Các biện pháp chính sách gây bất ngờ của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) hôm 4/9 khiến cảm giác “chìm tàu” một lần nữa ám ảnh trở lại Khu vực sử dụng đồng euro (Eurozone). Giới chuyên gia và không ít nhà phân tích lưu ý rằng nếu chính phủ các nước trong khu vực, nhất là các nền kinh tế đầu tàu như Đức, Pháp, Italy, không tìm cách đưa “con thuyền” Eurozone “nổi” trở lại, đồng euro khó tránh kết cục không mong muốn.

Điều này xảy tới chỉ vài tháng sau khi các nhà lãnh đạo trong khu vực hồ hởi “lục địa già” hồi phục từ “cơn bão nợ công”, lòng tin cải thiện sau lời hứa của Chủ tịch ECB Mario Draghi rằng sẽ làm bất cứ điều gì để hỗ trợ đồng euro, kinh tế khu vực trở lại quỹ đạo tăng trưởng dù còn chậm, thâm hụt ngân sách giảm và sức cạnh tranh tăng nhờ các gói cứu trợ và biện pháp thắt lưng buộc bụng, tỷ lệ thất nghiệp dù còn ở mức cao song bắt đầu dịu lại tại hầu hết các nước.

Trở lại giai đoạn tăng trưởng “ì ạch và uể oải”

Người ta ngày càng quan ngại rằng sau khi thoát khỏi giai đoạn tồi tệ nhất của cuộc khủng hoảng nợ công cũng như nguy cơ tan rã, kinh tế Eurozone giờ đây có thể tiến tới giai đoạn trì trệ và tăng trưởng thấp trong nhiều năm.

Thống kê ban đầu công bố hồi giữa tháng 8 rằng kinh tế khu vực này chững lại trong quý II/2014 đã tạo làn sóng gây sốc trên toàn các thị trường tài chính và đối với chính phủ các nước đang “khát khao” tăng trưởng kinh tế, đồng thời gây sức ép buộc ECB phải hành động.


Số liệu của Cơ quan thống kê châu Âu (Eurostat) công bố ngày 5/9 một lần nữa khẳng định Eurozone gồm 18 nước thành viên quý II/2014 tăng trưởng ở mức 0% so với quý trước đó. Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) gồm 28 nước thành viên tăng trưởng 0,2%. Tại Eurozone, lạm phát tháng 8 cũng đã giảm xuống 0,3% so với 0,4% trong tháng trước đó. Một lý do khách quan cho tình hình tăng trưởng "ì ạch" hiện nay là hoạt động kinh tế của Eurozone bị ảnh hưởng đáng kể khi căng thẳng địa-chính trị trên toàn cầu gia tăng, đặc biệt là khủng hoảng Ukraine/Nga đè nặng lên hoạt động đầu tư. Một số chuyên gia cho rằng cuộc khủng hoảng Ukraine và việc các bên Nga và EU, Mỹ gia tăng các đòn trừng phạt nhằm vào nhau đã làm gián đoạn đà phục hồi kinh tế của Eurozone.

Kết quả tăng trưởng kinh tế khu vực trong quý II/2014 kém khả quan chủ yếu do kinh tế Đức (nền kinh tế đầu tàu “đáng tin cậy” của khu vực trong việc mang lại động lực tăng trưởng cho cả khối) bất ngờ giảm 0,2%, trong khi đà tăng trưởng kinh tế của Pháp (nền kinh tế lớn thứ hai Eurozone) vốn chững lại, khiến cho mục tiêu về đáp ứng mục tiêu thâm hụt ngân sách của EU trở nên xa vời, và tác động tiêu cực tới triển vọng tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Trước diễn biến này, chính phủ các nước Eurozone đã hạ mức tăng trưởng GDP trong thời gian còn lại của năm.

Tại cuộc họp chính sách hàng tháng hôm 4/9, ECB đã hạ dự báo tăng trưởng kinh tế Eurozone trong năm 2014 và 2015 xuống lần lượt 0,9% và 1,6%, hạ dự báo lạm phát năm 2014 từ 0,7% xuống 0,6%, mặc dù giữ nguyên dự báo lạm phát năm 2015 và 2016 ở mức 1,1% và 1,4%.

ECB hành động và cần tiếp tục hành động

Rõ ràng sự tăng trưởng trì trệ của Eurozone trong quý II/2014 đang gia tăng sức ép buộc ECB tiếp tục và sớm hành động để ngăn chặn tình trạng lạm phát thấp, kéo dài trở thành nguy cơ giảm phát.

Chủ tịch ECB ngày 4/9 đã công bố các chính sách gây bất ngờ, gồm giảm đồng loạt các lãi suất chủ chốt đi 10 điểm cơ bản xuống mức thấp kỷ lục và công bố chương trình mua chứng khoán đảm bảo bằng tài sản (ABS) và chứng khoán có đảm bảo trị giá hàng trăm tỷ euro, để chặn nguy cơ giảm phát và khuyến khích hoạt động cho vay trong Eurozone.

Từ ngày 10/9, lãi suất tái cấp vốn và lãi suất tiền gửi trong Eurozone giảm lần lượt xuống còn 0,05% và -0,20%. ECB sẽ bắt đầu tiến hành chương trình mua ABS và trái phiếu có đảm bảo từ tháng 10 tới để nới lỏng các điều kiện tín dụng trong Eurozone, với quy mô theo hãng tin Reuters có thể lên tới 500 tỷ euro (650 tỷ USD) trong vòng ba năm. Trái với dự báo của nhiều nhà phân tích, thay vì triển khai chương trình nới lỏng định lượng (QE) để bơm tiền vào nền kinh tế, một chương trình mua trái phiếu quy mô lớn mà nhiều ngân hàng trung ương trên thế giới (trong đó có Cục Dự trữ liên bang Mỹ) đang thực hiện, ECB đã chọn chương trình mua tài sản có phạm vi hẹp hơn, đó là chương trình mua ABS và trái phiếu có đảm bảo.


