Theo Đài phát thanh Quốc tế DW (Đức) ngày 28/8, trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị và cạnh tranh thương mại toàn cầu ngày càng gia tăng, một câu hỏi lớn đang được đặt ra: Liệu chính sách của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã vô tình củng cố khối BRICS thành một thực thể gắn kết hơn? Theo nhiều chuyên gia và nhà phân tích, các chính sách thuế quan cứng rắn mà chính quyền Trump áp dụng đã tạo ra một “động lực chung” cho các nước BRICS xích lại gần nhau hơn và tìm cách giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ.

Cho đến nay, thuế quan của Tổng thống Trump đối với các nước BRICS vượt xa mức thuế đối với phần còn lại của thế giới. Cụ thể, Trung Quốc, thành viên lớn nhất của BRICS, vẫn phải đối mặt với viễn cảnh bị áp thuế 145% nếu không đạt được thỏa thuận với chính quyền Trump, trong khi Brazil và Ấn Độ  bị áp thuế 50% - một nửa mức phạt của Ấn Độ là do mua dầu Nga giá rẻ. Nam Phi bị áp thuế 30%, và ngay cả những thành viên mới hơn như Ai Cập cũng có thể bị tăng thuế do tham gia BRICS.

Trong 7 tháng đầu nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Trump đã nhiều lần cảnh báo sẽ áp dụng các biện pháp trừng phạt bổ sung đối với bất kỳ quốc gia nào liên kết với cái mà ông gọi là "chính sách chống Mỹ" - ​​một ám chỉ rõ ràng đến thách thức ngày càng tăng của BRICS đối với sự thống trị toàn cầu của Mỹ.

Cựu quan chức thương mại Ấn Độ Ajay Srivastava cho rằng các nước BRICS "không mấy e ngại" khi bị Trump nhắm đến để chịu thêm các hình phạt. Ông nói với DW rằng thuế quan "mang lại cho BRICS một động lực chung để giảm sự phụ thuộc vào Mỹ, ngay cả khi các chương trình nghị sự khác nhau."

Tăng cường liên kết kinh tế và chính trị

Những mức thuế bổ sung đó đã tạo nên sự bất bình chung giữa các thành viên BRICS, những nước hiện đang mở rộng các hiệp định thương mại song phương bằng đồng tiền quốc gia để giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ. Các ngân hàng trung ương BRICS cũng đã tăng cường mua vàng, một tín hiệu khác cho thấy mong muốn phi USD hóa của họ.

Trong một bài xã luận gần đây trên tờ Washington Post, Max Boot, nhà phân tích chính sách đối ngoại tại Hội đồng quan hệ đối ngoại, cho biết Tổng thống Trump đang "làm suy yếu quyền lực của Mỹ bằng cách liên kết sai trái những người bạn của Mỹ với kẻ thù của chúng ta" - ám chỉ đến cách Brazil, Nam Phi và Ấn Độ đang liên kết chặt chẽ hơn với Trung Quốc và Nga.

Một biểu hiện nữa cho thấy sự đoàn kết ngày càng gia tăng giữa các thành viên BRICS sẽ được thể hiện tại hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) ở Thiên Tân, Trung Quốc, bắt đầu từ ngày 31/8 tới. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ tiếp đón Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Tổng thống Nga Vladimir Putin, cùng với các nhà lãnh đạo từ khoảng 20 quốc gia khác thuộc Nam toàn cầu (các nước đang phát triển và mới nổi không thuộc phương Tây). Đây sẽ là lần đầu tiên ông Modi đặt chân đến Trung Quốc sau 7 năm.

Trước thềm hội nghị thượng đỉnh, Điện Kremlin đã thúc đẩy Trung Quốc, Nga và Ấn Độ tổ chức cuộc đàm phán ba bên đầu tiên sau 6 năm, một động thái nhằm củng cố cốt lõi của liên minh BRICS. Moskva tin rằng việc khôi phục đối thoại cấp cao giữa ba thành viên lớn nhất của BRICS có thể giúp dập tắt căng thẳng lâu dài, đặc biệt là giữa Ấn Độ và Trung Quốc, đồng thời tạo ra sự gắn kết hơn trong đối trọng với phương Tây.

Các quốc gia BRICS khác thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc

Các mức thuế quan khổng lồ của chính quyền Trump đã thúc đẩy Ấn Độ tăng cường quan hệ kinh tế với Trung Quốc, nối lại các chuyến bay thẳng, nới lỏng các hạn chế về thị thực và tăng cường các cuộc thảo luận thương mại. Hai nước cũng đã tổ chức các cuộc đàm phán để giải quyết các tranh chấp kéo dài dọc theo đường biên giới trên thực tế dài gần 3.500 km.

