Khi sức khỏe bị đánh đổi

Sau giai đoạn phong trào thể thao bùng nổ, nhiều bệnh viện tại TP Hồ Chí Minh ghi nhận số ca nhập viện do vận động quá sức tăng nhanh, trong đó có cả những người tưởng như hoàn toàn khỏe mạnh. Từ bong gân, trật khớp đến truỵ tim, đột quỵ, hậu quả của việc tập luyện thiếu hiểu biết không chỉ dừng ở chấn thương đơn thuần.

Theo BS CKI Phan Vương Huy Đổng, Chủ tịch Hội Y học Thể thao TP Hồ Chí Minh, nguyên nhân hàng đầu của những tai biến khi chơi thể thao là chủ quan và thiếu tầm soát sức khỏe. “Ở người dưới 35 tuổi, phần lớn các ca đột tử liên quan đến bệnh tim bẩm sinh hoặc di truyền như cơ tim phì đại, bất thường động mạch vành. Với nhóm trên 35 tuổi, nguyên nhân phổ biến là xơ vữa mạch vành hoặc bệnh lý van tim. Khi gắng sức, mất nước hay rối loạn điện giải thì nguy cơ tăng cao, nhất là nếu trước đó không biết mình có bệnh nền”, bác sĩ Đổng nói.

Bác sĩ Đổng lưu ý, tiền sử gia đình là yếu tố cần đặc biệt chú ý. Nếu có thân nhân từng đột tử hoặc mắc bệnh tim trước 50 tuổi, người chơi càng cần thận trọng và nên khám định kỳ. “Khoảng 10 - 30% trường hợp đột tử ở người trẻ không tìm được nguyên nhân rõ ràng dù đã xét nghiệm gene. Điều đó cho thấy nhiều bất thường tiềm ẩn chỉ có thể phát hiện nhờ tầm soát y tế”, bác sĩ Đổng cho biết thêm.

Thực tế, nhiều người vẫn xem nhẹ việc khám sức khỏe trước khi tập. Chị Thanh Huyền (30 tuổi, phường Tân Phú) chia sẻ: “Tôi nghĩ mình còn trẻ, đâu cần đi kiểm tra sức khỏe. Thể thao vốn tốt, thích thì ra sân thôi”.  Tương tự, anh Quyết Thắng (50 tuổi, phường Xóm Chiếu), người chơi tennis nhiều năm cũng thừa nhận chưa từng khám định kỳ: “Tôi cảm thấy khỏe, nên không thấy cần thiết”.

BS Lê Văn Thường, Khoa Phục hồi chức năng Bệnh viện Hoàn Mỹ TP Hồ Chí Minh cho rằng, đây là tâm lý phổ biến. Ngay cả người trẻ, tưởng khỏe mạnh, cũng có thể mang bệnh tim tiềm ẩn. Tập luyện là thuốc bổ, nhưng dùng quá liều sẽ thành hại. Có người chạy marathon đầu tiên trong đời mà không chuẩn bị thể lực, đó là mạo hiểm với chính mình.

Không chỉ với người chơi cá nhân, các giải chạy gần đây cũng liên tục ghi nhận những ca đột ngột ngất xỉu hoặc ngưng tim. Có người được cấp cứu kịp thời, nhưng cũng có trường hợp tử vong. Những sự cố này gióng lên hồi chuông cảnh báo về mặt trái của sự hưng phấn quá mức trong thể thao phong trào.

Vận động viên phong trào Hồng Ngát, người có hơn 10 năm gắn bó với các giải chạy và bộ môn yoga chia sẻ: “Tôi thấy phong trào tập luyện hiện nay rất sôi nổi, điều đó tốt. Nhưng nhiều người bước vào sân tập mà không biết cơ thể mình đang ở mức nào, cứ nghĩ tập càng nhiều càng khỏe. Tôi từng chứng kiến vài bạn trẻ bị chuột rút, ngất xỉu chỉ vì tập quá sức. Thể thao phải là sự cân bằng, không phải cuộc đua”.

Những trải nghiệm của Hồng Ngát cho thấy một thực tế, ý thức vận động tăng nhanh hơn hiểu biết về sức khỏe và điều này khiến phong trào mang cả niềm vui lẫn rủi ro.

TS.BS Võ Văn Tân, Trưởng khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện Nhân dân Gia Định cảnh báo thêm: “Nhiều người nhầm lẫn giữa đột quỵ và đột tử, dẫn đến sơ cứu sai cách. Đột quỵ là do tắc hoặc vỡ mạch máu não, còn đột tử có thể do tim hoặc rối loạn điện giải. Khi gặp người ngất, méo miệng, nói khó, liệt tay chân, cần gọi cấp cứu 115 ngay, tuyệt đối không cạo gió, chích máu hay nặn chanh”.