Ngay sau khi ECB thông báo quyết định nói trên hôm 4/9, đồng euro đã giảm 0,9% xuống mức thấp nhất trong 14 tháng qua là 1 euro đổi 1,3022 USD. Đồng euro phiên 11/9 hiện giao dịch ở mức còn thấp hơn là 1 euro đổi 1,2906 USD tại thị trường London. Như vậy, đồng euro vẫn ở dưới ngưỡng 1,3 USD - một mức tỷ giá được coi là thuận lợi và một mục tiêu cơ bản mà chính phủ nhiều nước đang tìm kiếm để thúc đẩy xuất khẩu.

Phát biểu tại cuộc họp báo sau cuộc họp chính sách thường kỳ tháng Chín, Chủ tịch ECB Mario Draghi cho hay nếu lạm phát duy trì "ở mức quá thấp trong một thời gian quá dài", ECB sẽ tiến hành các biện pháp khác thường để ngăn chặn nguy cơ giảm phát.

Trong khi đó, các nhà kinh tế lưu rằng chỉ nỗ lực của ECB hay của ông Draghi là chưa đủ, chính phủ các nước cần đưa ra các giải pháp cụ thể là đẩy nhanh cải cách trong khu vực. Nhà kinh tế Holger Schmieding thuộc ngân hàng Berenberg Bank nói rằng ECB giờ đây chỉ có thể đóng vai trò hỗ trợ trong việc phục hồi kinh tế, chứ không thể giữ vai trò “nhạc trưởng” để chấm dứt khủng hoảng nợ đeo đẳng khu vực này như trước. Biện pháp cắt giảm lãi suất và mua trái phiếu chỉ hỗ trợ chứ không thể giải quyết tất cả vấn đề.

Không thể thiếu nỗ lực từ phía các thành viên Eurozone

Giới phân tích nhận định ECB đang lĩnh trách nhiệm giải cứu Eurozone một lần nữa, nhưng sự chậm trễ của chính phủ các nước trong việc cải cách về cơ cấu có thể xóa đi bao cố gắng của ECB trong thời gian qua.

Chủ tịch Draghi vẫn giữ quan điểm sẽ không đưa ra các hành động quyết liệt nào trong việc tạo dòng chảy tiền tệ dễ dàng hơn nếu chính phủ các nước Eurozone không thắt chặt các quy định ngân sách.

Tuy nhiên, một số nhà quan sát đưa ra quan điểm rằng động thái bất ngờ của ECB hôm 4/9 có thể nằm trong kế hoạch khai triển một kế hoạch lớn hơn nhằm đưa kinh tế Eurozone phục hồi. Nếu Pháp và Italy tỏ rõ thiện chí đẩy mạnh cải cách cơ cấu trong nước, Đức sẽ đưa ra lập trường về tài chính mềm dẻo hơn và Brussels sẽ đưa ra các sáng kiến mới và ECB khi đó có thể đẩy giá trị đồng euro đi xuống.

Pháp, nước vốn giữ thái độ đối địch với mục tiêu thâm hụt ngân sách của EU, đã bày tỏ thiện ý rằng nước này sẽ nỗ lực để đáp ứng mục tiêu ngân sách của EU. Trong khi đó, Chủ tịch ECB khẳng định ông không cổ súy việc nới lỏng các quy định ngân sách. Một số nước, như Pháp, đã đưa ra quan điểm rằng nếu Brussels nới lỏng quy định và cho phép mức thâm hụt ngân sách lớn hơn, thì không cần tiến hành các cải cách quyết liệt và khắc nghiệt, bởi nền kinh tế khi đó sẽ tự thoát hiểm một cách thần kỳ bằng nỗ lực của bản thân nước đó.

Theo ông Draghi, chỉ chính sách tiền tệ thôi thì chưa đủ để đưa Eurozone khỏi nguy cơ giảm phát. Ông nhấn mạnh: Các nước thành viên cần tăng trưởng, cần hạ tỷ lệ thất nghiệp, cần chính sách tài chính và quan trọng hơn hết là cần cải cách cơ cấu.

Trong khi đó, giới phân tích khuyến nghị rằng chính phủ các nước sẽ phải thể hiện vai trò tích của mình nếu các biện pháp của ECB không phát huy hiệu quả.

Dù không dễ thực hiện, song nếu thiếu hành động từ lãnh đạo các nước trong khu vực, đà tăng trưởng của Eurozone khó có thể phục hồi và nguy cơ giảm phát có thể thành sự thực. Nhật Bản là một bài học nhãn tiền khi mà nền kinh tế này đã đánh mất đà tăng trưởng trong cả thập kỷ 1990 và đến nay vẫn đang phải vật lộn để đẩy lui “nỗi ám ảnh” này. Cần lưu ý rằng, khác với Nhật Bản, châu Âu không phải là một nước. Nếu cảm thấy liên minh tiền tệ không mang lại lợi lộc gì ngoài sự trì trệ, thất nghiệp và giảm phát, một số nước thành viên sẽ dần bỏ phiếu từ bỏ đồng euro, bất chấp những cam kết, hứa hẹn. Khủng hoảng dường như chưa rời xa và có vẻ như vẫn như “bóng ma” bám theo Eurozone.


Như Mai