Đánh giá về trận Vạn Tường, cố Tổng Bí thư Lê Duẩn đã từng nói: Nếu trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc của Liên Xô, trận Stalingrad là một bước ngoặt chứng minh quân phát xít Hitler không phải là không đánh được, thì chúng ta cũng có thể coi trận Vạn Tường là một bước ngoặt chứng minh một cách hùng hồn rằng quân giải phóng miền Nam hoàn toàn có khả năng đánh bại được quân đội Mỹ trong điều kiện chúng có mọi ưu thế tuyệt đối về binh khí và hỏa lực so với quân giải phóng.

Sau trận tiêu diệt quân Mỹ ở bến Tân Hy (Bình Đông, Bình Sơn), cục diện tình hình trên chiến trường Quảng Ngãi chuyển hướng có lợi cho ta. Phong trào “tìm Mỹ mà đánh, tìm ngụy mà diệt” dâng lên mạnh mẽ. Tháng 7/1965, lực lượng vũ trang trên “vành đai diệt Mỹ” huyện Bình Sơn đã liên tiếp đánh bại 5 cuộc càn quét của quân Mỹ-Ngụy khi chúng vượt sông Trà Bồng nống sang vùng giải phóng của ta.

Lược đồ trận Vạn Tường. Ảnh: Báo Quảng Ngãi

Với thế chủ động đánh địch, các lực lượng Bộ đội địa phương và du kích Bình Sơn đã kiên cường chiến đấu, đánh địch cả trên bộ, trên biển, tiêu diệt nhiều xe bọc thép và xe quân sự của đối phương; bắt sống lính Mỹ, thu nhiều chiến lợi phẩm.

Vào thời điểm này, Trung đoàn 1 bộ binh chủ lực của Quân khu 5 sau chiến thắng Ba Gia vang dội, chuyển về đóng quân ở khu vực Vạn Tường, triển khai mọi công tác chuẩn bị bước vào trận chiến đấu mới. Trung đoàn được sự chăm sóc, nuôi dưỡng của nhân dân địa phương đã cùng lực lượng du kích tuần tra, bảo vệ vòng ngoài để đảm bảo cho đơn vị vừa học tập chính trị, vừa huấn luyện quân sự và chuẩn bị mọi mặt khác.

Lực lượng trinh sát của Sư đoàn 3 lính thuỷ đánh bộ Mỹ đóng quân ở vùng căn cứ Chu Lai, phát hiện có đơn vị quân giải phóng đóng tại thôn Vạn Tường, (xã Bình Hải, huyện Bình Sơn), cách căn cứ Chu Lai khoảng 17km về phía Đông - Nam. Mỹ coi đây là thời cơ lý tưởng cho cuộc xuất quân “tìm diệt” có quy mô lớn đầu tiên với sự phối hợp hải, lục, không quân và phát huy tối đa ưu thế binh hoả lực và phương tiện chiến tranh tối tân của quân đội Mỹ… Vì thế Bộ Tư lệnh lính thuỷ đánh bộ Mỹ quyết định mở cuộc hành quân mang tên “Ánh sáng sao” với sự tham gia của 8.000 quân Mỹ, 70 máy bay chiến đấu, 150 máy bay lên thẳng, 6 tàu đổ bộ, 5 pháo hạm và gần 50 khẩu pháo các loại cùng hàng trăm xe tăng, xe bọc thép hòng bao vây tiêu diệt bộ đội chủ lực ta ở Vạn Tường.

Đêm 17/8/1965, hơn chục tàu chiến Mỹ từ ngoài khơi liên tục bắn đại bác vào thôn Vạn Tường và các cao điểm xung quanh. Sáng 18/8/1965, sau các đợt pháo kích và ném bom dữ dội, lực lượng lớn quân Mỹ gồm 4 tiểu đoàn lính thuỷ đánh bộ, 1 tiểu đoàn xe tăng và xe bọc thép, 2 tiểu đoàn pháo 105 ly, 6 tàu đổ bộ và pháo hạm cùng hàng trăm máy bay chiến đấu ồ ạt từ 4 hướng tiến quân vào Vạn Tường với âm mưu tiêu diệt toàn bộ lực lượng của ta trong thời gian ngắn nhất. Nhưng ảo tưởng ấy của quân địch bị phá sản hoàn toàn bởi Trung đoàn 1 cùng với quân dân Vạn Tường đã bày sẵn kế hoạch và phương án sẵn sàng chiến đấu.

Suốt một ngày đêm chiến đấu anh dũng, mưu trí sáng tạo, quân và dân Quảng Ngãi đã phối hợp nhịp nhàng với Trung đoàn 1, Đại đội 31 địa phương và lực lượng dân quân du kích các xã Bình Phú, Bình Trị, Bình Hoà, Bình Hải đánh bại hoàn toàn cuộc hành quân lớn mang tên “Ánh sáng sao” của Mỹ. Quân ta tiêu diệt 919 lính Mỹ; bắn cháy 22 xe tăng, xe bọc thép; bắn rơi 13 máy bay và phá hủy hoàn toàn nhiều phương tiện chiến tranh của địch. Đây là đòn đánh phủ đầu giáng đòn chí tử vào lính thuỷ đánh bộ Mỹ, một binh chủng được xem là thiện chiến, tối tân của quân đội Mỹ lúc bấy giờ.

Chiến thắng Vạn Tường có ý nghĩa lịch sử vô cùng to lớn, là mốc son chói lọi phản ánh khí thế cách mạng tiến công, sự mưu trí, kiên cường, dũng cảm, tình đoàn kết chiến đấu của quân và dân Quảng Ngãi với bộ đội chủ lực Quân khu 5. Nếu như chiến thắng Ấp Bắc mở đầu cho cao trào diệt ngụy, thì chiến thắng Vạn Tường lịch sử mở đầu cho cao trào diệt Mỹ. Chiến thắng Vạn Tường khẳng định quân và dân ta có khả năng đánh bại hoàn toàn giặc Mỹ xâm lăng, dù chúng có thể đông quân, hùng hậu về vũ khí trang bị và khả năng cơ động nhanh.

Cùng với chiến thắng Ba Gia, chiến thắng Vạn Tường đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về nghệ thuật quân sự Việt Nam. Trong đó nổi bật nhất là bài học lớn về phát huy sức mạnh tổng hợp của chiến tranh nhân dân và sự kết hợp tác chiến giữa bộ đội chủ lực và lực lượng vũ trang địa phương; giữa tiến công tiêu diệt địch của lực lượng vũ trang với nổi dậy của quần chúng giành quyền làm chủ; giữa tiêu diệt chủ lực địch với chống phá “bình định”; thể hiện tư duy nhạy bén trong nghệ thuật chỉ huy, điều hành chiến dịch của Bộ Tư lệnh Quân khu 5; tinh thần chiến đấu, phục vụ chiến đấu dũng cảm, kiên cường, mưu trí, sáng tạo của cán bộ, chiến sỹ và nhân dân Quảng Ngãi anh hùng. Chiến thắng Vạn Tường mãi mãi đi vào lịch sử đất nước như một chiến công chói lọi của dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

49 năm đã trôi qua, mảnh đất mang đậm dấu tích lịch sử oai hùng và nghèo khó năm xưa, nay đã hồi sinh mạnh mẽ và trở thành một vùng đất tràn đầy sức sống.

Trung tâm Thông tin Tư liệu/TTXVN