Trước thách thức từ cảnh báo “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu (EC) đối với thủy sản Việt Nam, địa phương đã triển khai đồng bộ, quyết liệt nhiều giải pháp nhằm chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU).

Chuyển biến từ ý thức ngư dân

Là một trong bốn ngư trường trọng điểm của cả nước, Cà Mau xác định công tác chống khai thác IUU là nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa lâu dài đối với phát triển bền vững ngành thủy sản. Phát huy lợi thế ngư trường rộng lớn và đội tàu hùng hậu, tỉnh tiếp tục duy trì sản lượng ổn định, khẳng định vai trò chủ lực trong cơ cấu kinh tế.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, tính đến 15/9/2025, toàn tỉnh có 5.252 tàu cá; trong đó, 1.948 tàu dài từ 15 m trở lên. Riêng tháng 9, sản lượng khai thác đạt 28.640 tấn, lũy kế từ đầu năm đến nay đạt 270.946 tấn (75,19% kế hoạch). Hiện tỉnh có sáu cảng cá hoạt động; trong đó, bốn cảng (Sông Đốc, Rạch Gốc, Gành Hào, Cái Đôi Vàm) đủ điều kiện phục vụ truy xuất nguồn gốc.

Công tác truy xuất nguồn gốc được siết chặt, với 33 giấy xác nhận nguyên liệu thủy sản khai thác (385 tấn) và 42 giấy chứng nhận nguồn gốc thủy sản khai thác (558,8 tấn) được cấp. 100% tàu cá dài trên 15 m bốc dỡ sản phẩm tại cảng đều được giám sát chặt chẽ về nhật ký khai thác, dữ liệu giám sát hành trình, sản lượng và thành phần loài. Đây là bước chuyển quan trọng, minh chứng cho nỗ lực của tỉnh trong quản lý nghề cá có trách nhiệm.

Song song, tỉnh đặc biệt chú trọng tuyên truyền pháp luật. Đến nay, 100% ngư dân đã được phổ biến quy định về khai thác hợp pháp, nhất là Nghị quyết 04/2024/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, văn bản hướng dẫn xử lý hình sự hành vi khai thác, vận chuyển, mua bán thủy sản trái phép.

Ông Ngô Văn Hùng, chủ tàu cá tại xã Sông Đốc, chia sẻ: “Gia đình tôi có ba tàu khai thác; trong đó, tàu trên 15 m đã lắp thiết bị giám sát hành trình. Chúng tôi nhận thức rõ trách nhiệm và đồng hành cùng chính quyền trong chống khai thác IUU. Tuy nhiên, vẫn có một số người vì lợi ích trước mắt mà vi phạm, ảnh hưởng nỗ lực chung. Tôi mong mọi người nâng cao ý thức, chấp hành đúng quy định để nghề cá phát triển bền vững”.

Cùng quan điểm, một chủ tàu khác tại Sông Đốc là ông Trần Minh Đặng cho biết: “Khai thác trái phép vùng biển nước ngoài không chỉ nguy hiểm cho tàu và thuyền viên mà còn ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia. Vì vậy, tôi luôn tuân thủ nghiêm quy định, không đánh đổi lợi ích lâu dài lấy cái lợi trước mắt”.

Ông Huỳnh Văn Nhật, ngư dân tại cửa biển Sông Đốc, cũng chia sẻ: “Tôi nhắc bạn thuyền chỉ khai thác trong vùng biển Việt Nam, bật giám sát hành trình và tuân thủ pháp luật. Nếu vi phạm, không chỉ mất phương tiện mà còn ảnh hưởng tiến trình gỡ ‘thẻ vàng’ của Việt Nam”.

Ông Đỗ Văn Sử, Chủ tịch UBND xã Sông Đốc, cho biết: “Xã có hơn 2.000 tàu cá, gần 100% đã lắp thiết bị giám sát hành trình. Chúng tôi kiên quyết không cho phép tàu ‘3 không’ ra khơi, đồng thời tập trung rà soát, số hóa hồ sơ phục vụ công tác kiểm tra của EC”.

Thời gian qua, công tác tuyên truyền pháp luật về IUU được đẩy mạnh trên báo chí, mạng xã hội và trực tiếp tại cơ sở với hơn 8.000 lượt tin, bài, phóng sự. Bộ đội Biên phòng vận động hơn 1.200 ngư dân ký cam kết không vi phạm. Hơn 100 cán bộ xã, phường ven biển được tập huấn phần mềm quản lý và số hóa tàu cá.

