Đây là cảnh báo được các chuyên gia đưa ra tại buổi thảo luận với chủ đề “Gánh nặng bệnh tật và những kiến thức cần biết trong phòng ngừa bệnh do não mô cầu xâm lấn” do Viện Nghiên cứu Tâm Anh (TAMRI) tổ chức ngày 3/11 tại TP Hồ Chí Minh. Sự kiện nằm trong chuỗi hoạt động hưởng ứng Tháng hành động đẩy lùi bệnh viêm màng não toàn cầu, hướng đến mục tiêu loại trừ căn bệnh này vào năm 2030 theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Vi khuẩn não mô cầu tấn công nhanh, khó nhận biết, tử vong cao

Theo các chuyên gia, bệnh do vi khuẩn Neisseria meningitidis là một trong những bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm hàng đầu, có thể khiến người hoàn toàn khỏe mạnh tử vong chỉ trong vòng 24 giờ. WHO ước tính mỗi năm toàn cầu ghi nhận hơn 1,2 triệu ca mắc và khoảng 135.000 ca tử vong do bệnh này.

Tại Việt Nam, số ca bệnh trong năm 2025 đã tăng gấp 6 lần so với cùng kỳ năm 2024 cho thấy nguy cơ bệnh đang gia tăng trở lại trong cộng đồng. Tuy nhiên, nhiều bậc phụ huynh vẫn còn chủ quan hoặc tồn tại những hiểu lầm nghiêm trọng, dẫn đến rào cản trong việc phòng bệnh cho con em mình.

TS.BS Nguyễn An Nghĩa, Phó khoa Nhiễm - Thần kinh, Bệnh viện Nhi đồng 1 (TP Hồ Chí Minh) cho biết, vi khuẩn não mô cầu có thể tấn công màng não (chiếm hơn 50% các trường hợp), gây nhiễm trùng huyết tối cấp (5 - 20%) hoặc kết hợp cả hai thể. Một số trường hợp ít gặp của bệnh do não mô cầu bao gồm viêm phổi (chiếm khoảng 5 - 15%), viêm kết mạc, viêm tai giữa, viêm thanh môn, viêm khớp, viêm niệu đạo và viêm màng ngoài tim.

Đáng lưu ý, diễn tiến của bệnh rất nhanh và khó nhận biết ở giai đoạn đầu. Trong 4 - 12 giờ đầu, người bệnh thường có triệu chứng giống cảm cúm thông thường như sốt, đau họng, mệt mỏi. Sau 12 - 15 giờ, có thể xuất hiện ban xuất huyết, đau cổ, cứng gáy, buồn nôn, sợ ánh sáng và từ 15 - 24 giờ, người bệnh có thể rơi vào tình trạng lú lẫn, mê sảng, co giật, hôn mê và tử vong.

“Ngay cả khi được chẩn đoán sớm và điều trị tích cực, tỷ lệ tử vong do bệnh não mô cầu vẫn ở mức 10 - 20%. Trong số những người sống sót, khoảng 1/5 phải đối mặt với các di chứng nặng nề vĩnh viễn như mất chi, điếc, tổn thương thần kinh hoặc suy giảm trí nhớ”, TS.BS Nguyễn An Nghĩa cho biết.

Vi khuẩn não mô cầu lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp, đặc biệt khi tiếp xúc gần với người mang mầm bệnh nhưng không có biểu hiện triệu chứng, còn gọi là người lành mang trùng. Đáng lo ngại, khoảng 10 - 20% dân số là người lành mang trùng và có thể phát tán vi khuẩn ra cộng đồng; trong các đợt dịch, tỷ lệ này có thể tăng đến 50%, gây khó khăn lớn cho việc kiểm soát nguồn lây.

Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi, song thanh thiếu niên và người trưởng thành là nhóm chiếm tỷ lệ mắc cao. Theo các nghiên cứu, thanh thiếu niên có nguy cơ mắc bệnh não mô cầu cao gấp đôi so với dân số chung. Nguyên nhân do thường sinh hoạt, học tập, vui chơi trong môi trường tập thể như ký túc xá, nhà trọ, doanh trại và có thói quen sử dụng chung vật dụng. Trung bình, cứ 5 thanh thiếu niên thì có 1 người mang vi khuẩn mà không biết.

TS.BS Nguyễn An Nghĩa cho biết thêm, do các triệu chứng ban đầu thường mờ nhạt nên nhiều phụ huynh và thanh thiếu niên có tâm lý chủ quan. “Nhóm thanh thiếu niên đang trong giai đoạn sung sức nhất thường cho rằng cơ thể có thể lướt qua bệnh, nghĩ sốt hay ho nhẹ không đáng lo. Một hiểu lầm phổ biến khác là cho rằng đây là ‘bệnh hiếm, chắc không xảy ra với mình’ cho đến khi hậu quả nghiêm trọng xảy ra”, bác sĩ Nghĩa chia sẻ.

