IS cùng lúc vừa hết sức hiện đại lại vừa hoàn toàn cổ xưa. Các chiến binh của nhóm này háo hức đăng tải các đoạn video tuyên truyền lên YouTube và tung các tấm ảnh tù nhân bị hành hình lên Facebook. Một trong những sự pha trộn điên rồ nhất của thời đại chúng ta: IS đóng đinh hành hình tù nhân Syria, rồi "tweet" (đưa lên mạng xã hội Twitter) về điều đó.

Cai trị bằng một sự diễn giải mang tính cực đoan về Luật Sharia – với các tập tục khắt khe và những hình phạt đẫm máu của nó – IS hiện kiểm soát một vùng đất trải dài từ miền đông Syria đến tận miền trung Iraq. Kể từ khi Taliban cai trị Afghanistan, những người có cách diễn giải theo nghĩa đen từng chữ về các văn bản Hồi giáo và quyết tâm tàn sát người phương Tây, đã không chiếm được nhiều lãnh thổ đến vậy.


Và bọn chúng còn đáng sợ hơn cả những chiến binh đến trước mình. Khi những thành phần đã tạo thành IS lần đầu tiên tề tựu ở Iraq để tấn công người Mỹ sau cuộc xâm lược của quốc gia này, chúng đã tự gọi mình là al-Qaeda ở Iraq. Nhưng sự tàn bạo của lực lượng này nhằm vào các tín đồ Hồi giáo đã làm tập thể lãnh đạo cấp cao của al-Qaeda cũng phải khiếp sợ.

Ayman al-Zawahiri, phụ tá cao cấp nhất của bin Laden, đã trừng trị nhóm này vì giết hại người Shiite quá bừa bãi. (Al-Zawahiri vẫn cảnh giác với IS và đã đọ sức với thủ lĩnh có uy tín của nhóm này, Abu Bakr al-Baghdadi, để giành địa vị đứng đầu trong phong trào thánh chiến toàn cầu).

Cuối cùng, lính Mỹ đã tạo dựng hoặc mua chuộc các liên minh với những người Sunni ôn hòa ở Iraq bị gây khó chịu bởi các vụ chặt đầu liên tục và những hạn chế xã hội ảm đạm. Việc Mỹ tăng quân hồi năm 2007 và sự thức tỉnh của dòng Sunni đã làm tiêu hao nhóm này vào thời điểm George W. Bush mãn nhiệm.

Có hai nhân tố đã đem lại cho IS sức sống mới. Một là cuộc nội chiến của Syria. Phần lớn được tài trợ bởi các nước Arập giàu có ở vùng Vịnh và được thúc đẩy bởi chủ nghĩa cuồng tín liều chết, các chiến binh của IS đã di chuyển qua đường biên giới được canh giữ lỏng lẻo với sự dữ dội mà ngay cả Mặt trận al-Nusra, một phe phái cực đoan dòng Sunni đối địch mà các chiến binh của nhóm này cuối cùng chịu trách nhiệm trước ban lãnh đạo của al-Qaeda đóng tại Pakistan, cũng không thể địch nổi.

Sự hoành hành của nhóm này khắp Iraq bao gồm cả một lời khoe khoang về việc hành quyết 1.700 binh sỹ Iraq bị bắt giữ – một cuộc tàn sát được dẫn chứng trực tuyến bằng tài liệu vì mục đích tuyên truyền. (Một lời chú thích viết: “Đây là số phận của những người Shiite của al-Maliki).

Nhân tố thứ hai là Thủ tướng Iraq, Nouri al-Maliki. Cảm thấy bất an về quyền lực của mình và thờ ơ với các yêu cầu từ Washington rằng phải mang tính dung nạp hơn, ông al-Maliki đã chà đạp lên những người Sunni từng cai trị Iraq. Người Sunni đã bị buộc phải ra khỏi các vị trí chính phủ và quân đội, và các lực lượng an ninh của al-Maliki đã tấn công các cuộc biểu tình trong hòa bình của người Sunni. Nhiều người Sunni coi al-Maliki chẳng hơn gì một phiên bản Saddam của người Shiite.

Điều này có thể lý giải việc bằng cách nào mà chỉ với 1.000 chiến binh ít ỏi IS, ban đầu chỉ được trang bị các vũ khí và xe tải loại nhỏ, đã tìm cách vượt qua khoảng 30.000 lính Iraq để chiếm thành phố lớn thứ hai của quốc gia Trung Đông này, Mosul, trước khi cùng các đồng minh chiếm lấy Kirkuk, Tikrit và Tal Afar. Nếu muốn bọn chúng đã được chào đón như những người giải phóng.

