IOM tiếp tục nâng cao nhận thức cộng đồng về các rủi ro phức tạp của di cư bất hợp pháp và mua bán người, kỹ năng số và an toàn trực tuyến.

Trân trọng cảm ơn Trưởng phái đoàn Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM) Kendra Rinas!