Vùng hồ Ba Bể là nơi xuất xứ của cây hồng không hạt. Cụ thể tại thôn Nà Chom, xã Đồng Phúc, tỉnh Thái Nguyên nơi có độ cao từ 700 - 800m so với mực nước biển, khí hậu quanh năm mát mẻ được biết đến là "đất tổ" của cây hồng không hạt với những cây hồng cổ thụ có tuổi đời từ 80 đến cả trăm năm tuổi. Đây là nơi khởi phát cho các vườn hồng không hạt ở khu vực phía Bắc của tỉnh Thái Nguyên.

Trước đây, người ta gọi đây là quả hồng ngâm vì khi chín, quả hồng chuyển màu vàng sẫm nhưng rất chát nếu còn ở trên cây. Để có thể ăn, trái hồng khi hái về phải ngâm nước vài ngày khử chát. Sau khi ngâm đủ ngày, trái hồng sẽ tạo đường, có vị ngọt thanh và giòn, phần thịt quả ngoài khi gọt vỏ sần sật như đường cát.

Khi xưa cây hồng không hạt chỉ được trồng vài gốc trong vườn hoặc bờ ruộng gần nhà. Ban đầu, giá trị kinh tế của trái hồng thấp, chỉ để ăn vui trong bản và các xã lân cận mỗi dịp thu sang. Việc được mùa mất giá cũng khiến nhiều cây hồng cổ bị bỏ bê chăm sóc, thậm chí bị đốn hạ, nhiều vườn bị bỏ hoang mặc cho cỏ mọc xâm lấn.

Nhưng nhờ với sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương cùng các cơ quan chuyên môn, cây hồng không hạt ở xã Đồng Phúc nói riêng và các vùng khác thuộc khu vực phía Bắc Thái Nguyên đã được phục tráng, cấp chỉ dẫn địa lý với cái tên “Hồng không hạt Bắc Kạn”. Nhờ đó, những vườn hồng đã được hồi sinh.

Năm 2018, người dân thôn Nà Chom thành lập Hợp tác xã Đồng Lợi, chuyên chăm sóc và tiêu thụ quả hồng không hạt. Những cây hồng cổ thụ và hồng trẻ đã được tiếp thêm luồng sinh khí mới, giúp đưa sản phẩm “Hồng không hạt Bắc Kạn” (tên gọi theo chỉ dẫn địa lý) vươn ra được các thị trường lớn và nhận phản hồi tích cực từ phía người tiêu dùng.

Trưởng thôn Nà Chom, ông Triệu Văn Dần cho biết: Toàn thôn có hơn 100 hộ thì có tới hơn 90 hộ trồng hồng. Riêng khu vực Khưa Phát, Khưa Dầy hiện có trên 12 nghìn cây hồng không hạt lớn, nhỏ. Trung bình mỗi hec-ta cho sản lượng từ 9 - 12 tấn quả. Mỗi một cân hồng không hạt có thể được bán với giá từ 20.000 - 40.000 đồng. Nhờ cây hồng không hạt, nhiều hộ dân đã thoát nghèo, vươn lên làm giàu.

Từ năm 2013, quả hồng không hạt nơi đây đã lọt top 100 thương hiệu nổi tiếng và là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh. Chính quyền địa phương cùng các sở, ngành và các hợp tác xã luôn tích cực giới thiệu sản phẩm trong và ngoài tỉnh, đưa hồng không hạt vào các siêu thị, cửa hàng lớn ở các tỉnh, thành phố cùng nhiều thị trường khó tính khác.

Giám đốc hợp tác xã Đồng Lợi- anh Đồng Văn Lợi cho biết thêm, từ năm 2024, anh đã ươm nguồn giống từ rễ của những cây hồng không hạt trên đỉnh Khưa Phát, Khưa Dầy và đã xuất bán được gần một vạn cây giống cho bà con trồng mới. Xã Đồng Phúc cũng đang phối hợp với các viện, trung tâm nghiên cứu để hướng tới tạo ra một số sản phẩm chế biến sâu....

Ông Triệu Quang Hùng, Chủ tịch UBND xã Đồng Phúc cho biết, hiện xã Đồng Phúc đang sở hữu khoảng 98ha cây hồng không hạt, địa phương cũng đang tích cực khuyến khích người dân mở rộng diện tích, sản xuất theo hướng hữu cơ để nâng cao năng suất, chất lượng.

Từ loại quả được ít người biết đến, đến nay, với nỗ lực phục tráng và phát triển, quảng bá, cây hồng này đã vươn lên là loại cây chủ lực phát triển kinh tế, giúp bà con nông dân thoát nghèo tại địa phương. Không chỉ tại Ba Bể, cây Hồng không hạt còn được trồng nhiều tại Na Rì, Chợ Đồn, Ngân Sơn …

Với hương vị đặc trưng được nhiều người tiêu dùng tin yêu. Cây hồng không hạt được tin tưởng rằng sẽ phát triển xứng tầm thương hiệu, sánh vai cùng các thương hiệu hoa quả nổi tiếng trong nước trong một tương lai không xa mang lại giá trị kinh tế cao cho nông hộ.