Theo đài phát thanh quốc tế DW (Đức) ngày 18/11, từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine năm 2022, Phần Lan đã quyết liệt thay đổi cơ cấu năng lượng, giảm sự phụ thuộc từ nước láng giềng từ 50% xuống gần bằng 0. Tuy nhiên, hành trình hướng tới độc lập hoàn toàn vẫn còn thách thức.

Trước năm 2022, một nửa lượng năng lượng nhập khẩu của Phần Lan đến từ Nga - quốc gia có chung đường biên giới dài 1.300 km với Helsinki, bao gồm điện, dầu và khí đốt tự nhiên. Đảo Olkiluoto trên bờ biển phía Tây từng chỉ là một trung tâm năng lượng thông thường, nhưng sau cuộc xung đột ở Ukraine, hòn đảo này đã trở nên quan trọng về mặt chiến lược, nơi tổ máy điện hạt nhân có công suất cao nhất ở châu Âu và thứ ba trên thế giới..

"Trước năm 2022, chúng tôi đã từng hy vọng lạc quan rằng chúng ta đã vượt qua được thời kỳ mà mọi thứ đều xoay quanh việc mở rộng lãnh thổ và tấn công các quốc gia có chủ quyền. Nhưng sau đó, chúng tôi hiểu rằng điều đó không đúng và chúng tôi phải tự bảo vệ chủ quyền của mình, kể cả khi nói đến năng lượng", Bộ trưởng Khí hậu và Môi trường Phần Lan Sari Multala cho biết. 

Tiếp đó, Helsinki đã từ bỏ lập trường trung lập và tuyên bố gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Nga đáp trả bằng cách cắt nguồn cung cấp điện cho Phần Lan, với lý do Helsinki từ chối thanh toán bằng đồng rúp. Kể từ đó, thị phần nhập khẩu năng lượng của Nga vào Phần Lan đã giảm xuống gần bằng 0.

Tái cấu trúc nguồn cung

Dầu mỏ - chiếm 19% lượng tiêu thụ năng lượng của Phần Lan vào năm 2019 - hiện được nhập khẩu từ Na Uy, Anh và Mỹ. Khí đốt tự nhiên, vào thời điểm đó chiếm 5% trong cơ cấu năng lượng, được nhập khẩu dưới dạng LNG (khí tự nhiên hóa lỏng). Công ty nhà nước Gasgrid Finland đã đưa vào vận hành một nhà ga LNG nổi mới tại cảng Inga ở phía Nam.

Trong khi đó, lò phản ứng hạt nhân mới Olkiluoto 3 là một trong những lò phản ứng lớn nhất thế giới với tổng công suất 1.600 megawatt, đã tăng thị phần điện hạt nhân của Phần Lan từ 28% vào năm 2022 lên 39% hiện nay.

Tuy nhiên, dự án này đi kèm với cái giá đắt. Chi phí xây dựng tăng gần gấp 4 lần, lên 11 tỷ euro. Chi phí tăng vọt đã khiến nhà điều hành TVO phải hủy bỏ kế hoạch xây dựng lò phản ứng thứ tư. 

Để đảm bảo an toàn, công ty Posiva đã đầu tư từ 500 triệu euro đến 1 tỷ euro cho cơ sở lưu trữ Onkalo, bao gồm 60 km đường hầm sâu khoảng 450 mét dưới mặt đất. Chất thải từ năm nhà máy điện hạt nhân sẽ được lưu trữ vĩnh viễn trong các viên nang nặng một tấn.

"Người tiêu dùng đang được hưởng lợi từ giá điện thấp. Và chúng tôi đã tạo ra 5.000 việc làm trực tiếp và gián tiếp", ông Juha Poikola, người phát ngôn của TVO nói với DW tại cơ sở lò phản ứng.

Bộ trưởng Multala cho biết chính phủ Phần Lan hiện đang "xem xét lại luật năng lượng hạt nhân để tạo điều kiện cho quá trình cấp phép nhanh hơn và điều tra xem liệu hạt nhân có cần hỗ trợ tài chính hoặc cơ chế chia sẻ rủi ro trong tương lai hay không".

Nhưng các nguồn điện khác cũng góp phần vào sự chuyển dịch năng lượng của Phần Lan, đặc biệt là năng lượng tái tạo. Năm 2024, các trang trại điện gió chiếm 24% sản lượng điện của Phần Lan, so với 14% vào năm 2022.

Đối với Veli-Pekka Tynkkynen, Giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Nga và Đông Âu của Phần Lan tại Đại học Helsinki, năng lượng tái tạo là hướng đi đúng đắn vì năng lượng hạt nhân, thủy điện và gió sẽ giúp mô hình của Phần Lan trở nên "bền vững".

"Chúng ta nên từ bỏ năng lượng hóa thạch. Việc phụ thuộc vào các quốc gia khác -  dù là Nga, Saudi Arabia hay Mỹ - đều không phải là một ý tưởng hay", Giáo sư Tynkkynen nêu quan điểm.

Về phần mình, Thijs van de Graf, Phó Giáo sư về chính trị quốc tế tại Đại học Ghent ở Bỉ và là chuyên gia về chính sách năng lượng, đồng ý rằng sự kết hợp phù hợp là chìa khóa.

"Hầu hết các nước châu Âu đã hướng đến các nguồn năng lượng khác sau khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra. Công thức cho an ninh năng lượng bao gồm hiệu quả năng lượng, điện khí hóa và năng lượng tái tạo", ông de Graf lưu ý.

Tuy nhiên, Giáo sư Tynkkynen nói thêm rằng Phần Lan vẫn chưa thể đạt được sự độc lập hoàn toàn về năng lượng với Nga: "Công ty năng lượng Phần Lan Fortum đã cố gắng trong 3 năm qua để thay thế nguồn cung uranium từ Nga, nhưng vẫn chưa thành công".