Ngày 24/12/2011, Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương đã long trọng kỷ niệm 55 năm ngày thành lập và đón nhận Huân chương Độc lập hạng Nhất. 55 năm qua, các thế hệ đạo diễn, quay phim đã dồn tâm huyết, sức lực và cả sự hy sinh để có những thước phim ghi lại hiện thực xã hội với những hình ảnh có giá trị, làm nên tên tuổi một đơn vị đầu ngành trong lĩnh vực sản xuất phim tài liệu, khoa học, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của những người chép sử bằng hình ảnh.

Từ quá khứ vẻ vang...

Với tên gọi ban đầu là Xưởng phim Thời sự tài liệu Việt Nam, thành lập năm 1956 (tách ra từ Xưởng phim Việt Nam), các nhà làm phim thời sự tài liệu thời bấy giờ đã lao mình vào thực tiễn cuộc sống, sản xuất hàng trăm phim thời sự, tài liệu xây dựng CNXH và đấu tranh thống nhất đất nước.

Dấu ấn trong giai đoạn này là những bộ phim có giá trị về nghệ thuật và nội dung nổi bật, đã đoạt giải Bông sen Vàng tại Liên hoan phim (LHP) Việt Nam như: “Chống hạn”, “Dưới cờ quyết thắng”, “Trở lại Điện Biên”, “Chào mừng 14 triệu đồng bào miền Nam anh hùng”. Và đặc biệt là phim “Nước về Bắc Hưng Hải” của đạo diễn, NSND Bùi Đình Hạc đã đánh dấu bước tiến vượt bậc về nghệ thuật xây dựng hình tượng, về sử dụng ngôn ngữ điện ảnh tài liệu nước nhà. Phim đã được tặng Huy chương Vàng tại LHP quốc tế Mátxcơva.

Khi đế quốc Mỹ tiến hành chiến tranh phá hoại miền Bắc, Xưởng phim Thời sự Tài liệu cũng trở thành một trận địa luôn trong tư thế trực chiến. Các đoàn làm phim sẵn sàng lên đường bất cứ lúc nào, các phân xưởng và công nhân bộ phận in tráng làm việc không kể ngày đêm, không rời vị trí ngay cả lúc máy bay B52 ném bom rải thảm Hà Nội, để kịp thời làm ra nhiều bộ phim xuất sắc, tạo nên diện mạo riêng của dòng phim mang nhãn hiệu Xưởng phim Thời sự Tài liệu.

Trong đó, hai bộ phim “Đầu sóng ngọn gió” và “Lũy thép Vĩnh Linh” của NSND Ngọc Quỳnh được coi là đỉnh cao của dòng phim tài liệu Việt Nam thời kỳ chống Mỹ. Phim “Đầu sóng ngọn gió” đã đánh dấu bước chuyển biến quan trọng của nghệ thuật phim tài liệu chiến tranh, đã nhận được Huy chương Vàng tại LHP Mátxcơva năm 1967 và giải Bông sen Vàng tại LHP Việt Nam năm 1970. Bộ phim “Lũy thép Vĩnh Linh” là bộ phim tài liệu thành công nhất mang tính tổng hợp về cuộc chiến tranh nhân dân, đã được tặng Huy chương Vàng tại LHP Mátxcơva năm 1971, Bông sen Vàng LHP Việt Nam năm 1970.

Tiếp tục vai trò xung kích...

Kết thúc cuộc chiến tranh, các nhà làm phim lại tỏa đi khắp đất nước để thực hiện công việc của người chép sử bằng hình trong giai đoạn mới. Trung bình mỗi năm Hãng phim Tài liệu, Khoa học sản xuất tới hơn 70 đầu phim và hàng nghìn mét tư liệu với các đề tài về xây dựng, kiến thiết đất nước, muôn mặt đời sống của nhân dân.

Ngày 22/2/1982, Xưởng phim Thời sự Tài liệu Việt Nam đổi tên thành Xí nghiệp Tài liệu và Khoa học Trung ương. Tháng 3/1989, đổi thành Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương. Bước vào giai đoạn đất nước đổi mới, các nhà làm phim tài liệu cũng đứng trước thách thức mới. Những bộ phim ra đời trong giai đoạn này thực sự thể hiện bản lĩnh đổi mới trong tư duy của những người làm phim. Có thể kể đến các bộ phim như: “Việt Nam Hồ Chí Minh”, “Một phần 50 giây cuộc đời”,“Hồ Chí Minh hình ảnh của nguời”, “Tiếng nổ định hướng”, “Hà Nội trong mắt ai”...

Trong 55 năm qua, Hãng phim Tài liệu, khoa học Trung ương đã có 5 giải vàng, 5 giải bạc tại các LHP quốc tế; 5 giải vàng và bạc tại các LHP môi trường quốc tế; 5 giải phim ngắn xuất sắc nhất tại LHP châu Á - Thái Bình Dương; 38 Bông sen Vàng, 79 Bông sen Bạc tại các kỳ LHP Việt Nam; 17 giải thưởng Cánh diều Vàng, 36 giải thưởng Cánh diều Bạc của Hội Điện ảnh Việt Nam.

Bước vào thập niên đầu của thế kỷ 21 đổi mới và hội nhập, điện ảnh tài liệu tiếp tục phát huy vai trò xung kích trên mặt trận văn hóa tư tưởng. Những người làm phim tài liệu đã nhanh chóng tiếp cận hiện thực để đưa vào tác phẩm của mình những vấn đề xã hội được nhân dân quan tâm, các vấn đề về giá trị truyền thống đạo đức, văn hóa tinh thần của dân tộc. Nhiều tác phẩm thành công không chỉ trong nước mà còn được điện ảnh thế giới và khu vực châu Á - Thái Bình Dương ghi nhận như các phim “Trở lại ngư thủy”, “Tiếng vĩ cầm ở Mỹ Lai”, “Chị Năm ‘khùng’”, “Chốn quê”, “Còn lại với thời gian”, “Những nẻo đường công lý”, “Nơi chiến tranh đã đi qua”, “Thang đá ngược ngàn”... Ở thể loại phim khoa học, nhiều bộ phim ra đời đã gây được tiếng vang và đoạt giải thưởng cao tại các kỳ liên hoan phim.


Với những đóng góp và công lao to lớn của các nghệ sỹ và các thế hệ của Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương, Đảng và Nhà nước đã trao tặng các phần thưởng cao quí cho tập thể: Danh hiệu Anh hùng Lao động, Huân chương Độc lập hạng Nhì, Huân chương kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất, Huân chương Lao động hạng Nhất, Cờ thi đua luân lưu của Chính phủ và của Bộ trong nhiều năm. Nhân dịp kỷ niệm 55 năm ngày thành lập, hãng vinh dự được Đảng, Nhà nước trao tặng Huân chương Độc lập hạng Nhất.

Phương Lan