Quả thực là đã có nhiều người Sunni trong quân đội Iraq cởi bỏ đồng phục của mình thay vì chiến đấu cho chính quyền al-Maliki. Kenneth Pollack, một cựu chuyên gia phân tích của CIA và cũng là chuyên gia về Iraq tại Viện Brookings nói: “IS là mũi nhọn trong một liên minh Sunni”. Liên minh đó giờ đây gồm mọi thành phần từ các thủ lĩnh bộ lạc bất bình cho đến các cựu thành viên trung thành của Saddam. Một người đàn ông 49 tuổi ở Mosul nói với tạp chí Time, yêu cầu giấu tên vì sự an toàn của mình: “Những gì đã xảy ra là một cuộc nổi loạn. Mọi người ở đây đã và đang cảm thấy thất vọng về chính quyền này suốt một thời gian dài”.


Các quan chức Mỹ nắm chặt những tia hy vọng đang bám lấy ý tưởng rằng IS sẽ bị chặn ở Baghdad và các thành phố linh thiêng của người Shiite, rằng IS sẽ bị ngăn cản bởi những người dân Shiite thù địch. Nhưng ngay cả quan điểm đầy hy vọng này cũng ảm đạm. Stephen Biddle của Hội đồng Quan hệ đối ngoại, người đã từng tham vấn cho Lầu Năm Góc về Iraq nói: “Nếu đó là những gì mà bạn đang đối phó, tôi nghĩ rằng chúng ta phải đương đầu với một cuộc chiến tranh du kích khốc liệt mà sẽ tồn tại trong một thời gian dài, với tỷ lệ thương vong hết sức cao, có thể cuối cùng kéo thêm các nước láng giềng vào cuộc”.

Điều đó sẽ vừa khéo phù hợp với IS. Một cuộc chiến lên tới đỉnh điểm với người Shiite chính xác là những gì mà nhóm này muốn. Và khi lãnh thổ của nhóm này lớn dần, sự sẵn sàng của IS cho một cuộc chiến như vậy cũng tăng lên. Khi xâm chiếm các thành phố lớn của Iraq, các chiến binh IS đã cướp bóc các căn cứ quân sự để lấy súng, đạn dược và những chiếc xe Humvee do Mỹ chế tạo – cùng với ít nhất 2 chiếc máy bay trực thăng. Bọn chúng cũng đã cướp được vàng và nhiều khoản tiền khổng lồ từ các ngân hàng. Một ước tính chưa được xác nhận của các quan chức địa phương đã ấn định số tiền này ở một mức gây sửng sốt là 425 triệu USD.

Nhưng dù con số này có bị thổi phồng đi nữa, IS – được ước tính có khoảng 10.000 người ở Iraq và Syria cộng lại – đã bắt đầu thu thuế, các khoản tiền phạt và điều hành các hoạt động béo bở giống như mafia ở các vùng do nhóm này kiểm soát. Việc này đem lại cho nhóm các nguồn lực để cai trị một bộ máy gần như là một nhà nước.

Nhóm này đã cung cấp dầu và thậm chí bán điện cho chính Chính quyền Assad, chính quyền mà IS đang tiến hành chiến tranh để lật đổ. Một quan chức Mỹ nói: “Chừng nào sự hỗ trợ cho các phần tử Sunni này vẫn còn tiếp tục, IS có vẻ đang ở thế thuận lợi lúc này để giữ phần lãnh thổ nhóm này đã chiếm được, mà không có một cuộc phản công lớn”. Sự lo sợ về việc làm cho những người Sunni ôn hòa xa lánh có thể giải thích vì sao IS đã không áp đặt luật Sharia hà khắc ở hầu hết các trung tâm dân cư của Iraq mà nhóm này mới chiếm đóng.

Nếu các thành quả của IS tỏ ra bền vững, Nhà nước Sunnistan trên thực thế mà chúng tạo ra sẽ gây ra một mối đe dọa nghiêm trọng cho Mỹ và các đồng minh phương Tây. Theo các quan chức tình báo, hàng nghìn người có hộ chiếu châu Âu đã tham gia cuộc chiến ở Syria, và không nghi ngờ rằng một số họ hiện đang ở Iraq. Điểm dừng tiếp theo của họ có thể là bất cứ đâu.

Các quan chức Mỹ nói rằng Moner Mohammad Abusalha, một người Mỹ đến từ Florida, mới đây đã gây ra một vụ đánh bom xe tự sát ở Syria sau khi đăng tải một đoạn video tuyển chiến binh thánh chiến lên mạng – bằng tiếng Anh. Một người Hồi giáo gốc Pháp đã giết 3 người tại Bảo tàng Do Thái ở Brussels (Bỉ) hôm 24/5 được cho là một cựu chiến binh IS ở Syria.

Các cuộc tấn công nhằm vào kẻ thù phương xa có thể không phải là hồi kết đối với IS, nhưng chúng có thể đem lại vị thế và những lợi ích về mặt tuyên truyền. Vào ngày 15/6, thủ lĩnh của nhóm này, al-Baghdadi, đã phát đi một thông điệp cho Mỹ: “Chúng tôi sẽ sớm đối đầu với các người, và chúng tôi đang trông đợi ngày đó”.

Kỳ 4: Những đường biên giới cát


TTK  (Theo tạp chí Time)