Đốt rơm rạ diễn ra phổ biến

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, bên cạnh những nguyên nhân chính đã được xác định là do bụi, khí thải từ các hoạt động giao thông vận tải, xây dựng, sản xuất công nghiệp với lượng thải lớn và chưa được kiểm soát hiệu quả, kết hợp với yếu tố thời tiết bất lợi (nghịch nhiệt) trong giai đoạn giao mùa, có nguyên nhân không nhỏ từ hoạt động đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp sau thu hoạch của người nông dân. Đây là hoạt động diễn ra hằng năm, lặp đi lặp lại của người nông dân khu vực nông thôn miền Bắc mà chưa có giải pháp hữu hiệu để giải quyết triệt để.

Kết quả quan trắc của Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc (Tổng cục Môi trường) cho thấy, chất lượng không khí trong những ngày đầu tháng 6 ở một số tỉnh miền Bắc có xu hướng giảm, đặc biệt vào ban đêm. Một trong những nguyên nhân chính là hiện tượng đốt rơm rạ đang diễn ra phổ biến trong giai đoạn thu hoạch. Tại các khu vực nông thôn, sau khi gặt lúa, rơm rạ thường được bỏ lại trên đồng ruộng và sẽ đốt vào buổi tối, vì vậy các chất ô nhiễm, đặc biệt là bụi mịn PM2.5 bắt đầu tăng từ khoảng 18 giờ và đạt giá trị cực đại từ 21 giờ đến 1 giờ sáng hôm sau. Tùy thuộc vào từng khu vực, mức độ ô nhiễm bụi mịn PM2.5 có sự khác nhau, tuy nhiên xu hướng chung là sự gia tăng hàm lượng PM2.5 vào ban đêm.

Tại khu vực nội thành Hà Nội, hoạt động đốt rơm rạ không diễn ra trực tiếp, tuy nhiên trong những ngày gần đây hàm lượng bụi mịn PM2.5 cũng tăng cao vào buổi tối. Một số khu vực diễn ra hoạt động đốt rơm trực tiếp như tại tỉnh Bắc Ninh, hàm lượng bụi mịn rất cao, cao hơn khu vực nội thành Hà Nội.

Kết quả tính toán chỉ số chất lượng không khí (AQI) cho thấy, tại một số khu vực phía Bắc, chất lượng không khí kém nhất vào đêm 5/6 và sáng 6/6. Mặc dù hàm lượng PM2.5 khá thấp vào thời gian ban ngày, nhưng nếu tính theo trung bình ngày tại một số trạm, thông số này vẫn vượt giới hạn cho phép của QCVN 05:2013/BTNMT. Chỉ số chất lượng không khí ngày tại các trạm ngoại thành và ven đô Hà Nội cũng cho thấy mức độ ô nhiễm không khí cao nhất vào ngày 6/6, trong ngày này chỉ số chất lượng không khí ở mức xấu và kém.

Tổng cục Môi trường cho biết thêm, các yếu tố khí tượng cũng làm gia tăng tình trạng ô nhiễm không khí vào ban đêm. Trong tháng 6, với đặc điểm mặt trời đi qua thiên đỉnh 2 lần tại Hà Nội có cường độ bức xạ mặt trời mạnh nhất trong năm. Ánh sáng từ mặt trời với cường độ lớn rọi vuông góc xuống đất khiến mặt đất bị đốt nóng, sau chiều tối khi mặt đất nguội đi vì phát ra bức xạ hồng ngoại, gây nghịch nhiệt sát mặt đất, kết hợp với điều kiện lặng gió, do đó các chất ô nhiễm do hoạt động đốt rơm rạ và các hoạt động khác không thể phát tán. Cường độ bức xạ cao gây ra các phản ứng quang hóa giữa các chất ô nhiễm sơ cấp làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm.

Tuy nhiên, thực tế đã ghi nhận mô hình cánh đồng hạn chế đốt rơm rạ bằng chế phẩm sinh học. Người dân huyện Đan Phượng (thành phố Hà Nội) đã thu được lợi ích kép, vừa hạn chế tình trạng đốt rơm rạ, vừa bảo vệ môi trường và giảm chi phí sản xuất.

Theo Hội Nông dân huyện Đan Phượng, ngoài lượng rơm rạ được tận dụng làm thức ăn dự trữ cho bò sữa, nông dân trên địa bàn huyện đã sử dụng hiệu quả nguồn phụ phẩm nhờ vào việc xử lý bằng chế phẩm sinh học. Hội Nông dân huyện đã tuyên truyền, vận động, thuyết phục theo một quá trình bằng những mô hình điểm. Năm 2017, huyện bắt đầu thử nghiệm mô hình này, đến vụ Xuân năm 2019, huyện tiếp tục nhân rộng mô hình tại 9 xã với diện tích 357 ha. Từ đầu vụ thu hoạch lúa Xuân năm 2021, Hội Nông dân huyện tiếp tục phối hợp với một số đơn vị xây dựng mô hình cánh đồng hạn chế đốt rơm rạ tại 4 xã, tổng diện tích 25ha.