Trong chuyến thăm Ấn Độ tuần trước của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị, Bắc Kinh đã đồng ý tăng cường cung cấp khoáng sản đất hiếm cho quốc gia Nam Á này. Trung Quốc kiểm soát hơn 85% hoạt động chế biến đất hiếm toàn cầu, trong khi Ấn Độ đang rất cần loại khoáng sản này cho năng lượng sạch, xe điện và công nghệ quốc phòng. Hai bên cũng ủng hộ nhau tổ chức hội nghị thượng đỉnh BRICS năm 2026 và 2027. 

Brazil cũng tìm cách thúc đẩy thương mại song phương với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của mình, trong cuộc điện đàm đầu tháng này giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva. Trung Quốc chiếm 26% kim ngạch xuất khẩu của Brazil - gấp đôi so với Mỹ.

Với Nga, sự xuất hiện mang tính biểu tượng cao ông Tập Cận Bình trong lễ duyệt binh Ngày Chiến thắng ở Moskva hồi tháng 5 năm nay đã nhấn mạnh sự liên kết chiến lược ngày càng sâu sắc giữa Moskva và Bắc Kinh. Theo Điện Kremlin, hơn 90% thương mại song phương giữa Nga và Trung Quốc hiện được thực hiện bằng đồng nhân dân tệ và rúp.

Trong khi đó, Nam Phi vẫn kiên định với các cam kết của mình với BRICS, thể hiện ý định tự vạch ra lộ trình riêng bất chấp áp lực từ chính quyền Trump. Sanusha Naidu, cộng tác viên nghiên cứu cấp cao tại Viện Đối thoại Toàn cầu có trụ sở tại Nam Phi, phát biểu với DW: "Tôi nghĩ Nam Phi không muốn đảo ngược bất kỳ cam kết nào của mình trong BRICS, đặc biệt là về cải cách quản trị toàn cầu, công nghệ, nông nghiệp, trao đổi học thuật và giao lưu doanh nghiệp với doanh nghiệp".

Thách thức và triển vọng 

Từ 4 thành viên ban đầu, BRICS đã tăng lên 10 thành viên - trong khi Saudi Arabia vẫn chưa quyết định có gia nhập hay không - BRICS hiện đang ngày càng bị chia rẽ do lợi ích quốc gia khác biệt, điều này có thể hạn chế hơn nữa tham vọng của khối. Cựu quan chức thương mại Ấn Độ Srivastava, người thành lập Sáng kiến ​​nghiên cứu thương mại toàn cầu có trụ sở tại New Delhi, cho biết BRICS "ít chú trọng đến sự thống nhất hoàn hảo mà chú trọng hơn đến sự hợp tác thực dụng trong thương mại, tài chính và chuỗi cung ứng".

Mặc dù thương mại giữa các quốc gia BRICS tăng nhanh hơn thương mại giữa BRICS và các nước G7, phần lớn trong số đó là về hydrocarbon. Theo nghiên cứu của Công ty Tư vấn Boston, điều thú vị là thương mại nội khối BRICS chịu nhiều rào cản hơn so với thương mại giữa các quốc gia ở Bắc bán cầu.

Công ty tư vấn trên đã xác định những dấu hiệu trong tương lai cho thấy hợp tác thương mại BRICS đang gia tăng, bao gồm việc bãi bỏ lệnh chống bán phá giá và các hạn chế thương mại khác, hướng tới một hiệp định thương mại tự do trên toàn BRICS, sự ủng hộ nhất trí đối với cải cách Tổ chức Thương mại Thế giới và nhiều đầu tư nước ngoài hơn giữa các quốc gia BRICS.

Mặc dù những tham vọng đó có thể không thành hiện thực ngay lập tức, Mihaela Papa, Giám đốc nghiên cứu và nhà khoa học nghiên cứu chính tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế, dự kiến ​​hoạt động thương mại nội khối BRICS sẽ trở nên cấp bách hơn.

Chuyên gia Papa nói với DW: "Chúng ta có thể thấy sự ủng hộ chính trị lớn hơn cho các sáng kiến ​​thương mại mới, các chiến dịch 'Mua (hàng) BRICS' và các dự án như sàn giao dịch ngũ cốc BRICS và mở rộng cơ chế thanh toán bằng tiền tệ quốc gia". 

Đề xuất do Nga hậu thuẫn về một loại tiền tệ chung của BRICS để thách thức đồng USD vẫn đang bị trì hoãn. Ông Srivastava dự đoán rằng đồng USD sẽ vẫn "thống trị trong nhiều năm, nhưng các hệ thống thanh toán song song bằng nhân dân tệ, rupee và rúp sẽ phát triển. Điều này sẽ không soán ngôi đồng đô la Mỹ, nhưng sẽ dần dần làm suy yếu thế độc quyền của đồng USD".