Theo Politico.eu, năm đầu tiên kể từ khi ông Donald Trump trở lại nắm quyền đã phá tan mọi ảo tưởng còn sót lại của các nhà lãnh đạo châu Âu về khả năng "kiểm soát" hay "quản lý" vị Tổng thống Mỹ này. Một trật tự thế giới mới đang hình thành, nơi liên minh xuyên Đại Tây Dương vốn tồn tại từ sau Thế chiến II đang bị thử thách bởi những rạn nứt sâu sắc và tư duy thực dụng đến mức khắc nghiệt.

Sự rạn nứt của những giá trị cũ

Thái độ chỉ trích công khai của Tổng thống Trump đối với Liên minh châu Âu (EU) không chỉ làm căng thẳng quan hệ xuyên Đại Tây Dương mà còn đe dọa sự đoàn kết nội khối. Chuyên gia Jana Puglierin từ Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu nhận định, trật tự quốc tế cũ dựa trên các giá trị, chuẩn mực phương Tây đang bị thay thế bởi một "dự án cạnh tranh" mới. Châu Âu hiện rơi vào thế kẹt: họ không thể "ký vào giấy ly hôn" với Mỹ vì vẫn quá phụ thuộc vào cam kết quân sự và an ninh của Washington, nhưng những lợi ích dài hạn giữa hai bên dường như không còn phù hợp.

“Chúng ta cần phải nhìn nhận vấn đề một cách tỉnh táo. Trước đây, chúng ta có một sự hiểu biết rõ ràng về mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương cũ, được định hình bởi các giá trị, chuẩn mực và nguyên tắc phương Tây, trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. Và giờ đây, tôi nghĩ chúng ta đang thấy một dự án cạnh tranh đang nổi lên”, chuyên gia Puglierin nêu rõ.

Nhà Trắng lập luận rằng họ đang nỗ lực đưa châu Âu "trở lại đúng hướng" bằng cách thúc đẩy khối này chi tiêu nhiều hơn cho quốc phòng và siết chặt nhập cư. Người phát ngôn Nhà Trắng Anna Kelly nhấn mạnh, tình trạng di cư không kiểm soát là nguyên nhân dẫn đến bạo lực và tội phạm gia tăng, đe dọa tính bền vững của các chương trình an sinh xã hội tại lục địa già.

Trước áp lực từ Washington, châu Âu đã bắt đầu chuyển dịch từ cách làm việc dựa trên đạo đức sang cách tiếp cận thực dụng. Để hạn chế thiệt hại kinh tế, EU đã đề xuất chấp nhận mức thuế mới 15% trong thương mại. Tại hội nghị thượng đỉnh tháng 6, NATO cũng đã xoa dịu ông Trump bằng cam kết tăng chi tiêu quốc phòng thêm 5% trong thập kỷ tới.

Về vấn đề Ukraine, tình hình của quốc gia này trở nên bấp bênh hơn bao giờ hết. Dù vào tháng 7, ông Trump đồng ý cung cấp thêm viện trợ quốc phòng, nhưng với điều kiện châu Âu phải chi trả toàn bộ. Sự xuất hiện của kế hoạch hòa bình 28 điểm được soạn thảo bí mật với Điện Kremlin đã buộc các nhà lãnh đạo châu Âu và Ukraine phải chạy đua để sửa đổi nhằm bảo vệ quyền lợi của mình.

Chiến lược "chia để trị" và những cú sốc ngoại giao

Bước sang năm 2026, châu Âu đối mặt với những thách thức mang tính quyết định khi Chiến lược An ninh Quốc gia (NSS) mới của Mỹ coi những người theo chủ nghĩa trung dung châu Âu là "đồng minh không đáng tin cậy". Constanze Stelzenmüller, chuyên gia cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu về Mỹ và châu Âu thuộc Viện Brookings, gọi các điều khoản liên quan đến châu Âu trong NSS mới là "bước ngoặt" đối với các nhà lãnh đạo bên kia Đại Tây Dương, và đã "thay đổi vĩnh viễn" chiến lược dài hạn với Mỹ.

Thậm chí, Tổng thống Trump không ngần ngại tuyên bố có thể can thiệp vào các cuộc bầu cử tại châu Âu để ủng hộ các đảng cực hữu. Cụ thể, trong một cuộc phỏng vấn với Politico hồi đầu tháng này, Tổng thống Trump chỉ trích các nhà lãnh đạo châu Âu là "yếu kém", khẳng định rằng họ "không biết phải làm gì" về vấn đề nhập cư nói riêng. Ông đặt câu hỏi liệu các nhà lãnh đạo châu Âu có nên tiếp tục là đồng minh hay không, nói rằng "điều đó phụ thuộc" vào chính sách của họ và rằng ông sẽ không ngần ngại can thiệp vào các cuộc bầu cử châu Âu để ủng hộ các đảng cực hữu đang thách thức chính các liên minh và các nhà lãnh đạo mà ông hiện đang hợp tác.

Cú sốc lớn nhất đến từ việc ông Trump tái khẳng định tham vọng giành quyền kiểm soát Greenland từ Đan Mạch – một đồng minh trong NATO. Việc bổ nhiệm Thống đốc Louisiana Jeff Landry làm đặc phái viên nhằm biến Greenland thành một phần của Mỹ đã gây rúng động giới ngoại giao. Song song đó, Mỹ tìm cách chia rẽ EU bằng cách gợi ý các thỏa thuận thương mại song phương ưu đãi cho những quốc gia nào chấp nhận tách khỏi khối 27 nước.

“Đây là một cú sốc lớn đối với nhiều quốc gia vốn cho rằng không có gì an toàn hơn mối quan hệ song phương với Mỹ”, chuyên gia Stelzenmüller nói.

Trước thực tế "Hòa bình kiểu Mỹ" (Pax Americana) đã chấm dứt như lời khẳng định của Thủ tướng Đức Friedrich Merz, các quốc gia châu Âu đang nỗ lực tự tìm lối đi riêng. Dù gặp nhiều trở ngại trong việc thống nhất sử dụng tài sản bị tịch thu của Nga, EU cuối cùng cũng đã thông qua khoản vay 90 tỷ USD cho Ukraine để duy trì sức mạnh quân sự trong hai năm tới. Đáng chú ý, các nhà lãnh đạo gần gũi với ông Trump tại Hungary, Slovakia và Cộng hòa Séc dù không tham gia nhưng cũng không ngăn cản kế hoạch này.

Chuyên gia Stelzenmüller từ Viện Brookings cảnh báo châu Âu cần chuẩn bị cho "tình huống xấu nhất trên mọi phương diện" vào năm 2026. Những điểm yếu của châu Âu hiện nay đang bị khai thác triệt để trong một trật tự mà sự trung thành không còn được đảm bảo bằng các hiệp ước cũ.

“Vào cuối năm nay, câu hỏi cơ bản mà người châu Âu phải đối mặt là liệu họ có cho rằng những chiến thắng mang tính chiến thuật là đủ để giành chiến thắng trong cuộc chiến chiến lược, đó là duy trì liên minh xuyên Đại Tây Dương đã tồn tại suốt 8 thập kỷ qua hay không”, Ivo Daalder, cựu Đại sứ Mỹ tại NATO dưới thời Tổng thống Barack Obama, nêu quan điểm.