So với những ruộng đốt rơm, rạ tại ruộng, ruộng được xử lý bằng chế phẩm sinh học tiết kiệm được 2 lần phun thuốc trừ vàng lá và nghẹt rễ sinh lý, giảm được 30% lượng phân lân cho bón lót và 15% lượng NPK bón thúc lần đầu. Việc xử lý rơm rạ sau thu hoạch bằng chế phẩm sinh học khá đơn giản, chỉ cần trộn đều chế phẩm với cát, đất, hoặc phân bón, rải đều khắp ruộng. Sau 13 - 15 ngày, rơm và gốc rạ tự phân hủy, ngấu trong đất.

Quy trách nhiệm cho người đứng đầu chính quyền cấp cơ sở

Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có Công văn số 3115/BTNMT-TCMT ngày 9/6/2021 gửi UBND các tỉnh, thành phố đề nghị tăng cường triển khai các biện pháp kiểm soát ô nhiễm không khí khu vực miền Bắc nói chung, khu vực Hà Nội và các tỉnh, thành phố Đồng bằng sông Hồng nói riêng.

Theo đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề nghị Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố chỉ đạo thực hiện một số biện pháp cụ thể gồm chỉ đạo Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Thông tin Truyền thông, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy ban nhân dân các quận, huyện, thị xã tổ chức tuyên truyền, vận động để người dân không đốt rác thải tự phát, không đốt rơm rạ và phụ  phẩm nông nghiệp sau thu hoạch vụ mùa; giao các hội nông dân và phụ nữ, đoàn thanh niên tổ chức cho hội viên, đoàn viên, hộ nông dân ký cam kết không đốt rơm rạ ngoài cánh đồng.

Các địa phương xây dựng các dự án, nhiệm vụ hướng dẫn nông dân triển khai các biện pháp thu gom tối đa, xử lý, chế biến triệt để phụ phẩm, rơm rạ sau thu hoạch thành các sản phẩm có ích.

Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đề nghị Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố triển khai các nhiệm vụ được Thủ tướng Chính phủ giao tại Chỉ thị số 03/CT-TTg ngày 18/1/2021 về tăng cường kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, đặc biệt lưu ý các nhiệm vụ phải hoàn thành trong năm 2021; xây dựng Kế hoạch quản lý chất lượng môi trường không khí cấp tỉnh theo hướng dẫn kỹ thuật của Bộ Tài nguyên và Môi trường tại văn bản số 3051/BTNMT-TCMT ngày 7/6/2021.

Các địa phương tập trung xây dựng mạng lưới quan trắc môi trường, trong đó có quan trắc môi trường không khí thuộc quy hoạch cấp tỉnh, hoàn thành và xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền để thực hiện.

Bên cạnh đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đề nghị Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố chỉ đạo Sở Tài nguyên và Môi trường, Cảnh sát Môi trường, chính quyền cơ sở cấp quận, huyện, phường, xã tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm việc đốt chất thải, phụ phẩm nông nghiệp sau thu hoạch không đúng quy định; chỉ đạo Thanh tra giao thông, Cảnh sát giao thông kiểm tra, xử lý nghiêm các phương tiện chở đất đá, vật liệu xây dựng, chất thải rắn sinh hoạt không che chắn, gây ô nhiễm môi trường; quy trách nhiệm cho người đứng đầu chính quyền cấp cơ sở nếu để xảy ra tình trạng đốt chất thải, chất thải rắn sinh hoạt, phụ phẩm nông nghiệp, vận chuyển vật liệu xây dựng, chất thải rắn sinh hoạt không đúng quy định gây ô nhiễm môi trường.

Cơ quan chức năng thiết lập cơ chế và tăng cường trao đổi, tiếp nhận, xử lý thông tin phản ánh của báo chí, người dân về ô nhiễm môi trường không khí thông qua đường dây nóng của địa phương và Tổng cục Môi trường, nhằm kiểm tra, xử lý kịp thời các vụ việc gây ô nhiễm môi trường theo quy định của pháp luật.

Tổng cục Môi trường khuyến cáo, các cơ quan quản lý nhà nước đã ban hành các văn bản và thực hiện các giải pháp để chấm dứt tình trạng đốt rơm rạ. Tuy nhiên, tình trạng đốt rơm rạ vẫn còn diễn ra tại nhiều nơi. Trong những ngày tới, mùa vụ vẫn chưa kết thúc, hoạt động đốt rơm rạ tự phát còn tiếp tục xảy ra nếu không có sự tuyên truyền, quản lý, giám sát của chính quyền địa phương. Tình trạng ô nhiễm không khí có thể tiếp tục diễn biến phức tạp. Người dân cần tiếp tục theo dõi thông tin công bố về chỉ số ô nhiễm không khí để có các biện pháp ứng phó phù hợp, đặc biệt là hạn chế các hoạt động ngoài trời vào buổi tối.