Tập đúng để khỏe lâu

Theo các bác sĩ thể thao, tập đúng cách không chỉ là bài tập phù hợp mà còn là sự thấu hiểu cơ thể và tôn trọng giới hạn của chính mình. Bác sĩ Đổng nhấn mạnh: “Sàng lọc đúng, tập đúng, cấp cứu đúng, đó là ba nguyên tắc vàng để bảo vệ sức khỏe người chơi”.

Với người tập luyện thường xuyên hoặc tham gia thi đấu cường độ cao, bác sĩ khuyến cáo nên kiểm tra sức khỏe định kỳ 1 - 2 lần/năm, đặc biệt với người có bệnh nền tim mạch, huyết áp, tiểu đường. Việc khám và tư vấn sớm giúp điều chỉnh cường độ tập phù hợp, tránh rủi ro không đáng có.

BS Lê Văn Thường, Bệnh viện Hoàn Mỹ TP Hồ Chí Minh cho rằng, thói quen sinh hoạt điều độ là phần không thể tách rời của tập luyện an toàn: “Một buổi tập hiệu quả không phải buổi ra nhiều mồ hôi mà là khi cơ thể được vận động đúng mức. Người chơi nên khởi động kỹ, giãn cơ, bổ sung nước hợp lý và ngủ đủ giấc. Đó không chỉ là kỹ thuật mà là văn hóa thể thao”.

Anh Quyết Thắng, người chơi tennis lâu năm chia sẻ kinh nghiệm: “Tôi luôn dừng lại khi thấy cơ thể mệt. Có lúc thi đấu ngoài trời nắng, chỉ vài phút là thở dốc nhưng tôi không cố. Sức khỏe quan trọng hơn thắng thua”.

Còn chị Nguyễn Thị Son (50 tuổi, phường Sài Gòn), từng ngất xỉu vì tập nặng để giảm cân, giờ chọn yoga và đi bộ nhẹ nhàng:  “Giờ tôi thấy cơ thể khỏe hơn, ngủ ngon hơn, tâm trạng thoải mái hơn. Không cần tập nhiều, chỉ cần tập đều và vui là được”.

Vận động viên Hồng Ngát cũng cho rằng, khi tập đúng, thể thao không chỉ giúp khỏe mà còn thay đổi tinh thần: “Tôi từng chứng kiến nhiều người từ bỏ sau chấn thương chỉ vì tập quá sức. Giờ họ quay lại với môn nhẹ nhàng hơn, vẫn giữ tinh thần rèn luyện. Với tôi, thể thao là hành trình dài, không phải cuộc đua ngắn hạn”.

Ở góc độ xã hội, các chuyên gia nhìn nhận thói quen tôn vinh thành tích thể thao trên mạng xã hội cũng khiến người tập dễ sa vào “cơn sốt thành tích”. Theo bác sĩ Đổng, điều cần lúc này không chỉ là khuyến cáo y học mà là xây dựng ý thức cộng đồng về tập luyện an toàn.

“Các câu lạc bộ, đơn vị tổ chức phong trào cần có huấn luyện viên hướng dẫn, sàng lọc sức khỏe cơ bản, chứ không chỉ đăng ký cho đủ người. Thể thao phải là niềm vui, không phải nỗi sợ chấn thương”, bác sĩ Đổng nói.

Một số chuyên gia đề xuất các địa phương, trung tâm thể thao phường nên đẩy mạnh truyền thông y học thể thao, phối hợp bệnh viện tổ chức khám tầm soát định kỳ, nhất là trước mùa giải phong trào. Điều này vừa giúp hạn chế rủi ro, vừa tạo môi trường rèn luyện bền vững.

BS Võ Hòa Khánh, Bệnh viện Chấn thương chỉnh hình TP Hồ Chí Minh, nhấn mạnh: “Khi người dân hiểu rõ giới hạn của mình, phong trào thể thao mới thực sự bền. Đó không chỉ là chuyện tập đúng, mà là giữ an toàn cho xã hội năng động”.

Thể thao là “vắc xin tự nhiên” giúp con người khỏe mạnh, cân bằng và sống vui hơn. Nhưng để liều thuốc ấy phát huy tác dụng, người chơi cần hiểu rằng: Tập đúng mới khỏe, tập quá dễ hại. Khi mỗi người biết lắng nghe cơ thể và tôn trọng giới hạn của mình, phong trào thể thao mới thật sự trở thành nét văn hóa bền vững trong đời sống hiện đại.