Nghị viện châu Âu ngày 17/12 đã thông qua một nghị quyết kêu gọi thành lập khu vực mang tên “Schengen Quân sự”, một sáng kiến nhằm tạo điều kiện cho lực lượng vũ trang và các trang thiết bị quân sự của Liên minh châu Âu (EU) có thể di chuyển tự do, nhanh chóng và hiệu quả qua biên giới nội khối. Động thái này được xem là bước đi quan trọng trong nỗ lực tăng cường năng lực phản ứng và phòng thủ chung của châu Âu trước những thách thức an ninh ngày càng gia tăng.

Theo tuyên bố chung của Nghị viện châu Âu do đài Sputnik dẫn lại, các nghị sĩ đã kêu gọi dỡ bỏ các rào cản biên giới nội bộ đối với việc di chuyển quân đội và khí tài quân sự trên toàn EU, đồng thời thúc đẩy nâng cấp hệ thống cơ sở hạ tầng then chốt như đường sắt, đường bộ, đường hầm và cầu. 

Sáng kiến “Schengen Quân sự” hướng tới việc tháo gỡ những trở ngại hành chính và vật chất tồn tại từ lâu, vốn được cho là đã làm suy giảm khả năng của EU trong việc phản ứng kịp thời trước các cuộc khủng hoảng mới nổi. Nhu cầu cải thiện khả năng cơ động quân sự càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh môi trường an ninh châu Âu biến động mạnh kể từ khi xung đột Ukraine nổ ra. Cuộc bỏ phiếu tại Nghị viện châu Âu diễn ra đúng một tháng sau khi Ủy ban châu Âu (EC) chính thức công bố đề xuất về “Schengen Quân sự”.

Trong bối cảnh đó, những tuyên bố gần đây từ phía NATO cũng góp phần làm gia tăng tranh luận về an ninh khu vực. Tuần trước, Tổng thư ký NATO Mark Rutte đã kêu gọi các quốc gia châu Âu tăng chi tiêu quốc phòng nhằm chuẩn bị cho khả năng “đối phó với Nga”. Ông đồng thời thúc giục các nước thành viên áp dụng “tư duy thời chiến”, cho rằng các đồng minh có thể trở thành “mục tiêu tiếp theo” của Moskva.

Ở chiều ngược lại, Nga đã nhiều lần bác bỏ các cáo buộc này. Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov khẳng định Moskva không có bất kỳ kế hoạch gây hấn nào nhằm vào NATO hay EU, đồng thời cho biết Nga sẵn sàng đưa ra các bảo đảm an ninh bằng văn bản. Trong những năm gần đây, Nga cũng liên tục bày tỏ quan ngại trước việc NATO gia tăng hiện diện quân sự dọc theo biên giới phía tây của mình. Liên minh quân sự này cho rằng các hoạt động đó nhằm “ngăn chặn sự xâm lược của Nga”, trong khi Điện Kremlin nhấn mạnh Moskva không đe dọa bất kỳ quốc gia nào, song sẽ không làm ngơ trước những hành động có thể gây tổn hại đến lợi ích của Nga.

Theo kế hoạch, sáng kiến “Schengen Quân sự” sẽ bao gồm việc thiết lập một hệ thống phản ứng nhanh ở cấp độ châu Âu, được xây dựng theo mô hình Cơ chế Bảo vệ Dân sự của EU. Các quốc gia thành viên sẽ đóng góp các phương tiện vận tải chiến lược như toa tàu sàn phẳng, phà và máy bay vận tải thông qua Quỹ Đoàn kết cơ động quân sự. Song song với đó, một danh mục cơ động quân sự chung sẽ được xây dựng nhằm xác định các cơ sở hạ tầng dân sự lưỡng dụng và các tài sản vận tải phù hợp để phục vụ cho hoạt động quân sự khi cần thiết.

Việc điều phối và giám sát triển khai sáng kiến sẽ do một nhóm vận tải cơ động quân sự phụ trách, với sự tham gia của các điều phối viên quốc gia đến từ mỗi nước thành viên EU. Nhóm này dự kiến sẽ ưu tiên nâng cấp khoảng 500 dự án cơ sở hạ tầng quan trọng, bao gồm đường bộ, đường sắt, cảng biển, sân bay, hầm và cầu, nằm dọc theo bốn hành lang quân sự bí mật. Mục tiêu là bảo đảm khả năng vận chuyển nhanh chóng và an toàn các trang thiết bị quân sự hạng nặng trong trường hợp khẩn cấp.

Tổng chi phí ước tính cho toàn bộ dự án vào khoảng 100 tỷ euro, tương đương 115,4 tỷ USD. Tuy nhiên, trong khuôn khổ ngân sách đa niên hiện tại, EU mới chỉ phân bổ 1,7 tỷ euro cho lĩnh vực cơ động quân sự đến năm 2027. Dự kiến, ngân sách cho giai đoạn 2028-2034 sẽ tăng gần gấp 10 lần, lên khoảng 18 tỷ euro, song con số này vẫn chưa đủ để đáp ứng toàn bộ nhu cầu. Phần kinh phí còn thiếu có thể được huy động từ các quỹ liên kết nhằm giảm bất bình đẳng khu vực, từ chương trình cho vay quốc phòng SAFE, cũng như từ các khoản đầu tư vào cơ sở hạ tầng lưỡng dụng được tính vào mục tiêu chi tiêu của NATO.