Theo ông Khuất Việt Hùng, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội (Hà Nội Metro), tại Việt Nam, Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đã xác định rõ chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng, không chỉ đơn thuần là ứng dụng công nghệ, mà là cuộc cách mạng toàn diện về thể chế, nhân lực và quản trị quốc gia và động lực để xây dựng và phát triển một nền công nghiệp nội địa, có khả năng tự chủ về công nghệ, nhất là công nghệ chiến lược; thúc đẩy hợp tác sâu rộng, hiệu quả, thực chất. Luật Đường sắt 2025 và Nghị quyết 188/2025/QH15 cũng mở ra nhiều cơ hội thúc đẩy chuyển đổi số trong phát triển, vận hành và bảo trì hệ thống đường sắt đô thị.

Tại diễn đàn "Chuyển đổi số trong vận hành và bảo trì hệ thống đường sắt đô thị" mới đây, nhiều chuyên gia trong nước và quốc tế về lĩnh vực này tham dự đều chia sẻ thực tiễn, kinh nghiệm triển khai chuyển đổi số trong công tác vận hành và bảo trì đường sắt, đóng góp ý kiến cho công tác đảm bảo an toàn và phát triển kinh tế của hệ thống metro. Nhiều vấn đề được các chuyên gia đặt ra như: Làm thế nào để chuyển đổi số đáp ứng yêu cầu phát triển, nguồn lực đầu tư; đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số; kinh nghiệm đi tắt đón đầu làm chủ công nghệ thông qua chuyển đổi số...

Dẫn kinh nghiệm triển khai, ông Atsushi SATO, chuyên gia Công ty CP Tàu điện ngầm Tokyo (Tokyo Metro) chia sẻ, hiện nay, Tokyo Metro đang đẩy mạnh chuyển đổi số trong vận hành và bảo trì đường sắt đô thị, nhằm tăng hiệu quả quản lý và giảm chi phí. Ứng dụng “Tokyo Metro My!” tích hợp thông tin tàu, lịch trình, thông báo, sơ đồ tuyến và các lựa chọn trung chuyển như taxi, xe đạp, giúp hành khách thuận tiện ngay cả khi gián đoạn dịch vụ. 

Còn ông Đoàn Vĩnh Khôi, Phó Tổng giám đốc Trung tâm Đại tu Vận hành Tổng công ty Đường sắt Thâm Quyến (Metro Thâm Quyến) cho biết, sau 20 năm phát triển, Metro Thâm Quyến đã xây dựng hệ thống bảo trì độc lập, với các quy chuẩn nội bộ về xử lý sự cố, tối ưu quy trình bảo trì và triển khai nhiều cải tiến kỹ thuật. Đơn vị đã soạn 21 quy phạm thiết kế tàu mới, bao gồm tiêu chuẩn về mạch điều khiển và logic phần mềm. Quan trọng hơn, đơn vị đã phát triển “Mô hình tự chủ” dựa trên bảo trì theo tình trạng thực tế, sử dụng dữ liệu để dự báo tình trạng linh kiện và bảo trì chính xác.

Trong khi đó, đại diện Viện Nghiên cứu Đường sắt Hàn Quốc (KRRI) nhận định, quá trình vận hành và bảo trì metro quan trọng nhất khi tiếp nhận công nghệ là phải đánh giá đầy đủ năng lực nội tại và xác định rõ loại công nghệ cần chuyển giao, cũng như phương thức thực hiện. Quốc gia tiếp nhận phải quyết định giữa việc tiếp tục nhập khẩu công nghệ hay đầu tư nghiên cứu, phát triển để tự chủ trong tương lai, bởi không tồn tại mô hình chuẩn cho chuyển giao công nghệ; mỗi nước phải lựa chọn theo mục tiêu, năng lực và ngân sách của mình...

Thực tế, tự chủ công nghệ không thể đạt chỉ bằng tài liệu kỹ thuật hay đào tạo, mà phải thông qua sự tham gia toàn diện vào thiết kế - sản xuất - vận hành trong môi trường thực tế. Đặc biệt, những bí quyết giá trị nhất thường không nằm trong tài liệu, mà được truyền đạt thông qua các mối quan hệ con người dựa trên niềm tin lẫn nhau. Hạ tầng và vận hành đường sắt đô thị trong tương lai sẽ có những đặc điểm riêng biệt và thách thức phức tạp, đòi hỏi các giải pháp đổi mới, nhằm nâng cao tính sẵn sàng và đảm bảo vận hành an toàn, liên tục...

Trao đổi vấn đề này, ông Khuất Việt Hùng nhấn mạnh, công tác chuyển đổi số là chìa khóa quan trọng để tự động hóa quy trình, chuẩn hóa quản lý vận hành, tăng khả năng dự báo và xử lý sự cố trong hoạt động đường sắt đô thị. Việc áp dụng các nền tảng số giúp doanh nghiệp nâng cao năng suất, giảm phụ thuộc vào quy trình thủ công và đảm bảo an toàn khai thác ở mức cao hơn.

Hà Nội Metro đang chuyển đổi số từng phần trong công tác quản lý, vận hành và bảo trì hệ thống đường sắt đô thị, đây là quá trình dài hạn, đòi hỏi đầu tư đồng bộ từ hạ tầng dữ liệu đến phát triển phần mềm và năng lực nhân lực. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một hệ thống vận hành thống nhất, thông minh và có khả năng kế thừa khi các tuyến đường sắt mới được đưa vào hoạt động.

Hà Nội Metro đặt ra các mục tiêu lớn trong chiến lược chuyển đổi số gồm: Xây dựng hệ thống quản lý vận hành, khai thác dựa trên dữ liệu số hóa toàn diện; hình thành nền tảng bảo trì thông minh, ứng dụng phần mềm quản trị bảo trì kết cấu hạ tầng; tối ưu hóa quy trình nội bộ thông qua hệ thống quản trị doanh nghiệp; tạo lập cơ sở dữ liệu lớn phục vụ điều hành và hoạch định chính sách. 

"Hà Nội Metro đưa ra lộ trình triển khai theo 3 giai đoạn: Giai đoạn đến năm 2027 sẽ bắt đầu phát triển các phần mềm trọng yếu phục vụ quản lý và vận hành; giai đoạn đến năm 2030 hoàn thiện hệ thống phần mềm quản lý điều hành thống nhất, vận hành hiệu quả phần mềm ERP và phần mềm bảo trì kết cấu hạ tầng; đến năm 2045 sẽ xây dựng trung tâm dữ liệu số quy mô lớn, hình thành mô hình kinh tế số dựa trên dữ liệu ngành đường sắt đô thị. Tăng cường hợp tác quốc tế nhằm chuẩn hóa theo mô hình các đô thị tiên tiến.