Tại buổi thảo luận, cựu cầu thủ bóng đá người Pháp Flavio Da Pozzo đã chia sẻ, anh đã đánh mất giấc mơ thi đấu chuyên nghiệp sau khi mắc bệnh do não mô cầu. Anh mắc bệnh khi mới 17 tuổi, với triệu chứng ban đầu giống cảm cúm, nhưng chỉ sau vài giờ, cơ thể tím tái và hoại tử lan nhanh, buộc các bác sĩ phải cắt bỏ một chân để giữ lại mạng sống. Sau đó, Flavio cùng gia đình đã vượt qua giai đoạn khó khăn, biến mất mát thành sức mạnh để truyền cảm hứng và nâng cao nhận thức cho cộng đồng về căn bệnh nguy hiểm này.

Các quan niệm sai lầm khiến tỷ lệ tiêm phòng bệnh còn thấp

Dù là bệnh nguy hiểm và có thể để lại hậu quả nghiêm trọng, song tỷ lệ tiêm chủng phòng bệnh não mô cầu tại Việt Nam vẫn còn thấp do nhiều rào cản và quan niệm sai lầm. Theo BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC, nhiều phụ huynh vẫn cho rằng vaccine chỉ cần thiết cho trẻ dưới 5 tuổi, trong khi nhóm thanh thiếu niên là độ tuổi có tỷ lệ mang vi khuẩn cao, đạt đỉnh 23,7% ở tuổi 19 lại là nhóm nguy cơ kép, vừa dễ mang mầm bệnh, vừa dễ mắc bệnh.

Ngoài ra, không ít phụ huynh nghĩ rằng con đã tiêm vaccine khi còn nhỏ thì không cần tiêm nhắc lại, trong khi miễn dịch có thể giảm theo thời gian và các nhóm huyết thanh gây bệnh luôn thay đổi.

BS.CKI Bạch Thị Chính cho biết, hiện có 6 nhóm huyết thanh chính gây bệnh não mô cầu, gồm A, B, C, Y, W-135 và X; trong đó 5 nhóm A, B, C, Y và W đã có vaccine phòng ngừa tại Việt Nam. Nếu chỉ tiêm vaccine phòng một hoặc vài nhóm huyết thanh, cơ thể vẫn có thể mắc bệnh. Nhiều quốc gia trên thế giới hiện đã khuyến khích tiêm chủng vaccine não mô cầu cho trẻ vị thành niên trong cả chương trình tiêm chủng mở rộng và tiêm chủng dịch vụ.

“Phòng ngừa chủ động bằng tiêm vaccine là chiến lược then chốt nhằm giảm thiểu gánh nặng bệnh tật và tử vong, bởi khi bệnh khởi phát, thời gian vàng để cứu chữa là vô cùng ngắn ngủi”, bác sĩ Chính nhấn mạnh.

Phân tích về tình hình dịch tễ bệnh do não mô cầu, TS.BS Nguyễn An Nghĩa cho biết, các nhóm huyết thanh của vi khuẩn não mô cầu có sự thay đổi theo thời gian và khó dự báo, trong khi dữ liệu về gánh nặng bệnh tật và dịch tễ tại Việt Nam vẫn còn hạn chế.

Những năm gần đây, Việt Nam đã ghi nhận sự xuất hiện của nhóm huyết thanh não mô cầu W - là chủng đang có xu hướng gia tăng tại nhiều quốc gia, cho thấy bệnh vẫn diễn tiến phức tạp, khó lường và cần được giám sát chặt chẽ. WHO khuyến cáo, phòng ngừa các ca bệnh và dịch bùng phát não mô cầu thông qua tiêm chủng là chiến lược kiểm soát hiệu quả nhất.

“Rất nhiều phụ huynh đưa con đến bệnh viện nuối tiếc và nói phải chi biết sớm để phòng ngừa cho con. Thực tế, nguyên nhân không chỉ do hiểu lầm mà còn do thiếu kiến thức về phòng bệnh. Bên cạnh đó, rào cản kinh tế cũng khiến nhiều gia đình chần chừ”, bác sĩ Nghĩa chia sẻ.

Các chuyên gia y tế khuyến cáo, khi phát hiện các triệu chứng nghi ngờ như sốt cao, đau đầu, cổ cứng hoặc phát ban, người dân cần nhanh chóng đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám và điều trị kịp thời, tránh biến chứng nặng hoặc tử vong.

Bên cạnh đó, cần duy trì các biện pháp vệ sinh cá nhân như rửa tay thường xuyên bằng xà phòng; súc miệng, họng bằng dung dịch sát khuẩn thông thường; giữ nơi ở và nơi làm việc thông thoáng, tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh để giảm nguy cơ lây nhiễm.