Cà Mau kiên quyết không cho tàu cá không đủ điều kiện ra khơi, xử lý nghiêm vi phạm, kể cả cán bộ, công chức liên quan. Đồng thời, tỉnh ứng dụng công nghệ trong quản lý tàu cá, qua phần mềm quản lý liên thông và bảng dữ liệu trực tuyến, góp phần minh bạch thông tin.

Sẵn sàng cho đợt thanh tra thứ 5

Một trong những nội dung EC lưu ý là xử lý dứt điểm tồn tại, ứng dụng công nghệ để ngăn vi phạm, hoàn thiện khung pháp lý. Cà Mau yêu cầu tất cả chủ tàu nguy cơ cao phải cam kết không ra khơi khi chưa đủ điều kiện. Tỉnh giám sát chặt chẽ nhóm tàu này, đảm bảo 100% hồ sơ số hóa, sẵn sàng cung cấp cho đoàn thanh tra EC. Tỉnh cũng tập trung xử lý nghiêm tàu mất kết nối hệ thống giám sát hành trình (VMS), ngắt thiết bị hoặc cố tình không chấp hành.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, từ đầu năm 2024 đến nay, tỉnh đã phát hiện 39 tàu mất kết nối tín hiệu trên 6 giờ, xử phạt 11 trường hợp; 46 tàu vượt ranh giới khai thác. Tỉnh lập danh sách, đưa vào hệ thống quản lý toàn bộ 100 bến cá tư nhân. Hơn 40 đại diện bến cá và cán bộ cấp xã được tập huấn kỹ năng thống kê sản lượng và thành phần loài thủy sản khai thác.

Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Tô Hoài Phương cho biết, địa phương luôn xác định việc gỡ “thẻ vàng”, chống khai thác IUU vừa là thách thức nhưng cũng là cơ hội để tái cấu trúc lại nền khai thác thủy sản của địa phương, do đó công cuộc này phải thực chất, tuyệt đối không chạy theo hình thức. Với định hướng đó, tỉnh đang tiếp tục tăng cường, siết chặt toàn bộ khâu quản lý tàu cá, kết nối dữ liệu giám sát hành trình; tăng cường trách nhiệm của địa phương và ngành chuyên môn nhằm đưa nghề cá Cà Mau đi vào nền nếp, phát triển bền vững và có trách nhiệm.

Cà Mau đặt mục tiêu các chủ tàu nguy cơ cao phải cam kết không vi phạm, không đưa tàu ra khơi khi chưa đủ điều kiện; hồ sơ số hóa đạt yêu cầu để kịp thời cung cấp theo đề nghị của đoàn EC hoặc cơ quan Trung ương.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau Lê Văn Sử, Trưởng Ban Chỉ đạo chống khai thác IUU, nhấn mạnh: “Chống khai thác IUU không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn, mà còn là trách nhiệm chính trị của từng cán bộ, ngành, địa phương. Nếu không làm tốt, chúng ta sẽ phải đối mặt với hệ lụy nghiêm trọng cho cả ngành thủy sản lẫn uy tín quốc gia. Vì vậy, các cấp, ngành phải tập trung cao độ, hành động quyết liệt và có kết quả cụ thể từng ngày, từng việc”.

Ông Sử yêu cầu các đơn vị khẩn trương rà soát, đánh giá tiến độ, xây dựng kế hoạch hành động cụ thể, phân công rõ người, rõ việc, rõ tiêu chí đánh giá. Trong đó, tập trung hoàn thiện hồ sơ quản lý tàu cá, đẩy nhanh định danh tàu còn lại, kiểm soát chặt tàu ra vào cửa biển, thống kê đầy đủ sản lượng khai thác và tăng cường tuyên truyền pháp luật.

Dự kiến cuối năm 2025, Đoàn thanh tra EC sẽ kiểm tra lần thứ 5, được xem là cơ hội quyết định để Việt Nam gỡ “thẻ vàng”. Cà Mau đã chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, phân công rõ trách nhiệm từng ngành, địa phương; số hóa, sắp xếp khoa học, sẵn sàng cung cấp cho đoàn. Các tồn tại EC từng chỉ ra như quản lý tàu cá, giám sát hành trình, kiểm soát tại cảng, xử lý vi phạm đều đang được tập trung khắc phục.

Gỡ “thẻ vàng” không chỉ nhằm tránh thiệt hại kinh tế khi xuất khẩu sang châu Âu, mà còn là điều kiện để ngành thủy sản phát triển bền vững, có trách nhiệm, nhưng hơn cả là khẳng định uy tín quốc gia và góp phần bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc gia trên biển. Với quyết tâm chính trị cao nhất và sự đồng lòng của mỗi ngư dân, tỉnh Cà Mau đã sẵn sàng cùng cả nước sớm gỡ “thẻ vàng” IUU.